Mała encyklopedia kultury antycznej

Novesium zob. Novaesium.

NoTiodunum nazwa kilkunastu miejscowości na terenie Galii, 1. miejscowość w kraju Suessionów, później prawdopodobnie Augusta Suessionum (dziś Soissons), na skrzyżowaniu kilku dróg.

2. miasto Biturig&w, zdobyte przez Cezara. Po­łożenie sporne. 3. miasto w Moesia Infertor, nad dolnym biegiem Dunaju.

Novioniagus szeroko rozpowszechniona nazwa miejscowości celtyckich (w Galii, Brytanii, pół­nocnej Italii, Hiszpanii), 1. miasto Biturigów (Bitwiges Vivisci). 2. (dziś Les Tourettes obok Lisieux), miejscowość Lekoswiów (Łexovli).

3. (dziś Noyon) miasto Wiromanduów (Viromandui), o poważnym znaczeniu zwłaszcza w późnym okresie starożytności. 4. N. Nemetum (w wiekach średnich Spira, dziś Spire, niem. Speyer), stolicaNemetów w Gallta Belgica;

od czasów Domicjana należało do Germania superior. Przechodziła tędy droga z Argento-ratum do Mogontiacum. N. zwano też civitas Nemetum. S. N. Treverorum (dziś Neumagen), ważne miejsce postojowe na drodze pomiędzy Lugdunum i Augusta Treverorum, na prawym brzegu Mozeli w Gallta Belgica. 6. N. Ba-tayorum (dziś hol. Nłjmegen, niem. Nimwa-gen), rzymskie miasto na południowym brzegu rzeki Yacalus.

Novios

528

Numerianus

Novios komediopisarz grecki, należący do epi­gonów komedii nowej. Utwory jego nie zachowały się.

Noyius¹ najbardziej obok Pomponiusza znany twórca atellanae fabulae, prawdopodobnie z pocz. I w. p.n.e. Znamy 40 tytułów jego atellan, z któ­rych zachowały się tylko fragmenty.

Novius² mała rzeka w zachodniej Bretanii.

novus homo zob. homo novus.

Nowa Kartagina (Carthago Nova, po skoloni­zowaniu przez Rzymian Cohnia Victrix lulia Nova Carthago) dziś Cartagena; miasto w His-pania Tarraconensis nad Morzem Śródziemnym, blisko granicy Hispania Baetica, założone przez Hasdrubala w r. 242 p.n.e., najważniejsza ko­lonia Kartaginy. Miasto o dużym znaczeniu handlowym dzięki dogodnemu portowi i poło­żonej w pobliżu kopami srebra. Było jednocześnie twierdzą obronną. Rezydował tu także (obok Tarraco) pretor rzymski, zwierzchnik prowincji Hispania Tarraconensis.

nowacjanizm nazwa sekty (zob. Noyatianus i Novatus),

Nowe Ateny zob. Mediolanom l.

Nowiusz zob. Novius¹.

Nox zob. Nyks.

Nubia kraina w zachodniej Afryce ciągnąca się wzdłuż Nilu, pomiędzy pierwszą (na północy) a czwartą (na południu) kataraktą, ograniczona pustyniami (od wschodu Arabską, od zachodu Libijską); obecnie południowa część Egiptu i północna Sudanu. Nazwa N. występuje po raz pierwszy w czasach greckorzymskich i wymie­niana jest u Stracona. Od najwcześniejszych swych dziejów — słabo rozwinięta gospodarczo, politycznie i kulturalnie — stała się miejscem ekspansji egipskiej. Po podboju Egiptu przez Rzymian (r. 30 p.n.e.) armia nubijska pod do­wództwem następcy tronu z Meroe zaatakowała File, Syene i Elefantynę. Walkę z nią stoczył pre­fekt Petroniusz; wziął do niewoli przywódcę, do-szedi do miasta Napaty, zniszczył je, a wracając pozostawił w Ibrim garnizon rzymski. Za Augu­sta jednak południowa granica Imperium Rzym­skiego dochodzi do Takompso. W -okresie pa­nowania Rzymian, podobnie jak i ich poprzed­ników, Ptolemeuszy, powstało w N. szereg bu­dowli, m. in. w Dakka. Tu wzniósł świątynię Ptolemeusz Filadelfos (285 - 247 p.n.e.). W okre­sie rzymskim zbudowano świątynię w Tafne i odrestaurowano świątynię w Kalabsza.

