Mała encyklopedia kultury antycznej

Metropolia 1. najstarsza stolica Frygii, leżąca w północnej części kraju. 2. miasto w Lidii, między Smymą i Efezem. 3. miasto w Tesalii

w pobliżu rzeki Penejos, między Gomfoj i Far-salos. 4. warowne miasto Akamanii, nie opodal wschodniego wybrzeża Zatoki Ambrakijskiej.

metrum łac. (gr. metron) 1. jednostka ryt­miczna w metryce iloczasowej składająca się z elementów długich i krótkich i zawierająca zwykle od 5 do 8 jednostek czasowych, zwa­nych morami (zob.). Zasadnicze metra uży­wane w metryce greckiej i łacińskiej są następu­jące: m. daktyliczne L.^"~iL^i^i, m. jambicz-ne o_^^., m. trocheiczne —^->J-v, m. ana-pestyczne ^\-¹ ^ ^-^\~' '-' -^-, chorijamb J-^i^-il., jonik a minor e ^-'•^-il.L, joniko maiore -'--L^^i kretyk (inaczej peon) -l ^, bakchej ^ _ L, dochmius ^ -'- — ^ L, hypodochmius —^iL^-i. M. może zawierać dwie stopy, np. m. jambicz-ne zawiera dwie stopy jambiczne (^ -'-). Me­trami podzielnymi na stopy są oprócz m. jam-bicznego również m. daktyliczne, trocheiczne i anapestyczne. Pozostałe metra są niepodzielne. W heksametrze daktylicznym i pentametrze stopa liczy się jako m., dlatego heksametr (-^-^\—' '^'-^-'^ '^'-L'^ ^ _'"*^\"' —^ ^J- ^) zawiera tylko sześć stóp daktylicznych, a pentametr (-'-^^-'-'-'^^-11 | -i^/^-'-^'"'—) dwie trypodie katalektyczne, czyli w sumie pięć stóp. Analo­gicznie do tych nazw używa się czasem naz­wy „tetrametr" zamiast „dymetr" na oznacze­nie wiersza składającego się z czterech stóp daktylicznych ( L^-i ^_^^-i^^i^i_^i^>). 2. to samo co wiersz, miara wierszowa, np. m. Anacreonteum wiersz anakreontejski. Metry­ka (od gr. metrikt techne, dosł. sztuka mierze­nia) zasady tworzenia wierszy zwłaszcza w po­ezji antycznej, greckiej i łacińskiej. Termin m. pokrywa się więc z terminem wersyfikacja (łac. yersificatio), używanym raczej w odniesieniu do poezji nowożytnej. Terminy te oznaczają również naukę o rodzajach budowy wierszy oraz o spo­sobie komponowania z nich większych całości rytmicznych, np. strof. Zasady tworzenia wierszy i rozwój form metrycznych w greckiej i łacińskiej poezji antycznej przedstawiają się następująco:

l. m. grecka jest m. iloczasową (kwanty ta-tywną), podstawą rytmu w antycznej poezji greckiej jest uregulowane następstwo zgłosek o różnym iloczasie. Wiersz grecki zawiera zwykle elementy długie (oznaczane w schematach: (—), krótkie (^\-¹) i obojętne (o), tj. takie, które mogą być wypełnione zarówno zgłoską krótką, jak i długą. W obrębie wiersza przeważnie można wyróżnić mniejsze jednostki rytmiczne, zw.

