Gargettos
281
Gelanor
nad północnym wybrzeżem zatoki Sinus Adra-myttenus, między Assos i Antandros.
Gargettos dem attycki położony na północnych stokach Hymetu, ojczyzna filozofa Epikura.
Gargilius Martialis pisarz rzymski z m w. n.e., autor dzieła biograficznego o cesarzu Aleksandrze Sewerusie oraz prac z dziedziny rolnictwa; zachowały się fragmenty pt. De pomis (O jabłkach) oraz De cwa boum (O leczeniu wołów).
garom łac. sos z krwi i wnętrzności ryb zwanych gariis, przyrządzany później również i z innych gatunków ryb. Grecy używali go do zmiękczania ostryg oraz jako pobudzającej apetyt przekąski. W Rzymie g. nosiło też nazwę liauamen, w III w. p.n.e. uważane było za luksusową potrawę, z czasem jednak stało się powszechnym i ulubionym przysmakiem.
Garumna dziś Garonne; główna rzeka Akwi-tanii, wypływająca z Pirenejów w kierunku pół-nocno-zachodnim. Od Burdigala do ujścia znacznie szersza i dostępna dla statków morskich. Jej dopływy to Tamis, Oltis, Duranius i Carentonus. U jej źródeł mieszkali Garumnowie.
Gauda Numidyjczyk, syn Mastanabala, wnuk Masynissy, przyrodni brat Jugurty. Po zwycięstwie nad Jugurtą w r. 105 p.n.e. otrzymał od Rzymian wschodnią część Numidii.
Gaugamela miejscowość w Asyrii, na pól-noco-zachód od Arbeli, gdzie w r. 331 p.n.e. Aleksander W. pokonał Dariusza.
Gaurus mons dziś Monte Barbaro; pasmo gór wulkanicznych w Kampanii, między Kumę a Neapolem, w pobliżu Puteoli, z ogromnymi wygasłymi kraterami, które się zamieniły w jeziora (największe z nich to Jezioro Arwemeńskie). Zbocza porosłe winnicami dostarczały doskonałych gatunków win. Grupa wulkanicznych szczytów nosiła nazwę Gawroni Montes lub Saltus. Tutaj w r. 343 p.n.e. konsul Marek Waleriusz Korwus odniósł wielkie zwycięstwo nad Sam-nitarni.
gausape łac. (gr. gausapes) rodzaj grubego sukna, włochatego tylko po jednej stronie (w przeciwstawieniu do amphimallum, kosmatego z obu stron), używanego na dywany, zimowe ubrania, ścierki itd.
Gavius Bassus zob. Bassus 3.
Gavius Silvanus uczestnik spisku Pisona przeciw Neronowi w r. 65 n.e.; po wykryciu spisku popełnił samobójstwo.
Gaza 1. miasto w Palestynie w pobliżu morza,
z własnym portem, stolica Filistynów. Tutaj miał ponieść śmierć biblijny Samson, który wyrwawszy filary świątyni Dagona pogrzebał się pod gruzami wraz z 3000 Filistynów. Aleksander z trudem zdobył warowne miasto po pięciomiesięcznym oblężeniu. Tamże Boecjusz na zamówienie króla Gotów, Teodoryka (pocz. VI w. n.e.) zbudował dwa wielkie zegary, a nieznany mistrz z tego samego czasu wzniósł na agorze słynny zegar wodny, tzw. zegar Heraklesa. 2. główne miasto w medyjskiej Atropatene, letnia rezydencja królów medyjskich. 3. miasto w prowincji perskiej Sogdiana, zdobyte przez Aleksandra W.
Gedrosia dziś Beludżystan; część Persji zamknięta od południa Morzem Erytrejskim, od wschodu Indiami, od północy prowincjami Arachosia i Drangiana, od zachodu Karmanią. Głównym miastem była Pura. Aleksander W. podbił ją, lecz tylko przez krótki czas stanowiła ona część jego imperium, później odzyskała niezależność.