Nuceria 1. N. Alfaterna (dziś Nocera Inferiore),

miasto w południowej Kampanii, nad rzeką Samus, przy via Appia. Zniszczone zostało w cza­sie wojny z Samnitami, następnie odbudowane. 2. miasto w Umbrii, przy via Flaminia. 3. mia­sto w Apulii, właściwie Luceria (zob.). 4. mia­sto w Emilii (Aemilia), prawdopodobnie przy via Aemilia, w pobliżu Padu.

nulla dies sine linea łac. żaden dzień bez kreski;

przysłowiowe powiedzenie w znaczeniu: codzien­nie krok naprzód. Według Pliniusza Starszego (Historia Naturalis XXV, 36, 12) była to zasada Apellesa, który nigdy nie zaniedbywał ćwiczenia się w sztuce malarskiej.

Numa 1. N. Pompilius, drugi król rzymski, Sabinczyk, następca Romulusa (715 - 672 p.n.e.). Odznaczał się mądrością, pobożnością i spra­wiedliwością. Prowadził politykę pokojową. Przy­pisywano mu ustanowienie rozmaitych kultów religijnych i kolegiów kapłańskich, a także ko­legiów rzemieślniczych. Zapoczątkował budo­wanie świątyń. Z postacią N. P. łączy się wiele legend. 2. N. Martius zob. Moreli 2.

Numantia główne miasto Arewaków (Areyacae lub Arevaci) w Hispania Tarraconensis. Położone w pobliżu źródeł rzeki Durius stanowiło, dzięki naturalnym warunkom, warownię trudną do zdobycia. Przez długi czas było główną twierdzą Celtyberów podczas wojen z Rzymianami (154 --151, 143-133). Zostało zdobyte przez Scy-piona po długoletnim oblężeniu, w r. 133 p.n.e.

Numenios 1. N. z Apamei, filozof platonik z drugiej poł. II w. n.e. Wprowadził do plato-nizmu elementy filozofii neopitagorejskiej, filo­zofii Filona i gnozy chrześcijańskiej. Dążył do wykazania zgodności nauki Platona z nauką chal­dejskich i perskich magów, kapłanów egipskich, brahmanów hinduskich i Mojżesza. Pisma jego z których zachowały się jedynie fragmenty, były cenione przez neoplatończyków, korzystał z nich Plotyn. 2. N. z Heraklei, lekarz grecki z I w. p.n.e., uczeń lekarza Dieuchesa z Aleksandrii, autor (nie zachowanego) utworu wierszowanego Theriakd (driakwie), opartego na dziełach sławnego badacza trucizn z czasów Ptolemeusza I — Apol-lodora z Aleksandrii. Napisał też znany z zacho­wanych fragmentów poemat o rybach, Halieutikós, który dla Owidiusza był źródłem utworu Halieutica.

numerarii lać., niżsi urzędnicy finansowi z okresu cesarstwa, zatrudnieni przy poborze podatków.

Numerianus (Marcus Awelius N.) syn cesarza

Numestrani

529

Karusa i młodszy brat Karinusa; brał uiziat w wyprawie ojca przeciwko Persji; gdy po jego śmierci wracał do kraju w r. 284, został za­mordowany przez prefekta Arriusza Apra.

Numestrani mieszkańcy miasta Numistro (zob.).

Numicius (Numicus) mała przybrzeżna rzeka w Lacjum, wpadająca do Morza Tyrreńskiego w pobliżu miasta Ardea. Nad rzeką znajdowała się świątynia czy też gaj jakiegoś miejscowego bóstwa.

Nunucus zob. Numicius.