MA1SON CARREE

2. MACHINY wojenne (rzymskie)

3. MALARSTWO RZYMSKIE, fragment fresku

4. MAREK AURELIUSZ

imuBpuoa 1121 •vzna3M 'c

nmop ispooi 'S013M Z

a30V3iaw i

axxx V3navi

TABLICA XXXVI

ia saivaAanw 'f

buim ]UJOłM.(» AumJ 'I>13MaiN '£

haxxx v3navi

TABLICA XXXVIII

l. MYKENY, złota maska

2. NEMEJSKI LEW

)8pUBS K)»{»IM 3HIN -f

nM3)^M BU33S *^U*j •I

^x vonavJ-

metrom

481

metrami (metrum), np. trymetr jambiczny. o_-^_| ^L^-iL l CT_^i«i zawiera trzy me­tra jambiczne: o_^_. Ostatni element wiersza jest zwykle obojętny. Element długi noże ulegać rozwiązaniu na dwa elementy krótkie, dwa zaś elementy krótkie mogą być ściągnięte w jeden element długi; np. zamiast jambu ^J- może wystąpić trybrach '^"^"~', zamiast daktyla —'-' spondcj ——. Język polski nie zna różnic w iloczasie zgłosek i ma akcent dynamiczny, a nie muzykalny, jaki mieli' starożytni Grecy. Z tego powodu nie możemy w pefau ani oddać, ani też odczuć wartości akustycznych greckiego wiersza. Przy czytaniu wierszy greckich dla uchwycenia w przybliżeniu ich rytmu wymawiamy z przyciskiem rytmicznym, czyli iktusem (łac. icfus) długie elementy każdego metrum. W schematach metrycznych iktus ozna­czany bywa znakiem umieszczonym nad zgło­ską. Elementy krótkie i obojętne wymawiamy słabiej. W wypadku rozwiązania elementu dłu­giego na dwa elementy krótkie iktus otrzymuje pierwsza zgłoska krótka. Oczywiście, przy czy­taniu wierszy greckich należy się starać o uwzględ­nienie w miarę możności również iloczasu zgło­sek (zasady mierzenia iloczasu zob. prozodia). Podane wyżej zasady znakowania iktusu zasto­sowano w hasłach metrycznych Encyklopedii. Jest jednak rzeczą niepewną, czy antyczne wiersze greckie miały iktus. Wyraźnego świadectwa starożytnego o występowaniu iktusu nie mamy, wielu więc uczonych zaprzecza jego istnieniu. Zasadnicze metra m. greckiej — zob. metrum. Wierszami występującymi w najstarszych za­bytkach poezji greckiej są heksametr daktyliczny i trymetr jambiczny. Wiersze te występowały najczęściej w użyciu stychicznym, tzn. ten sam wiersz był powtarzany bezpośrednio po sobie nieograniczoną ilość razy. W elegiach Kallinosa (około r. 670 p.n.e.) spotykamy po raz pierwszy dystych elegijny, będący połączeniem heksametru i pentametru daktylicznego. Różne odmiany dys-tychów z członów przede wszystkim daktylicz-nych, jambicznych i trocheicznych tworzy Ar-chiloch (około r. 650 p.n.e.). W lesbijskiej liryce monodycznej Safony i Alkajosa występują wier­sze różniące się znacznie zasadami budowy od innych miar greckich (zob. eolskie wiersze chori-jambiczne, eolskie daktyle). Safona i Alkąjos używają tych wierszy zarówno stychicznie, jak i w dystychach albo też w trzy- lub w czterowier-szowych strofach (por. nicejska strofa, safickie