Geganii starożytny ród rzymski pochodzenia patrycjuszowskiego, prawdopodobnie z Alby.
1. Titus Geganius Macerinus, konsul w r. 492 p.n.e.
2. Liicius G. wraz z bratem konsulem w r. 492 p.n.e. dzięki skupowi zboża zapobiegł klęsce głodu w Rzymie. 3. Marcus G. Macerinus, trzykrotny konsul, po raz pierwszy w r. 447 odniósł zwycięstwo nad Wciskami. 4. Lucius G. (Giganius?), zginął w r. 100 p.n.e. podczas zajść wywołanych przez Satumina.
Gela w czasach nowożytnych Terranova di Sicilia, dziś znów Gela; kolonia dorycka położona na południowym wybrzeżu Sycylii u ujścia rzeki Gelas, w bardzo urodzajnej okolicy, założona w r. 690 p.n.e. przez Rodyjczyków i Kreteńczyków. Największy jej rozkwit przypada na początek V w.; w r. 485 p.n.e., za panowania tyrana Gelona zdobyła Syrakuzy. W r. 405 p.n.e. została zdobyta i zniszczona przez Kartagińczyków, odbudowana zaś przez Tymoleona, który tam osiedlił kolonistów z Keos; ponownie zburzona przez Mamertynów na początku III w. p.n.e. Tyran Akragas, Fintias, osiedlił mieszkańców G. •w nowo założonym przez siebie mieście, ruiny G. pozostały .nie zamieszkałe. W G. urodził się Apollodor, mieszkał pod koniec życia i tutaj umarł Ajschylos.
Gelanor mit. syn Sthenelasa, ostatni z rodu Inachidów, władca Argos. Imię jego związane jest z rywalizacją panującego w Argos kultu Posej-dona z kultem Apollina, przed którym kapłani
Gelas
282
Posejdona widocznie się bronili. Na podbój Argos miał wyruszyć Danaos, który wg legendy, pokonał G. i wprowadził w Argos kult Apol-lina.
Gelas rzeka na południowym wybrzeżu Sycylii, w pobliżu miasta Gela.
Gelazjusz (gr. Gelasios) 1. biskup Cezarei w Palestynie, pisał od r. 367 n.e. historię kościoła, rozpoczętą przez Euzebiusza Pamfila, lecz pracy nie ukończył. 2. G. z Kyzikos, papież w latach 492 - 496 n.e., autor Historii soboru nicejskiego oraz pism przeciw nestorianom i eutychianom.
Geliusz zob. Gellii.
Gellias albo (Tellias) zamożny obywatel miasta Akragas na Sycylii, żyjący w V w. p.n.e., znany z hojności i dobroczynności na rzecz ubogich współobywateli.
Gellii Geliusze, ród rzymski pochodzenia samnickiego. 1. Lucius Statius Gellius, dowódca Samnitów w wojnach z Rzymem, w r. 304 p.n.e. został pokonany i wzięty do niewoli; wypuszczony powrócił do ojczyzny, gdzie nie zaniechał walki; w latach 296 - 294 p.n.e. stawiał Rzymowi zacięty opór i podburzał przeciw niemu sąsiednie plemiona italskie. Jeszcze przez długi czas Sam-nici opierali się ostatecznemu podbojowi rzymskiemu. 2. Cnaeus G., annalista z okresu Grak-chów (zob. analiśd). 3. Lucius G. Poplicola, konsul w r. 72 p.n.e., pokonany przez wodza zbuntowanych niewolników, Spartakusa. W r. 70 p.n.e. był cenzorem, w r. 67 odznaczył się w'wojnie przeciw piratom. Odegrał dużą rolę w sprawie odwołania Cycerona z wygnania. 4. G. Poplicola, syn poprzedniego, przyjaciel Klodiusza, zacięty wróg Cycerona. 5. Aulus G., pisarz rzymski z II w. n.e. W czasie pobytu w Atenach zdobył staranne wykształcenie gramatyczne, retoryczne i filozoficzne. Jest autorem dzieła antykwarycznego pt. Noctes Atticae (Noce Attyckie) w XX księgach. Jest to zbiór ekscerptów z pisarzy greckich i rzymskich dotyczących historii, literatury, filozofia retoryki oraz zagadnień antykwarycznych i gramatycznych. Niektóre wywody podane są w formie dialogów. Wielka wartość tego dzieła polega na zachowaniu fragmentów pism autorów całkowicie dziś zaginionych.