Numidia obecna Algeria; graniczyła na wscho­dzie z Kartaginą, na południu z Getulią i Libią, na zachodzie z Mauretanią, na północy z Mo­rzem Śródziemnym; najważniejsze rzeki: Tusca (dziś Zajne), Armoniacus (dziś Mafragg), Ru-bricadus (dziś Sebus). Kraj bardzo urodzajny, dostarczał zboża (przede wszystkim pszenicy), wina, owoców, rasowych koni, dzikich zwierząt;

był bogaty w metale i drogie kamienie. Od r. 46 p.n.e. prowincja'rzymska. Najważniejsze miasta:

Tabraka (dziś Tabraca?), Hippo Regius (dziś Bonę), Rusicada (dziś Stora?).

Nuinisius 1. Lucius N., dowódca Wcisków i Latynów w wojnie przeciwko Rzymowi w r. 340 p.n.e., pokonany pod Trifanum. 2. rzymski ar­chitekt działający w I w. p.n.e. lub wcześniej, autor pewnego typu planu domu rzymskiego, określanego jako furma Numisiana. 3. Publius N., rzymski architekt działający w pierwszej poł. I w. n.e., budowniczy teatru w Herkulanum. 4. N. Lupus, walczył w Mezji za czasów Nerona i Galby; w czasie wojny domowej był jednym ze zwolenników Ottona i Wespazjana.

Numistro (Numistron) miasto italskie w Lu­kami, na granicy Apulii.

Numitor (łac., gr. Normtór) syn Prokasa, le­gendarny król Alby, ojciec Rei Sylwi (liii), brat Amuliusa; został przez brata pozbawiony tronu. Odzyskał władzę dzięki swym wnukom, Romu-lusowi i Remusowi. Zob. Amulius, Romulus.

Nmaitorii rzymski ród pochodzenia etruskiego, odegrał pewną rolę w okresie upadku decemwi-rów. 1. Publius Numitorius, wzmiankowany przez Liwiusza, wuj Wirginii, której próbował bronić przed decemwirem Appiuszem Klaudiuszem. Je­den z przywódców secesji na Górę Świętą. W r. 499 po usunięciu decemwirów został try­bunem ludowym. .2. N. autor dwu eklog tzw. Anty-bukolika, stanowiących parodię Bukolik Wergiliusza.

nummos zob. nomos².

nuneupatio (łac., od npmen capere) termin używany w znaczeniu sakralnym i prawnym. W znaczeniu sakralnym było to uroczyste ślu­bowanie bóstwu w obecności świadków (yoto-rum sponsió). W znaczeniu prawnym n. była uroczystym ustnym oświadczeniem, mającym ściśle określoną formę i składanym w obecności świadków. Stanowiło ono najistotniejszą część wszystkich czynności prawnych dokonywanych per aes et librom, jak np. nexum i testament man-cypacyjny. Przy tym ostatnim n. służyła testa-torowi do udzielenia instrukcji zaufanej osobie, która formalnie stawała się nabywcą całego jego majątku, jak ma rozdzielić ten majątek po śmierci testatora. Prawodawstwo cesarskie uznało ważność tzw. testamentum per nuncupationem, tj. ustnego oświadczenia ostatniej woli, złożonego w obecności świadków.

nundinae (łac. od noundinae z noyemdinae, z mvem dies) 1. okres ośmiu dni, na które był podzielony rok rzymski (w kalendarzu przedju-lijskim było 44 okresów po 8 dni 4- 3 dni; w ju-lijskim 45+5 dni). Dni oznaczano literami od A do H, 1-szy stycznia nosił zawsze literę A. Okres ten odgrywał dużą rolę w prawie cywil­nym i życiu politycznym, np. między ogłoszeniem wniosku urzędnika o zwołaniu zgromadzenia a jego posiedzeniem musiały upłynąć trzy n. (tzw. trmundinuni). Podobna ilość dni oddzielała zamknięcie listy kandydatów na urzędników od wyborów. 2. dziewiątego dnia, zwanego dies nimdinarum lub nundinum, miał miejsce targ w mieście, na który przybywała ludność wiejska. Początkowo były to dies nefasti, dopiero lex Hortensia (287 p.n.e.) pozwoliła na sprawowanie czynności sądowych. Dla ludności miejskiej był to dzień wolny od pracy, ale już starożytni nie mieli pewności, czy należy go traktować jako dzień świąteczny (feriae). Pierwsze n. roku wy­padały w 8 dni po ostatnich n. grudnia; wobec przyjętej zasady, że 1-szy stycznia był zawsze A, litera dnia n. ulegała ciągłej zmianie. Rozwój miasta Rzymu zmienił charakter n.: w okresie cesarstwa targi odbywały się dwa razy w miesiącu. Senat, a przede wszystkim cesarz, mógł nadać osobom prywatnym (dla ich posiadłości) i gmi­nom miejskim ius nundinarum, pozwalające na odbywanie targów dwa razy w miesiącu. 3. pod koniec republiki i w okresie cesarstwa mianem n. określano miejsca odbywania targów. 4. w okre­sie cesarstwa n. jest określeniem każdego okresu o stałym trwaniu.

