Treveri, Treviri zob. Trewirowie.
Trewir (łac. Augusta Treviroruni) niem. Trier;
stolica Trewirów, później kolonia rzymska pod nazwą Augusta Treviroruni. Miasto handlowe, w latach 294-400 n.e. rezydencja cesarzy. W r. 406 zniszczone przez Wandalów, w r. 409 i 413 przez Franków, w r. 451 przez Hunów. Ze wspaniałych budowli dochowały się liczne ruiny, m.in. Porta Nigra, paląc cesarski, amfiteatr, most na Mozeli.
Trewirowie (łac. Treviri, Treveri') szczep germański osiadły po obu brzegach dolnej Mozeli. Około r. 63 p.n.e. książę ich Indutiomarus wystąpił przeciw Rzymowi, lecz został pokonany przez Labienusa. T. słynęli ze świetnej konnicy. Stolicą ich było Augusta Trevirorum (dziś Trewir).
triada (gr. trias, łac. trias, dop. triadis) w religiach ludów basenu Morza Śródziemnego trójca bogów czczonych najczęściej w jednej świątyni. Do najbardziej znanych w starożytności należała: 1) (. ptolemejska, składająca się z Serapisa, Izydy i Harpokratesa, czczona w Egipcie hellenistycznym od III w. p.n.e. oraz 2) wywodząca się z etruskiej r. bogów rzymskich: Jowisz, Junona i Minerwa. Tym ostatnim poświęcona była trój-nawowa świątynia Jowisza na Kapitelu w Rzymie.
triada stroficzha zob. stroficzna budowa.
rriarii łac. starsi żołnierze najstarszych roczników, stanowiący trzecią linię w rzymskim szyku bojowym. Zob. acles.
Triariiis Caius brał udział w wojnie z Mitry-datesem jako legat pod wodzą Lukullusa; w r. 73 p.n.e. zdobył Apameę, w r. 68 zadał klęskę Mitrydatesowi pod Komaną w Kapadocji, w roku następnym został przez niego pokonany pod Zelą.
trias (gr. trias) rzadko spotykana srebrna moneta 2/12 asa. Kursowała na Sycylii i w Etrurii w V-IV w. p.n.e. Był też t. brązowy.
Triballowie (TribalU) szczep tracki zamieszkujący między górami Hajmos a Dunajem. W r. 335 p.n.e. pokonany przez Aleksandra W.
Tribazos satrapa Armenii w r. 401 p.n.e. Sprzyjał Antalkidasowi. W r. 386 brał udział w wyprawie przeciwko Euagorasowi. Spiskował przeciwko Artakserksesowi II, za co został skazany na śmierć.
Triboci (albo Triboces, Treboci) plemię germańskie na lewym brzegu Renu; brali udział w wyprawie Ariowista.
tribon (gr. tribSn) krótki płaszcz dorycki podobny do jońskiej chlamidy, nakładany na krótki chiton.
Tribonianus z Side w Pamfilii, wybitny prawnik z VI w. n.e. (urn. w r. 546); pomagał Justy-nianowi przy układaniu jego kodeksu praw.
tribrachys zob. trybrach.
tribunus zob. trybun.
tribus łac. dzielnica, jednostka podziału administracyjnego w Rzymie. W okresie ustroju rodowego istniały w Rzymie trzy /., złożone z tyluż plemion (tribus): Tities, Rarnnes, Luceres, które stanowiły oficjalny Populus Romanus. Serwius Tullius dokonał w VI w. podziału miasta na 30 r. terytorialnych: 4 miejskie, wbanae, i 26 wiejskich, rusticae, zwanych też regiones. Potem dodano jeszcze jedną /. — sabińską. Osta-
Tricasses
758
Triklinios
tec2nie ilość /. osiągnęła liczbę 35. Do najstar szych /. należały: Suburana, Esquilina, Collina, Palatina i wiejskie — Aemilia, Camilia, Ciaudia, Coraelia, Crustumina, Fabia, Galeria, Horatia, Lemonia, Menenia, Papiria, Pollia, Pupinia, Romilia, Sergia, Yeturia, Yoltinia; do nowszych— Stellatina, Tromentina, Sabatina, Amiensis, Pom-ptina, Publilia, Maecia, Scaptia, Onfentina, Falema, Aniensis, Terentina, Velina, Quirina. Do /. miejskich należeli kupcy, rzemieślnicy, wyzwoleńcy; do wiejskich, które szybko utraciły równorzędne znaczenie — właściciele gruntów. 7'. miejskie dzieliły się na decwiones, vici i compita, wiejskie na pagi. W wyniku reformy komicjów centurialnych poszczególne klasy obywateli zostały wcielone do /.; każda t. zawierała 5 centurii seniorów i tyleż centurii juniorów. Każdy obywatel rzymski oraz wyzwoleniec musieli być wpisani do jednej z /., przy czym jednoczesna przynależność do centurii nie była wymagana. Wyjątek stanowili aerarii (zob.), których wpisywano do Tctbulae Caeritum. O przynależności do t. decydowało miejsce położenia własnych gruntów i miejsce zamieszkania; w przypadku zmiany miejsca pobytu obywatel należał do dawnej t. T. odgrywały bardzo ważną rolę polityczno-administracyjną i społeczną; wg t. wymierzano podatki (tributum), określano cenzus i dokonywano zaciągu do wojska. Zebranie wszystkich t. stanowiło pełnoprawne zgromadzenie narodowe Rzymian, comitia tributa. Obywateli jednej /., tribules, łączyło silne poczucie więzów wspólnoty. Nazywali się oni wzajemnie przyjaciółmi (amici), sąsiadami (r/c/w), razem wybierali swych przedstawicieli, wspólnie ponosili świadczenia na rzecz państwa itp. W czasach cesarstwa t. nie odgrywały już żadnej roli politycznej; tribules tworzyli rodzaj korporacji. Biedota rzymska otrzymywała bezpłatnie przydziały zboża (zob. largitio) według podziału na /., które zamieszkiwała na stałe.