wiersze l). Ta sama strofa może powtarzać się w różnych utworach. U Anakreonta (druga poł. VI w. p.n.e.), wzorującego się zarówno na m. eolskiej, jak i na miarach Archilocha, na pierwszy plan wysuwają się joniki. Już od po­łowy VII w. p.n.e. na terenie Grecji właściwej rozwija się liryka chóralna. Strofy liryki chóral­nej są od początku objętościowo znacznie więk­sze niż strofy liryki monodycznej i wykazują duże zróżnicowanie rytmów. Utwory liryki chó­ralnej składają się albo z szeregu odpowiadających 'sobie budową strof, albo budowane są na zasa­dzie responsji (odpowiedniośd) triad. Triada składa się ze strofy, odpowiadającej jej budową antystrofy i inaczej już zbudowanej epody. Sche­mat triady czy pojedynczej strofy może być wielokrotnie powtórzony, ale tylko w obrębie tego samego utworu. Każdy nowy utwór liryki chóralnej przynosi nam w swych strofach nową kombinację wierszy i członów metrycznych. Charakterystyczną miarą dla liryki chóralnej są daktyloepitryty. Duża ilość ód Pindara zbudo­wana jest z miar eolskich; przeważają w nich glikoneje i zupełnie drobne człony chorijam-bieżne. Metryczne elementy liryki monodycznej i chóralnej, pomnożone o doryckie anapesty i niejasnego pochodzenia dochmie, zużytkowuje w swych partiach lirycznych dramat attycki (V - IV w. p.n.e.). W tragedii strofa może być powtórzona tylko raz, w postaci antystrofy. Każda następna para strof w obrębie tej samej pieśni ma już inną budowę. Epoda stoi naj­częściej dopiero na końcu pieśni. W komedii i dramacie satyrowym strofa może się powtarzać więcej razy. Jako wiersz dialogu służy w dramacie trymetr jambiczny i o wiele rzadziej tetrametr trocheiczny katalektyczny. Pod koniec V w. p.n.e. strofika poezji greckiej zaczyna ulegać ograni­czeniu na korzyść utworów i pieśni astroficznych, tj. o kompozycji ciągłej, bez podziału na-odpo­wiadające sobie budową strofy. Uwidacznia się to przede wszystkim w astroficznym ,,nowym dytyrambie" V i IV w. p.n.e. i w pozostających pod jego wpływem partiach lirycznych ostatnich tragedii Eurypidesa, a częściowo także Sofoklesa. Te astroficzne kompozycje, tworzone głównie dla towarzyszącej im muzyki i będące zwykle bogatą mieszaniną różnorodnych rytmów, często jednak dość ubogie treściowo, stanowią szczyto­wy, ale równocześnie końcowy punkt rozwoju m. greckiej. Epoka Kallimacha w okresie hel­lenistycznym (in w. p.n.e.) charakteryzuje się

31 — Mała encyklopedia kultury antyczne]