34 — Mała encyklopedia kultury antycznej

nuptiae

530

Nysa

nuptiae zob. •wesele.

Nursia miasto Sabinów położone u źródeł rzeki Nar.

Nyks (gr.; łac. Nox) mit. personifikacja nocy, Homer nazywa ją poskromicielką bogów i ludzi. Córka Chaosu, siostra i małżonka boga Erebu, zrodziła Hemerę i Eter, była także matką Snów, Ker, Thanatosa, Hypnosa, Momosa, Nemesis, Hesperyd i Mojr. U późniejszych poetów wy­stępuje jako personifikacja ciemności nocnych i jest opisywana jako skrzydlata bogini w ciem­nym stroju, przejeżdżająca w rydwanie w to­warzystwie gwiazd.

Nykteus mit. syn Hyrieusa i nimfy Klonii, mąż Połykso, ojciec Antiopy, zwanej stąd Nyk-teis. Antiopę porwał Epopeus, król Sykionu. Mszcząc się za porwanie córki. N., który jako opiekun Labdakosa panował wtedy w Tebach, najechał Sykion z wojskiem tebańskim. Poniósłszy klęskę, ciężko ranny wrócił do Teb, gdzie na łożu śmierci wyznaczył na opiekuna Labdakosa swego brata, Lykusa, którego zobowiązał do zemsty na Epopeusie.

Nyktimos mit. najmłodszy syn Likaona, ura­towany przez Gaje od kary Zeusa, jaka spot­kała ojca i braci N. Za panowania N. nastąpił potop, w czasie którego zginęli wszyscy ludzie z wyjątkiem Deukaliona i jego żony, Pyny.

nymfagogos (gr. nymfagógós) w greckich zwy­czajach weselnych — krewny lub przyjaciel pana młodego, który w dniu zaślubin przyprowadzał narzeczoną do jego domu; miało to miejsce tylko w przypadku, gdy mężczyzna żenił się po raz drugi, przy pierwszym małżeństwie pan młody sam przyprowadzał narzeczoną.

Nymfajon (gr. Nymfójon, łac. Nympfiaeum) często występująca nazwa geograficzna, określa­jąca miejsce poświęcone nimfom, m. in. 1. góra i okolica w Illirii, nad rzeką Aoos. 2. port w II-lirii. 3. południowo-zachodni przylądek półwyspu Chalkidike. 4. Wzgórze Nimf, wzgórze w Ate­nach, na północo-zachód od Akropolu.

Nymfis z Heraklei nad Fontem, historyk z czasów Ptolemeusza Euergety (w III w. p.n.e.). Prócz monografii Heraklei (Perl Heraklejas, w 13 księgach, do r. 246) napisał Perl Aleksandrii kój ton diadóchon kaj epigónon (Historia Aleksan­dra i jego następców) w 24 księgach oraz pracę geograficzną Periplus Asias (Opiynięcie Azji Mn.). Zachowały się tylko nieliczne fragmenty z Historii Aleksandra.

Nymfodoros zob. Nimfodor,

Nymphae zob. nimfy.

Nymphaeum zob. Nymfajon.

nymphaeum zob. nimfeum.