Gelon 1. syn Dejnomenesa, po śmierci Hippo-kratesa, tyrana miasta Gela na Sycylii, objął władzę w tym mieście; w r. 485 p.n.e. opanował Syrakuzy, w Geli zaś zostawił swego brata Hierona. Doprowadził miasto do kwitnącego stanu. W r. 480 odniósł świetne zwycięstwo nad Kar-
tagińczykami nad rzeką Himerą. Po śmierci (w r. 478) był czczony w Syrakuzach jako heros. 2. syn tyrana Syrakuz Hierona II, wiernego sprzymierzeńca Rzymian, po śmierci ojca w r. 215 p.n.e. i po klęsce pod Karmami pragnął zmienić kierunek polityki ojca i przeciwstawić się Rzymowi, nie zdołał jednak zrealizować tych planów, ponieważ wkrótce umarł.
Gelonowie (łac. Geloni, gr. Gelonój) plemię scytyjskie zamieszkujące tereny nad rzekami Borystenes i Tanais; z powodu zwyczaju tatuowania się nazwani G. pictt, malowani.
Gemini zob. Bliźnięta.
Geminiii Geminiusze, ród rzymski pochodzący z Tusculum. 1. Geminius Mettius, dowódca jazdy tuskulańskiej (magister equitum) w czasie wojny Rzymian ze Związkiem Latyńskim w r. 340 p.n.e. 2. Caius G; przyjaciel Pompejusza i uczestnik wojny domowej Pompejusza z Cezarem (r. 49 p.n.e.). 3. Caius G. Rufus, senator rzymski z czasów Tyberiusza, oskarżony przez cesarza o zdradę stanu i skazany na śmierć w r. 33 n.e. 4. G. Chrestus, namiestnik Egiptu za cesarza Heliogabala (r. 218-222 n.e.), prefekt straży pałacowej za Aleksandra Sewera, w r. 223 n.e. oskarżony o wywołanie buntu wśród wojska i stracony. 5. G. Festus, minister skarbu za cesarza Karusa, jego synów i Dioklecjana, w latach 282 - 286 n.e.
Geminos 1. G. z Rodos (I w. p.n.e.), matematyk grecki, autor nie zachowanego dzieła o systematyzacji nauk. 2. G. z Tyru (II w. n.e.), paradoksograf, tzn. spisujący niezwykle zjawiska; spisywał cuda, jakie miały się dokonać w świątyni Serapisa w Aleksandrii.
Geminus przydomek jednej z gałęzi rodu Servilii. 1. Publius Servilius G., konsul w latach 252 i 248 p.n.e., rozgromił Kartagińczyków na Sycylii. 2. Cnaeus Servilius G., zob. Servilii 5. 3. Caius Servilius G., konsul w r. 203 p.n.e., odniósł zwycięstwo nad wodzem Kartagińczyków Magonem; wyzwolił swego ojca z długoletniej niewoli u Bojów w Galii. 4. Marcus Servilius Pulex G., w latach 202 i 201 p.n.e. sprawował dowództwo w Etrurii, w r. 181 p.n.e. zwyciężył Ligurów.
gemma łac. kamień szlachetny lub półszlachetny, najczęściej opracowany w postaci owalnej płytki z wyrytym wklęsło (intaglio) lub wy-pukło (kamea) obrazem. Najdawniejsze g. z terenów basenów Morza Egejskiego pochodzą z Krety i z Myken i sięgają II tysiąclecia p.n.e.