metrum

482

metrum

przede wszystkim stychicznym używaniem wierszy zaczerpniętych z poezji epok wcześniejszych, których budowę starają się poeci hellenistyczni jak najbardziej wysubtelnić. Wyraźna jest przy tym u nich tendencja do normalizacji schematu metrycznego poszczególnych wierszy. Okresy późniejsze nie przynoszą już w zakresie grec­kiej m. iloczasowej nic istotnie nowego. Tym­czasem w pierwszych wiekach n.e. następuje powolny zanik różnic iloczasowych w języku greckim, a akcent z muzykalnego przechodzi w dynamiczny. Regulacja tego akcentu w po­ezji doprowadza (okolo r. 500 n.e.) do powstania opartej na akcencie dynamicznym m. bizantyń­skiej. M. iloczasowa uprawiana jest jeszcze aż do XV w. przez wielu greckich i bizantyńskich poetów, ale już od V w. n.e. nie ma żadnego oparcia we współczesnym sobie języku greckim. 2. m. łacińska nie jest m. oryginalną, wszystkie bowiem miary m. łacińskiej z wyjątkiem wiersza saturnijskiego zostały przejęte z m. greckiej. M. łacińska jest więc, podobnie jak grecka m., iloczasowa (zob. wyżej). Miary przejęte z poezji greckiej zostały dostosowane przez poetów rzym­skich do właściwości języka łacińskiego. W od­różnieniu od języka greckiego, posiadającego akcent muzykainny, język łaciński miał naj­prawdopodobniej akcent dynamiczny. Z więk­szym prawdopodobieństwem niż w w. greckiej możemy przyjąć, że w poezji rzymskiej istniał iktus wierszowy. Wyraźna jest bowiem u poetów łacińskich, zwłaszcza u sceników, tendencja do utrzymywania harmonii między akcentem wy­razowym a iktusem wierszowym. Miarą najstar­szych zabytków poezji rzymskiej i równocześnie jedynym w m. łacińskiej rodzimym wierszem italskim jest wiersz saturnijski (zob. saturnijski wiersz). Przejmowanie miar greckich zaczyna się od około r. 240 p.n.e. Jako pierwsze zostają przejęte metra dramatu. Zasób przejętych miar jest bardzo duży. W rzymskim dramacie epoki republikańskiej częste są jamby, trocheje, ana-pesty, kretyki, bakcheje, glikoneje i Reiziana. Rzadko występują czyste chorijamby, joniki i daktyle. Budowa tych miar w porównaniu z wzorami greckimi jest przeważnie bardziej swobodna. Jamby i trocheje mierzone są nie na metra, lecz na stopy; w związku z dużą ilością zgłosek długich w języku łacińskim w każdej (z małymi tylko wyjątkami) stopie jambicznej lub trocheicznej może występować długa teza i wynikające z tej długości rozwiązania. Z dru­giej zaś strony dążność do utrzymania zgodności iktusu z akcentem pociąga za sobą szereg ogra­niczeń w budowie wiersza, nieznanych w odpo­wiednich metrach greckich (por. wp.jambiczny try-metr akatalektyczny i jambiczny senarj. Rzadkie w dramacie greckim bakcheje występują często, zwłaszcza u Plauta, w użyciu stychicznym, po­dobnie kretyki, które ogólną budową różnią się znacznie od kretyków (czyli peonów) greckich. Cantica, czyli liryczne partie śpiewane dramatu rzymskiego, są przeważnie astroficzne, tzn. o kom­pozycji ciągłej, bez podziału na odpowiadające sobie budową strofy. Zdarzają się jednak również cantica zbudowane na zasadzie responsji stroficznej, lecz responsja ta jest trochę inna niż w m. greckiej. Strofa i antystrofa nie odpowiadają sobie bowiem pod względem ilości i jakości sylab, lecz identyczne są tylko rodzaje wierszy, a poza tym między strofą i antystrofa zachodzi zwykle związek treściowy. Do tych odrębności dochodzą jeszcze szczególne cechy archaicznej prozodii łacińskiej (por. prozodia — przy końcu), co razem sprawia, że m. łacińska tego okresu jest tylko bardzo swobodnym naśladownictwem wzorów greckich. W tejże samej epoce archaicz­nej zostają przejęte z poezji greckiej jeszcze tak ważne miary, jak heksametr daktyliczny i dystych elegijny. Heksametr, wprowadzony przez En-niusza (III/II w. p.n.e.) i wzorowany na heksa-metrze Homera i Hezjoda, zastąpił używany dotąd w eposie rzymskim wiersz saturnijski. Heksametr ten wykazuje jeszcze różne dowol­ności w budowie, ale przez uprzywilejowanie cezur męskich jest już dostosowany częściowo do charakteru języka łacińskiego. W epoce cycerońskiej (około 100-31 p.n.e.) używane są jeszcze miary budowane według zasad ustalonych w epo­ce archaicznej, ale równocześnie zwolennicy no­wego kierunku, tzw. neoterycy, starają się oprzeć m. łacińską ściślej na wzorach greckich, przy czym najbardziej ich pociąga finezja metryczna epoki aleksandryjskiej. Wśród wielu nowych miar, które wtedy wchodzą w użycie, znajdują się jamby budowane na wzór grecki, z tezami pa­rzystymi zawsze krótkimi i trocheje o tezach nieparzystych krótkich. W liryce naśladuje się niekiedy swobodnie budowane wiersze liryki eolskiej (jak 11-zgłoskowiec falecejski, glikoneje i ferekrateje, strofę saficką). Częściej jednak używa się wierszy budowanych według maniery aleksandryjskiej lub też dokładnie w postaci na­danej im przez greckich poetów epoki kallima-