Nymphidius Sabinus donosiciel Nerona, do­wódca pretorianów. Po upadku. Nerona służył Galbie'; w czasie wyprawy Galby do Hiszpanii usiłował zdobyć władzę dla siebie. Został za­mordowany przez pretorianów.

Nysa (Nyssa) 1. mityczna miejscowość, w któ­rej nimfy wychowywały Dionizosa, stąd — nazwy wielu miejscowości uważanych za miejsce kultu Dionizosa. Miasta o tej nazwie wymieniane były w Tracji, Macedonii, Tesalii, Beccji, na Eubei, Naksos, wreszcie w Indiach (miasto i góra). Od N. wywodzono także imię Dionizosa (Dionyssos). 2. miasto w Karu na południowym zboczu łańcucha górskiego Messogis, niedaleko Tralles, założone przez kolonistów lacedemońskich i nazwane Pythopolis. Nazwę N. otrzymało od imienia żony Antiocha I, syna Seleukosa. Było ważnym centrum kulturalnym.

o

o tempera! o mores łac. o czasy! o obyczaje (w znaczeniu: co za czasy, co za obyczaje);

wielokrotnie w mowach Cycerona, m.in. Prze­ciwko Katylime (I, l, 2).

Oaros wg Herodota rzeka w kraju Scytów, na wschód od rzeki Tanais (Don), wypływająca w kraju Tyssagetów nad Morzem Hirkanskim (Kaspijskim) i wpadająca do palus Maeotis (dziś Morze Azowskie). Prawdopodobnie chodzi tu ó Wołgę (w starożytności zwaną Rha), której ujście Herodot błędnie umieścił nad palus Mae­otis, lub też — o jeden ze wschodnich dopływów rzeki Tanais.

Oasis 1. O. Minor (gr. O. mikra) bardzo uro­dzajna oaza w Egipcie na wysokości Henno-polis, na zachód od Oksyrynchos; należała do środkowego Egiptu, do Heptanomis. 2. O. Ma-ior (gr. O. megale) na południe od poprzedniej;

należała do górnego Egiptu. Obie oazy. Minor i Maior, stanowiły oddzielne nomy.

oba (gr. Sbe) jednostka podziału administra­cyjnego w Sparcie; każda z trzech fyl (zob.) doryckich była podzielona na dziesięć obaj, zwanych także fratriami.

obelisk (łac. obeliscus, od gr. obeUskos rożen) pomnik egipski w kształcie wolno stojącego, wysmukłego, czworokątnego słupa zwężającego się ku górze i zakończonego piramidalnie. O. wykuwane były przeważnie w monolitach gra­nitowych, na ścianach ich znajdowały się napisy hieroglificzne. W starożytnym Egipcie o. zwią­zane były z kultem boga Ra. Do najstarszych należy o. króla Sezostrisa I (dynastia XII) z Heliopolis. Najbardziej rozpowszechnione byty w okresie Nowego Państwa (1555 -1070 p.n.e.), kiedy ustawiano je przed wejściem do świątyni. Osiągały wysokość do ok. 50 m. Poczynając od okresu Augusta, o. wywożono z Egiptu w celu dekorowania miast rzymskich. Najwięcej, bo

około 20, o. posiada Rzym. Najwyższy (32 m) i najstarszy z rzymskich jest o. z imieniem Tut-rnosisa III, stojący początkowo w Circus Maxi-mus, dziś na placu przed Bazyliką św. Jana La-terańskiego. W Circus Maximus był także o. z imieniem Ramzesa II. Dwa o. stały przed Mauzoleum Augusta, jeden na Polu Marsowym.

obelos (gr. obelós) znak krytyczny „—" lub „—" na oznaczenie nieprawdziwego lub podej­rzanego miejsca w tekście.

obiad zob. cena.

obnuntiatio łac. 1. stwierdzenie przez augura, że auspicja są niepomyślne. 2. takie samo stwier­dzenie dokonane przez wyższych urzędników lub trybunów ludowych; w tym wypadku mogło spowodować odroczenie komicjów.

obol (gr. obolós, dosł. rożen) grecka jednostka monetarna i wagowa, 1/6 drachmy. Jako dro­bna moneta obiegowa bita była ze srebra. O. eginecki ważył 1,04 g, attycki 0,72 g, koryncki 0,48 g. Przed wprowadzeniem monet, w obiegu znajdowały się kawałki miedzi mające kształt cienkich prętów (rożnów), stąd nazwa o.

obóz zob. castra.