Gemoniae scalae
283
W Grecji, zwłaszcza w Jonii, jak również w Etrurii, sztuka cięcia g. rozwijała się od VI w. p.n.e. Obok kształtu owalnego pojawił się pod wpływem egipskim kształt skarabeoidalny. W tematyce przeważały sceny mitologiczne i wyobrażenia zwierząt. Najsłynniejsi artyści to Deksa-menos z Chios z V w. p.n.e. oraz Pyrgoteles z IV w. p.n.e., nadworny snycerz gemm Aleksandra W. W Rzymie największe zainteresowanie g. pojawia się na przełomie I w. p.n.e./ /I w. n.e. Najsławniejsi artyści z tego okresu w Rzymie to Dioskorides, twórca portretów Augusta, oraz Aspazjos, twórca g. z kopią Ateny Parthenos Fidiasza. Od II w. n.e. na terenie Rzymu sztuka gliptyczna stopniowo upada. — Sposób wykonywania g. zob. gliptyka. Kamee wykonywano przeważnie z kamieni o dwu warstwach (np. onyks czarny i biały, sardonyks niebieskawy z czerwonym itp.). Kamei używano do pierścieni i naszyjników. Do najsławniejszych kamei należą: Gemma Augustea z Muzeum w Wiedniu oraz kamee z portretami Liwii, Ty-beriusza, Tytusa i in. w muzeum we Florencji. G. o obrazie wklęsłym, intaglia, wykonywano przeważnie z kamieni półszlachetnych, jak chalcedon, sard, agat, ametyst. Intaglia służyły najczęściej jako pieczęcie w sygnetach. Pod koniec okresu hellenistycznego zaczęto wykonywać w szkle tanie naśladownictwa. Służyły one zwłaszcza jako oczka do żelaznych i brązowych pierścieni.
Gemoniae scalać schody wycięte w skale na południowym zboczu Kapitelu, po których za pomocą haków zrzucano do Tybru zwłoki przestępców straconych w więzieniu mamertyńskim.
Genabum zob. Cenabum.
Genaunowie (Genauni) wojownicze plemię w Recji, na prawym brzegu rzeki Athesis; pobici na początku I w. n.e. przez Tyberiusza i Druzusa.
Genava (także Geneya) dziś Geneve, poł. Genewa; miasto Allobrogów na granicy terytorium Helwetów, nad lacus Lemannus, na jego południowym krańcu.
genealogiczna poezja zob. epos.
geniusz (łac. genius) wg pojęć religii rzymskiej bóstwo opiekuńcze, które rodzi się wraz z człowiekiem, obdarza go płodnością i otacza opieką. Każdy człowiek miał swojego opiekuńczego g;
który reprezentował charakter, dążenia i wrodzone zdolności jednostki (genium suum placare znaczy: dogadzać swojemu g., czyli sobie samemu). G. miał kierować losami człowieka, prowadząc go na dobrą lub złą drogę życia, przynosił mu szczęście lub niepowodzenie. Pod wpływem późniejszej filozofii greckiej rozróżniano w człowieku g. dobrego (genius albus biały) oraz złego (genius ater czarny). G; jako wegetatywne bóstwo przyrody, jest nieśmiertelny; po śmierci pozostającego pod jego opieką człowieka żyje nadal pod ziemią, opiekując się stamtąd rodziną zmarłego. Opiekuńcze bóstwa kobiet nazywano Junonami. Podobnie jak poszczególny człowiek, również każda rodzina, miasto, państwo posiadały swego g. (Genius Publicus, Genius Populi Romani), posiadały go nawet niektóre miejscowości czy gmachy, np. teatry (genius lód). Ofiary składano g. w dniu urodzin, podczas uroczystości ślubnych i innych świąt rodzinnych. Przedstawiano g. w postaci młodzieńca w todze, z zasłoniętą twarzą, z czarą i rogiem obfitości lub też w postaci węża zjadającego owoce. Utożsamiano g. z greckim demonem dajmón.