Mettis

483

Mezetulus

cnowej. Należą tu np. senar jambiczny, budo­wany z samych tylko czystych jambów, cholijamb z piątą tezą zawsze krótką, asklepiadej większy z bazą zawsze spondeiczną, gallijamby i inne. Przeważa w tym okresie, podobnie jak w epoce aleksandryjskiej stychiczne użycie wier­szy. Epoka augustowska jest okresem szczyto­wym w rozwoju m. łacińskiej. Stare formy wier­szowe, jak senar jambiczny i septenar trocheiczny, występują w tym okresie już tylko w poezji lu­dowej. W tragedii miejsce senaru jako wiersza dialogu zajmuje odtąd trymetr jambiczny, ma­jący tezy parzyste zawsze krótkie. Budowa naj­więcej w tym okresie używanych wierszy, heksa-metru i pentametru daktylicznego, zostaje do­prowadzona do mistrzostwa. Zasób miar prze­jętych dotąd z poezji greckiej pomnaża Horacy o cale bogactwo form Archilocha i poetów eol­skich. Poeta ten przejmuje także ich kompo­zycję stroficzną i tworzy dystychy na wzór Archilocha oraz strofy czterowierszowe wzoro­wane na liryce eolskiej. W metrach eolskich przeprowadza jednak Horacy, kontynuując dąż­ności normalizacyjne epoki .aleksandryjskiej, sta­bilizację cezur i zamianę niektórych tez obojętnych na tezy długie. Na epoce augustowskiej kończy się okres przejmowania greckich miar wierszo­wych i zarazem wzbogacania m. łacińskiej no­wymi metrami. Poeci łacińscy pierwszych wie­ków n.e. wzorują się już "nie bezpośrednio na poezji greckiej, lecz na poetach rzymskich okre­sów wcześniejszych, a przede wszystkim epoki augustowskiej. Wielu z nich próbuje tworzyć nowe metra przez przekształcanie starych miar według metrycznych teorii gramatyków, tą drogą jednak nie udaje się uzyskać żadnych naprawdę nowych i żywotnych form metrycznych. Od około r. 300 n.e. zaczęła się rozwijać łacińska m. akcentuacyjna, czemu sprzyjał powolny zanik iloczasu zgłosek w języku łacińskim (zob. prozo-did). M. akcentuacyjna nie wyparła jednak zu­pełnie m. iloczasowej, tak że te obydwa kierunki metryczne będą odtąd istnieć obok siebie.

Mettis (Melis) dziś Metz, miasto w Gallia Belgica, stolica Mediomatrików; wcześniej nazy­wało się Divodurum.

Mettius (Metius, Metus) 1. M. Fufetius, le­gendarny, ostatni władca w Alba Longa, wy­brany po śmierci Kluiliusza. Za jego panowania doszło pomiędzy Rzymem a Albą do walki (z. którą wiąże się podanie o Horacjuszach i Ku-riacjuszach), rozstrzygniętej na korzyść Rzymu.

W wojnie Rzymu z Wejami M. brał udział jako sprzymierzeniec Rzymian, dopuścił się jednak zdrady i został ukarany śmiercią. 2. Af. Pom-posianus, znany z próżności, wyzyskiwany przez astrologów, którzy mu przepowiadali wielką przyszłość. Kazał w swojej sypialni wymalować mapę ziemi, prawdopodobnie chcąc w ten spo­sób poznać swoje przyszłe królestwo. Został przez —podejrzliwego Domicjana skazany na śmierć.

Metymna (Methymna) miasto z dogodnym portem, na pomocnym wybrzeżu wyspy Lesbos. Wierne Atenom w czasie wojny peloponeskiej, nie zmieniło swej polityki nawet w czasie wielkiego buntu Lesbijczyków przeciw Atenom. Splądro­wane w r. 406 p.n.e. przez Spartan, nie wróciło do dawnej świetności. Miejsce urodzin Ariona.

MeTania (dziś Bevagna) miasto w Umbrii u zbiegu rzek Tinia i Clitumnus, słynne z uro­dzajnych pastwisk i wspaniałych winnic. Municypium w czasach cesarstwa. Tu w r. 308 p.n.e. Umbrowie przeciwstawili się Kwintusowi Fabiu-szowi. W r. 69 n.e. Witeliusz usiłował tu po­wstrzymać armię Wespazjana idącą na Rzym. Miasto rodzinne Propercjusza.