Obrimas mit. bóg rzeki O. (w Azji Mn., do­pływ Meandra); na monetach z Apamei frygij-skiej znajdujemy jego podobiznę.

Obrimopatre (gr. Obrimopdtre, dosł. córka potężnego ojca, od obrimos silny, potężny i pattr ojciec) przydomek Pallas Ateny, jako córki Zeusa.

Obrimos 1. mit. jeden z pięćdziesięciu synów Ajgyptosa. 2. mówca grecki: z późnego okresu, może z IV w. n.e. Fragmenty jego mów cytuje Stobajos.

Obsequens lullus pochodził z Italii, może nawet z Rzymu; żył prawdopodobnie w IV w. n.e. i był autorem marnej kompilacji (z Liwiu-sza) Prodigiorum liber na temat cudownych zja-

Obucola

532

Octavianus

wisk, które miaty mieć miejsce w Rzymie. Za­chowany fragment omawia wydarzenia z lat 190-11 p.n.e.

Obucola (także Obuwia, Obiilcuta, Obulcola) miasto w Hispcmia Baetica. Wymieniane po raz pierwszy w związku z wojną Wiriatusa.

Obulcola zob. Obucola.

obuwie w Grecji używano o. właściwie tylko poza domem; oprócz sandałów (zob.) noszono buty sznurowane (embds) bądź grube i proste, bądź ozdobne i z białej skóry. Były także endromtdes, buty, w których brzegi cholewki nie stykały się, a stopę od góry zakrywał szeroki język. O. narodowym obywateli rzymskich noszonym razem z togą były wysokie buty — calcei (zob. calceus). Kształt i kolor zależały od zamożności obywatela i piastowanej przezeń godności. Takie o. nosiły także kobiety i dzieci szlachetnie urodzone. Za kobiece o. uchodziły buciki zw. socci (zob. soccus), kryjące stopę z boków, a otwarte na podbiciu. Greckie san­dały (pediia, łac. solea) przyjęły się w Rzymie dopiero w I w. p.n.e., i to tylko jako o. domowe. Wieśniacy nosili — oprócz grubych skórzanych perones — buty drążone w drzewie (sculponeae), żołnierze rzymscy nabijane gwoździami caligae.

Ocalea zob. Okalea.

Oceanidy zob. Okeanidy.

Oceanus zob. Okeanos.

Ocellus Lucanus zob. Okellos.

Ocelum miejscowość w Alpach, na drodze z Turynu przez mons Matrona do Galii. Cezar określa O. jako granicę prowincji Gallia Cis-alpina.

ochlokracja (gr. ochlokratia, od óchlos pospól­stwo i krdtos władza) rządy pospólstwa, forma skrajnej demokracji greckiej z czasów Platona, występująca także w czasach późniejszych. Pla­ton i Arystoteles uważali ją za zwyrodniałą, najgorszą formę demokratycznych rządów: wła­dza znajduje się w rękach mas pasożytniczych biedaków, którymi kierują schlebiający im de. magogowie. Zdaniem Platona, charakterystyczną cechą tego rodzaju rządów jest bezgraniczna samowola i zabieranie majątku obywatelom za­możnym, który następnie dzielony jest między pospólstwo i jego przywódców, zagarniających najwięcej dla siebie. Z tej wolności bez granic rodzi się z biegiem czasu dyktatura. Termin o. po raz pierwszy występuje w II w. p.n.e u Polibiusza (VI, 4; VI, 57, 9), który uważa tę formę rządów za najgorszą.

Ochos¹ przydomek Artakserksesa III.