Gennadius 1. Flavius G., iuridicus Aleksandrii z IV w. n.e. 2. Torquatus G. z Caesena, adwokat w Rzymie, prokonsul w prowincji Achaja, praefectus Augustalis w r. 396 n.e. 3. G. z Massalii, pisarz kościelny, zmarły ok r. 495 n.e., autor dzieła pt. De viris illustribus sive De scriptoribus ecciesiastic (O sławnych mężach albo O pisarzach kościelnych); dzieło to zawiera 100 krótkich życiorysów pisarzy kościelnych i jest kontynuacją dzieła św. Hieronima o takim samym tytule. 4. patriarcha Konstantynopola w latach 458 --471 n.e., autor kilku traktatów teologicznych.
gennetowie (gr. gennetdj) ojcowie rodzin związanych wspólnymi obrzędami i ofiarami religijnymi; 30 g. tworzyło wyższą jednostkę społeczną — ród genos, 30 rodów zaś stanowiło jedną fratrię; 3 fratrie tworzyły l fyle, tak więc l fyle obejmowała 2700 g.
gens łac. kilka lub kilkanaście rodzin, familiae, wywodzących się od jednego przodka, pater familias, po którym otrzymały wspólne nomen gentiie, gentiiicium. W czasach królewskich i w początkach republiki do g. mogli należeć jedynfe patrycjusze, a ilość gentes. stale ograniczana, malała tak, że po r. 367 p.n.e. wynosiła zaledwie 22 (81 rodzin). Wg tradycji, począwszy od Serwiusza Tulliusza (VI w. p.n.e.) plebejusze tworzyli własne gentes zwane minores dla odróżnienia od patrycjuszowskich gentes zwanych maiores; nie mieli jednak prawa udziału w zgromadzeniach kurialnych i w auspicjach. W ob-
gentiies
284
geografia
rębie g. rozróżniano członków pełnoprawnych, gentiies, i pozbawionych praw, jak wyzwoleńcy, klienci, którym poza wspólnym gentiiicium nie przysługiwały żadne przywileje. W czasach cesarstwa przynależność do g. patrycjuszowskiej czy plebejuszowskiej nie miała już w życiu politycznym żadnego znaczenia. Pełnoprawni członkowie g., gentiies, korzystali z ius gentiiicium, które im zapewniało: 1. uczestnictwo we wspólnych ofiarach dla boga-opiekuna rodu i udział w dobrodziejstwach auspicjów; 2. prawo grzebania zmarłych we wspólnym grobowcu, sepul-crum; 3. dziedziczenie spadku bez testamentu po zmarłym nagle członku g., 4. opiekę w wypadku nadmiernej rozrzutności lub choroby umysłowej.
gentiies tac. członkowie jednego rodu, gens, jak również członkowie jednego plemienia; tą nazwą określali później chrześcijanie pogan.
Gentios (Genthios) ostatni król Illirii, sprzymierzeniec króla macedońskiego Perseusza, pokonany i wzięty do niewoli przez Lucjusza Anicjusza Gallusa.
Genua dziś Genova, poł. Genua; miasto Ligurów położone nad Zatoką Liguryjską, ważny punkt strategiczny i handlowy, ośrodek handlu drzewem budulcowym. Rzymianie zawładnęli G. jeszcze przed wybuchem drugiej wojny punickiej (2 poł. niw. p.n.e.), w czasie której miasto zostało zdobyte i zburzone przez wodza karta-gińskiego Magona; następnie odbudowali je Rzymianie.
Genucii ród rzymski pochodzenia plebejskiego.