Mewiusz (Maevws) 1. właściwie Mevius, kiepski poeta rzymski, współczesny Wergiliu-szowi i Horacemu, wymieniany przez staro­żytnych krytyków razem z innym lichym poetą tego czasu, Bawiuszem (zob. Bmiiis). 2. Mevii fratres, dwaj bracia M, bohaterowie dwu elegii z I w. (autorstwo niepewne). Mieli oni polec w walkach domowych między Antoniuszem a Oktawianem.

Mezentius (pierwotnie Medentius, gr. Mesentios) legendarny król Etrusków panujący w Caere. Wg najbardziej rozpowszechnionej tradycji tyrania jego rozciągała się nad całym Lacjum. Bojąc się wzrostu nowej potęgi, miał wspierać Turnusa, króla Rutulów, przeciw Enea-szowi. Wg innej tradycji wygnany został z po­wodu okrucieństwa wobec swych poddanych i schronił się do Tumusa. Odwdzięczając mu się za schronienie, miał go wspomagać przeciw Eneaszowi. Został zabity przez Eneasza.

Mezetulus pochodzący z arystokratycznego rodu, Numidyjczyk, żyjący w końcu III w. p.n.e. Wywołał bunt przeciw królowi Numidii, Kapuzie, pokonał go i zdobył władzę. Przez małżeństwo z siostrzenicą Hannibala szukał oparcia w Kar­taginie. Został wypędzony przez Masynissę, który jednak po pewnym czasie odwołał go z wygnania.

Mezja

484

Midas

Mezja zob. Moesia.

Mezopotamia (gr.-łac. Mesopotamla) część Azji zachodniej, między rzekami Eufratem i Tygrysem, z których pierwsza oddziela M. od Syrii i Arabii, a druga od Asyrii. Północną granicę stanowi od­gałęzienie gór Taurus, zw. Masius. Na południe M. graniczy z Babilonią przez mur medyjski (Medicus murus). Nazwa Af. była używana przez Greków w okresie Seleucydów. Przedtem kraj ten uważany był za część Syrii lub Asyrii.

miary 1. m. długości. Pierwszymi jednost­kami długości, jakimi posługiwał- się człowiek, były wymiary różnych członków ciała ludzkiego. Stąd pochodzą nazwy jednostek greckich i analo­gicznych rzymskich: ddktylos — szerokość palca;

palajste—dłoń; pus—stopa; pwhys—przed­ramię aż do końca palców („łokieć"); órgyja— długość obu wyciągniętych w bok ramion. Dla mierzenia odległości posłużono się jako jednostką długością kroku (gr. bema, łac. passus) i odle­głością, jaką mógł przebiec bez oddychania bie­gacz (gr. stddion), oraz ich wielokrotnościami (2 stadia = diaulos; 4 stadia = hippikón, tj. dłu­gość toru do wyścigów konnych; 12 stadiów = dólichos). Z Persji przejęli Grecy jednostkę dla mierzenia dużych odległości — parasang (para-sdngeś) równy 30 stadiofn. Af. długości na te­renie Grecji nigdy nie uległy ujednoliceniu: pra­wie każde większe miasto posługiwało się jakimiś jednostkami specjalnymi, a i te, które były przy­jęte przez całą Helladę, różniły się swymi wymia­rami, tak np. stopa (pus) olimpyska = 320,5 mm;