Ochos² (gr. Ochos) wielka rzeka w środkowej Azji, wypływająca z gór Paropamisos (dziś Hin­dukusz). Wg Strabona płynęła przez Hyrkanis i wpadała do Morza Kaspijskiego, wg Pliniusza i Ptolemeusza płynęła przez Baktrię i wpadała do rzeki Oksos.

Ocnus zob. Oknos.

ocreae łac. (gr. knemides) nagolennice okry­wające nogi z przodu, od kostek do kolan. Wyrabiano je ze skóry i płytek metalowych lub z odpowiednio wygiętej blachy cynkowej czy też ze spiżu. Przymocowywano je do nóg za po­mocą pierścieni skórzanych lub metalowych, często srebrnych. Należały do uzbrojenia pie­chura.

Oericulum (dziś Otricoli) miasto w Umbrii, nad Tybrem, niedaleko ujścia rzeki Nar do Tybru. Zachowane ruiny świątyń, amfiteatru i akweduktu.

Octayenus prawnik rzymski działający praw­dopodobnie w I w. n.e., ale w każdym razie nie później niż za czasów Trajana.

Octayia zob. Octavii 7, S.

Octavianus (właściwie Caius Octayius) syn sio­strzenicy Juliusza Cezara, Atti, i Gajusza Okta-wiusza (zob. Octavii 6), ur. w r. 63 p.n.e., adop­towany przez Cezara i wyznaczony na spadko­biercę. Po śmierci Cezara przybył do Rzymu z zamiarem objęcia spadku. Przyjął imię Gajusa Juliusza Cezara Oktawiana (Caius lulius Caesar Octavianus). Na czele partii cezariańskiej stał wtedy oficer Cezara, Antoniusz, który nie chciał uznać w O. prawego następcy Cezara. O. roz­począł przeciw Antoniuszowi agitację, wykorzy­stując przy tym pomoc Cycerona, przywódcy opozycji senackiej skierowanej przeciwko Anto­niuszowi. Nawiązał porozumienie z senatem, chociaż ten popierał morderców Cezara. Kiedy Antoniusz oblegał w Mutinie Decimusa Brutusa, przywódcę stronnictwa antycezariańskiego, se­nat na wniosek Cycerona ogłosił Antoniusza wrogiem ojczyzny. Konsulowie Hirtius i Pansa wraz z O. wyruszyli pod Mutinę na pomoc Brutusowi. W kwietniu r. 43 w bitwie pod Mutiną Antoniusz poniósł klęskę, zginęli także obaj konsulowie. O. nie ścigał dalej Antoniusza, lecz wrócił na czele wojska do Rzymu. Prze­prowadził swój wybór na konsula i ustawę dotyczącą ukarania morderców Cezara, zniósł także uchwałę senatu ogłaszającą Antoniusza wrogiem ojczyzny. Zerwanie z senatem zmusiło O.

BzsnuBi^: A9:)inni3iOAZ zazJd q3AiiBAOsois ifsaJd

-3 J 31SBZ3 A AUBAOpJOlUBZ (BTIlSZ '{[PS ^niHSI

-oaz 'BuuA^ z zbja •a'ird ^,8 •j z (tisuo?[ 'b}bui

-Aldo '"o snamy sns-ioy^ •§ •o3aAOpni BanqA.ił np5zJn z •o apSmnsn 'nAB-id A3.iqA '{izrba

-OBfozJd zsnu3qA,i. •Bq35[wo faareJSe siABisn Apaz-id {BAOd5}sAA laiBzsnfoAliBd z niiraiuinzo.1

-od a^ •maqo5[B.io ui3zsnu3qAJ, z zbja •3-u-d EEI •j z AAOprq unqAił ''q snawy^ •(» •poipoB'1 a\

B5pJ9 OS3UA3d Z3ZJd AUBAOp.IOUIBZ (BUlSz

'^91 •j: a ifzy op AuBfsA^ -$91 u a uisinsnoit {Ag

-Bzsn3SJ3([ i[OAaiu op (biza '.-a-u-d 891 '-i ^ urazsri3SJ3(i z aintoA a a»o(j Bop9AOp '•o w