1. Titus Genucius, trybun ludowy w r. 476 p.n.e.
2. Cnaeus G; trybun ludowy w r. 473 p.n.e., zginął śmiercią skrytobójczą. 3. Marcus G. Au-gurinus, konsul w r. 445 p.n.e., miał być przeciwnikiem ustawy Kanulejusza o zawieraniu małżeństw między plebejuszami i patrycjuszami. 4. Titus G., brat poprzedniego; w czasie walki plebejuszy o dostęp do konsulatu miał reprezentować stanowisko ugodowe, proponując wprowadzenie trybunów o władzy konsularnej. 5. Cnaeus G. Augwinus, syn Marka (zob. G. 3.), trybun wojskowy w r. 399 p.n.e. i w r. 396. Zginął w walce z Faliskami. 6. Lucius G. Aventinensts, konsul w r. 365 (jako pierwszy konsul plebejski) i 362 p.n.e., zginął w walce z Hemikami. 7. Lucius G., trybun ludowy w r. 342 p.n.e., wniósł ustawę de fenore, zabraniającą pobierania procentów. 8. Caius Lucius G. Clepsina, konsul w r. 271 p.n.e., wyruszył przeciw zbuntowanej
legii kampańskiej w Regium. 9. trybun ludowy w r. 241 p.n.e., uczestnik wojny z Faliskami. 10. Marcus G., trybun ludowy w r. 193 p.n.e., zginął w wojnie z Bojami.
Genusus dziś Iskumi; rzeka na granicy Illirii i Macedonii, na północ od Apollonii, wpadająca do Morza Adriatyckiego.
Genzeryk (Genseric) król Wandalów w Hiszpanii w latach 428 - 477 n.e.; opanował Afrykę północną, dokąd wprowadził arianizm. W r. 455 został wezwany przez wdowę po cesarzu Walentynianie in, Eudoksję, na pomoc przeciw Maksymowi; pokonał go, opanował Rzym i przez 14 dni pustoszył miasto niemiłosiernie; stąd pochodzi znaczenie nazwy Wandalów jako barbarzyńskich niszczycieli.
geografia rozwój g. jako nauki w Grecji i Rzymie można podzielić na cztery okresy:
Okres 1. (od czasów najdawniejszych do Herodota) obejmuje mitologiczne opowiadania o ziemi, powstałe pod wpływem Hebrajczyków i Fenicjan. Homer wyobrażał sobie ziemię w kształcie tarczy, której centrum stanowi Grecja z Olimpem. Ziemię otacza ze wszystkich stron rzeka Okeanos, wpadająca na zachodzie do morza. Słońce podnosi się z jeziora położonego na wschodzie. Sklepienie niebieskie podtrzymuje Atlas, pod ziemią znajduje się Tartar. Poeta wymienia także terytoria Azji Mniejszej, Libii, mityczny kraj Lotofagów, Hippemolgów i in. Hezjod zna już Italię, Etrurię, Sycylię. Poeci cykliczni, Pindar i Ajschylos rozróżniają cztery strony świata i znają Europę, Azję i Libię. Okeanos uważają za morze. Rzeczywisty obraz ziemi usiłowali dać jońscy filozofowie przyrody. Anaksymander z Miletu tworzy pierwszą mapę świata, mając jednak jeszcze za mało danych po temu. Wiadomość o Morzu Atlantyckim za słupami Heraklesa i o Przylądku Sueskim wystarczyła mu do stworzenia hipotezy, że ziemia jest oblana oceanem; pod tym względem pozostawał w zgodzie z wyobrażeniami mitologicznymi. Logografowie, jak: Hellanikos, Hekatajos z Miletu i in., opisują Iberię, terytoria nad Morzem Czarnym, Kaukaz i Persję. Hekatajos sporządził również Gęś periodos (Mapę świata), kierując się w tej mierze mapą Anaksymandra. Dał on szczegółowy opis Morza Śródziemnego, ale o dalszych okolicach nie miał dokładnych wiadomości i przyjmował różne fałszywe hipotezy, np. że Nil i Fasis łączą się z Okeanosem. Okres 2. (od czasów Herodota do Eratoste
geografia
285
geometryczny styl