eginecka =333 mm; samijską =350 mm; at-tycka = 296 mm. Wobec zmiennego wymiaru stopy miary odległości ulegały również waha­niom. W okresie panowania rzymskiego miary rzymskie nie wyparły bynajmniej miejscowych, a były używane raczej równolegle. Najbardziej popularnym, systemem, miar był system attycki, przejęty w głównych zarysach przez Rzym (szczegółowe zestawienie m. długości zob. ta­bela I). 2.'m. powierzchni. Za podstawę m. powierzchni w Grecji i Rzymie przyjmowano pierwotnie ilość ziemi, jaką mogła zaorać para wołów w ciągu dnia. Najszerzej stosowaną jed­nostką w Grecji był plethron, który stanowił kwadrat o boku 100 stóp. Tak więc wielkość jego zależała od wymiaru stopy, zmieniającego się na różnych terenach. Na Sycylii i w Kyrenie posługiwano się jednostką zwaną medimnos (ilość gruntu, jaką można obsiać jednym medim­nos pszenicy). Dokładniej są nam znane rzymskie

m. powierzchni (zob. tabela II.). Z wymienionych w tabeli jednostek najczęściej używaną było iugerum—prostokąt o bokach 120x240 stóp (tzn. 35,5x71 m — 2520,6 m²). 3. m. obję­tości. Różne określenia dla jednostek objętości wywodzą się bądź z nazw naczyń, w których przechowywano podstawowe produkty gospo­darki rolnej, zboże i wino, bądź z wzajemnego Stosunku miar (np. sextarius = 1/6, tetarton czy guadrarius = 1/4, hemichojntkion == 1/2 chojniksa). Wyróżniano jednostki dla produktów płynnych i sypkich przy większych objętościach, dla mniej­szych były one wspólne. Rzymskie m. objętości są identyczne z jednostkami attyckimi z tą różni­cą, że Rzymianie nie używali dużej jednostki w rodzaju medimnos, o 48 chojniksach, a po-. sługiwali się odpowiednikiem hekteus zwanym modios, równającym się 8,733 litra (l modius = = 2 semimodtt == 16 sextiarii). Największą miarą dla produktów płynnych był culleus, równający się 20 amforom. Zestawienie m. objętości zob. tabela m.

miasto-państwo zob. polis.

Micipsa król Numidii, najstarszy syn Masynissy. Po śmierci ojca (w r. 148 p.n.e.) panował wspólnie z dwoma braćmi, Gulussą i Mastana-balem. Należała do niego stolica Numidii, Cirta, powierzone mu były sprawy finansowe królestwa. Po śmierci obu braci sam rządził krajem; pro­wadził politykę prorzymską, m. in. w r. 134 przysłał Rzymianom na pomoc przeciw Numancji oddział pod wodzą Jugurty. Umarł w r. 118, zo­stawiając królestwo dwóm swoim synom, Adher-balowi i Hiempsalowi, oraz adoptowanemu Ju-gurcie.

Midas mit. król Frygów, których przepro­wadził z Macedonii do Frygii, opiekun kultu Dionizosa. Mity związane z jego postacią przed­stawiają go jako człowieka pozbawionego roz­sądku. Według jednej z wersji zaopiekował się zbłąkanym Sylenem z orszaku Dionizosa; bóg z wdzięczności obiecał spełnić jego życzenie. M. zapragnął, ażeby pod jego dotykiem wszystko zmieniało się w złoto. Ponieważ i pokarmy sta­wały się złote, zagrożony głodową śmiercią prosił boga o uwolnienie go od daru. Na polecenie Dionizosa obmył się w wodach rzeki Paktolos (która od tego czasu miała złotonośny piasek). Według innego podania M. oceniając grę Apollina na lirze i Pana na fujarce, przyznał pierwszeństwo Panowi, za co Apollo ukarał go oślimi uszami. M. usiłował to zachować w tajemnicy, osłaniając

Mideja

485

MUcoIa{

uszy czapką frygijską; fryzjer jednak, któremu znana była tajemnica .króla, wyszeptał ją do jamy wykopanej w ziemi. Wyrosła na tym miej­scu trzcina rozniosła w szumie wiadomość, że król M. ma ośle uszy. M., jako związany z kul­tem Dionizosa, był częstą postacią w dramacie satyrowym.

•Mideja 1. miasto w Argplidzie. 2. miasto w Beocji, wg jednych źródeł identyfikowane z późniejszą Lebadeą, według innych zatopione w jeziorze Kopais.