-awy •e •Bisn3nv pBizpBJd Tałyinnd AlfoM n aisBzo a A^opni nnqAn '•o snmy •z, '55iA»j-i obs

-3iqo {Brai feulBZ pod 3iA»;q od ZOS '•^l A^ '^oij

- (3;nz9d 'nn/:pJBs ^n B5[sfoA BappAop •3-n-d gOZ '•l a 'fappiund ^nfOA n ApsBzo z JO)3Jd 'ct.m

-op0 snaw^ •\ •nuiAz^ op &is {S9inazJd qo!i[s

-A3i9B[ qoBSBZo a znf aniqopodopABJd ^k)v\ 'o33p[SiOA Bp3zpoqood p(suł(zj po; ijAcpo

-„1XI8pOAOJ01( HIĄOS3A SBU 3K)ZpBAO.ldpO I

aroojp a apzozsBpi 'Bjaqopod mba 5is Biinizs

;(S3f" ;ZSJBIA (BpOp I 'BIOAz np3UIO?( A 5[OJ

(B-iSapo aziqop Kzo '{OlOBfAzJd qoXuBJqaz fB}

-^daz toJ3iai$ pszJd zn» sz 'apepod zsnmo»aMs

-qoj^ 91053101 a '(ibi 9^, ob(bui) •a-u f?! •j a {iBum •q •r8p[sf3dOJna Ainł(n?i foAZOJ w AĄdA i3[piA f3inz9d (reA^A Ai9p[ 'i';isuii(zJ \Kys Xuz0i(s

-Bpi afeiSAod 'tpppaJS /Afioz/A ns/ims/impi i qopiSiB}i A9.10ZA op 19JABU bai} ifapisgpBt lyiizs i AmłBJ3»n ^alA ąo(z 'nfoAZOJ faf o3a(

-BiaBdSA S8JOIO 0} ISajr 'B5[0d3 BUZBA OA05HBf

-aa f3i'3[sinAz.i Amnn5[ qoBfa;zp a bs •o BinBAOued B}Bq •qoBllA5[8 i qnB{iqou :q3BAiSJBA a;q8is zazJd qoAireAor3[iAAudn q30Ap Ba 5is (bj

-3ido qoAws q3BpBZJ ^ •8AOQ ^isouza qni aniAt

-bia$ 8JB1S 9BAOpnqpo {BZB3[ 'a(BzoXqo anABp

(B3BJAAud UlAł Z n3[ZBIAZ ^ •033nfl3l[3.1 I OSaU

-UlZpOJ BpAZ BZ3ZSB(AZ B 'BAłS^azOSjOdS 3TI[BJ

-oui snrazpOJpo niao bu q3A>BfBni AB)sn garazs (BpAA 'BAlsyBd SfoBJłsnnulpB {BAOznre8J03Jz t

{BAOSIpBZJOdn '(A90J3»S3S 000 000 1) A9JO»Bn

-as •B[p i (A90J9łsas ooOOOt') A9iiA-ip b[p aa

-oiuBfBal snzuw aaou {lAoneisn 'q9so 009 ^Bu niBuas A9yio{Z3 psoi; (iiB}Sf)[ •(•o po iosouz3[

-bz a Sis ĄBAOpfBnz •sfeup^C siootsi a 'monBuaz X(83in ani smysuuo} i lapan Sfenąsi 3A\oM)sired af3n»A»sni spismAzJ anABp) huojw qoi(nzBA gaJSzs •o (izpBAOJdazid BAlsyed ZJiBnAa^ •ans

-nssBJ^i bu A9UB

ApaZJd AABJdAA P'ABU {Bq33;aBZ ;q3BUfoA

qaAzs[Bp o 'o znf jb[saui siu '113^ i rBunQ o ba}s

-yBd 33iuBi3 Azs(JedQ 'g •j a un5iSJnqołnaJ, aisa"! a fonismAzJ iiuub B)(s5(5[ 5is A(Azaao?[Bz i 5ts AtBpn ain sqB"l o Aoma-iS Bp-iado Bq9Jd i ua^ azod uitiuo}Ara) BiuazJazszoJ AqoJd azs[BQ