nesa, V - M w. p.n.c.) zapoczątkowany przez Herodota, który podróżował przez wiele lat po państwie perskim, Egipcie, Cyrenąjce i wybrzeżach Morza Czarnego, jak również zapuszczał się w kraj Scytów i opisywał poznane terytoria. Ziemia wg niego ma kształt owalny i podzielona jest na dwie części: północną i południową. Morze Kaspijskie nazywa morzem zamkniętym. Ktezjasz (V w.) przedstawiał życie i obyczaje ludów wschodnich, Ksenofont (432-353 p.n.e.) na podstawie autopsji dal opis krajów leżących nad Eufratem i Tygrysem. Tukidydes, Teopomp i Eforos, a przede wszystkim Eudoksos, przyczynili się do dalszego postępu g. Dalszy krok na tej drodze stanowiły podboje Aleksandra W. na wschodzie. Polemon, Heraklejdes, Dikajar-chos dali nowe opisy ziemi; Dikajarchos ustalił jej powierzchnię na 30000 stadiów. Uczestnicy wypraw Aleksandra W.: Androstenes, Aristo-bulos i Nearchos opisali Ocean Indyjski, Zatokę Perską, Indie itd. Pyteas z Massalii, który w tym samym czasie wyruszył z Kadyksu na poszukiwanie cyny, opłynął Brytanię aż do północnego krańca Szkocji i dotarł do wyspy Thule, a następnie opłynął wybrzeża Morza Północnego do ujścia Łaby i zwiedził Jutlandię, przeprowadzając wszędzie pomiary. Kraje, które zwiedził, opisał w dziele pt. Peri Okeanu (O oceanie). Okres 3. (Od Eratostenesa do Klaudiusza Ptolemeusza, ni w. p.n.e. - II n.e.) przynosi dalszy szereg odkryć geograficznych: władca syryjski Seleukos I zorganizował wyprawę uczonego Pa-troklesa na Morze Kaspijskie, Ptolemeusze dopomogli do bliższego zbadania okolic Morza Czerwonego i Etiopii. Nowy jednak obraz świata dał Eratostenes z Kyreny, uważany za twórcę g. fizycznej i matematycznej. Eratostenes . poddał krytyce wyobrażenia Homera w tej dziedzinie oraz przedstawił obraz zamieszkanego świata, tzw. ojkumene. Obliczył obwód ziemi, podając długość południka. Jego ogromną zasługą jest nowa metoda pomiarów, polegająca na obliczaniu szerokości geograficznej na podstawie danych astronomicznych, stworzenie sied południków i równoleżników. Następcy Eratostenesa nie zajmowali się jednak dalej g. matematyczno-fizyczną, lecz jedynie opisową: Demetrios ze Skepsis, Apollodor z Aten, Agatar-chides z Knidos (II w. p.n.e.) dają jedynie opisy zwiedzanych krajów; Strabon (I w. n.e.) był popularyzatorem wiedzy geograficznej, gdyż sam niewiele podróżował, opierał się głównie na
dziełach swych poprzedników. W tym samym czasie opis świata dał Pomponius Mela, wiele uwagi poświęca też g. Pliniusz Starszy w swej Naturalls Historia. Bardzo cennym dziełem była mapa imperium rzymskiego sporządzona przez zięcia Augusta, Marka Wipsaniusza Agryppę, na podstawie dokonywanych przez niego pomiarów dróg. W Okresie 4. (do końca starożytności) Klaudiusz Ptolomeusz (H w. n.e.) tworzy system geocentryczny, który się utrzymał aż do czasów Kopernika. Na jego mapie pojawia się po raz pierwszy miejscowość położona na ziemiach polskich — Calissia, dzisiejszy Kalisz. W tym okresie Pauzaniasz, daje opis Hellady z uwzględnieniem zabytków sztuki i architektury. W V w. n.e. Stefanos z Bizancjum opracował obszerny leksykon geograficzny, który dochował się do naszych czasów jedynie w skrócie Hermolaosa z Vn w.
geometria nauka g. powstała z pomiarów gruntu, z pierwszych operacji mierniczych, zapewne w Egipcie, wobec konieczności ustalenia granic poszczególnych posiadłości ziemskich po okresowych wylewach Nilu. Pierwsze elementy g. rozwinęły się również w Babilonii. Pierwszym uczonym greckim, który interesował się g., był Tales; twórca twierdzenia geometrycznego noszącego jego imię. G. zajmowali się po części filozofowie ze szkoły jońskiej i Pitagoras; pierwszym systematycznym ujęciem całej dotychczasowej wiedzy w tej dziedzinie były Stojcheja geometrias (Elementy geometrii) Euklidesa z Aleksandrii (III w. p.n.e.), dzieło odznaczające się niezwykłą przejrzystością i jasnością, doskonałym układem i jednolitą terminologią. Było obowiązującym podręcznikiem g. prósz, wiele stuleci. Wybitne osiągnięcia w g. uzyskali też w starożytności Archimedes z Syrakuz (III w. p.n.e.) i Apollonios z Perge (ffl w. p.n.e.).
geometryczny styl sposób zdobienia naczyń greckich wzorami geometrycznymi w postaci trójkątów, meandrów, gwiazdek, zygzaków ułożonych w poziome pasy, na które podzielona jest powierzchnia naczynia. G. s. powstał w Grecji po okresie mykeńskim (ok. IX w. p.n.e.). W jego obrębie można wyróżnić wiele lokalnych odmian; najpiękniejszy jest styl dipyloński, nazwany tak od bramy Dipylon w Atenach, gdzie znaleziono znaczną ilość waz zdobionych w wyżej wymieniony sposób; wśród nich pojawiają się wazy zdobione zgeometryzowanymi postaciami ludzkimi i zwierzęcymi.
geoponikos
286
Gennanik
geoponikos (gr. ge ziemia, ponoś trud, praca) takim terminem określano prace naukowe i utwory poetyckie, których tematem było żyde na wd i praca na roli; tak również nazywano autorów tego rodzaju prac. Jedną z pierwszych prac greckich z tej dziedziny było pismo Ksenofonta (r. 432 - 353 p.n.e.) Ojkommikos (Zarządzanie gospodarstwem); szereg ustępów dotyczących tych spraw można było znaleźć w dziełach Arystotelesa i Teofrasta. Zarówno te, jak i wiele innych prac autorów dziś zaginionych zebrał ok. r. 950 n.e. Cassianus Bassus nadając swemu zbiorowi tytuł Geopontka. W Rzymie pierwszą pracą tego rodzaju było tłumaczenie dzieła Kar-tagińczyka Magona o rolnictwie, dokonane zespołowo na polecenie senatu w niw. p.n.e. Dzieła rzymskie z tego zakresu nosiły zwykle tytuł: De r e rustica (O rolnictwie); autorami prac o tym tytule byli: Marek Porcjusz Katon (Q w. p.n.e.), Marek Terencjusz Warron (I w. p.n.e.), Lucjus Juniusz Moderatus Kolumella (I w. n.e.) i in. Wielką wartość literacką ma poetycki opis życia wiejskiego i pracy rolnika, Georgfca Wer-giliusza. W czasach cesarstwa szereg prac na tematy rolnicze i wiejskie napisali: Juliusz Hy-ginus, Korneliusz Celsus, Juliusz Atticus, Gar-giliusz Marcjalis i Palladius (I - IV w. n.e.).
Dostları ilə paylaş: |