Tricasses (Tricassi, Tricassini) lud w Gallia Lug-dunensis, na wschód od Senonów, z głównym miastem Augustobona (późniejsza Tricassae).
Tricastini lud w Gallia Narbonensis, nad rzeką Rhodanus, ze stolicą Augusta Tricastinorum.
Tricessius zob. Trzycieski Andrzej.
triclinium fac. trzy łoża biesiadne zestawione pod kątem prostym wokół stołu biesiadnego, używane podczas posiłków i uczt. Każde łoże przeznaczone było w zasadzie dla trzech orób, niekiedy jednak zajmowała je tylko jedna osoba.
Pośrodku między łożami ustawiany był stolik z potrawami. W zamożniejszych domach rzymskich /. ustawiane były w specjalnych salach, noszących tę samą nazwę t.
Tricostus przydomek rodu Wirginiuszów (zob. Yirgimi).
tridens tac. trójząb; trójzębny harpun przeważnie metalowy, używany w całym basenie Morza Śródziemnego głównie do połowu ryb, na polowaniach, niekiedy w pracach gospodarskich; służył także jako broń walczących gladiatorów. W sztuce jest atrybutem Posejdona--Neptuna.
Tridentiim (dziś Trento) stolica Tridentinów w Recji, na drodze prowadzącej z Werony w kierunku Alp. Według legendy nazwę swą otrzymało miasto od trójzębu Neptuna (łac. tridens).
triens (łac., od tres trzy) 1/3 asa, czyli 4 uncje. Jednostka wagowa oraz miedziana moneta rzymska wprowadzona w poł. IV w. p.n.e., kursująca do r. 44 p.n.e. Waga /. zmniejszała się wraz z obniżką wartości asa.
triera (gr. trieres, łac. trfemis) okręt o trzech rzędach wioseł; najbardziej znany i rozpowszechniony typ okrętu w okresie klasycznym. Załogę wojenną /. stanowiło przeważnie 200 wioślarzy oraz 18 żołnierzy. Pierwsze /. powstały w Ko-ryncie na krótko przed wojnami perskimi. Zob. flota.
trierarchia zob. liturgia.
Trifiodoros zob. Tryfiodor.
Trifylia (gr. Trifylia) południowa część Elidy, pomiędzy Alfejosem i Nedą, z głównym miastem Pylos.
Trigemina porta (łac., dosł. brama potrójna) brama w murach Serwiusza, pomiędzy Awen-tynem i Tybrem. Zob. Rzym.
triginta tyranni zob. trzydziestu -tyranów.
trigliphus zob. tryglif.
triheinitartemorion (gr. tris trzy razy, hemi pół i tartemórion) srebrna moneta grecka wartości 2/8 obola.
Trikke (gr. Trikke, także Trikata) warowne miasto w Tesalii, nad rzeką Letajos; niedaleko T., u stóp gór Pindos znajdowała się najstarsza i najsłynniejsza świątynia Asklepiosa.
Triklinios (Demetrios T.) gramatyk bizantyński z początku XIV w., zajmował się tekstami Pindara, pisał scholia do Sofokle.sa, Ajschylosa, Eurypidesa i Arystofanesa, a także do Hezjoda i Teokryta.
trimtois
759
trocheiczne wiersze
trimissis łac. moneta rzymska wagi 1,52 g, stanowiąca V3 część solida, wprowadzona przez Konstantyna Wielkiego (306-337). Kursowała do końca cesarstwa rzymskiego.
trinionis łac. moneta rzymska równa potrój' nemu denarowi, zaliczana do medali. Kursowała do V w. n.e.
trinoctium łac., zawarciu małżeństwa w najdawniejszym Rzymie towarzyszyło zwykle nabycie przez męża władzy nad żoną per coemptwnem lub per confarreationem (zob. matrimonium). Jeśli żaden z wymienionych aktów nie został podjęty, żona mimo to dostawała się pod władzę męża po roku nieprzerwanego wspólnego pożycia (per usum). By w takim wypadku uniknąć dostania się pod władzę męża, musiała żona przerywać corocznie wspólne pożycie spędzając trzy kolejno po sobie następujące noce poza domem męża. Owa trzydniowa przerwa w pożyciu zwana jest przez Gajusa t.
trinundinum (łac., od tres i nundinae) zob. mmdinae.
triobol (gr. trióbolon) grecka moneta srebrna wartości 3 obolów, czyli 1/2 drachmy.
Triopion pasmo górskie w Kani, w okolicy Rnidos, słynne ze świąt obchodzonych ku czci Apollina.
Triphylia zob. Trifylia.
tripondius łac. miedziana moneta rzymska wartości 3 asów, wagi od 327 g do 208 g. Była w obiegu od poł. IV w. p.n.e. do r. 217 p.n.e.
Triptolemos zob. Tryptolemos.
triptycha (gr. triptychd) trzy złączone ze sobą drewniane tabliczki powleczone woskiem, służące do pisania. Zob. tabella, diptycha.
tripus zob. trójnóg.
triremis zob. flota, triera.
Triton zob. Tryton.
triumf zob. tryumf.
triumphus zob. tryumf.
triumwirat (łac. triumviratus) rządy trzech w Rzymie. Pierwszy t. w latach 60-55 p.n.e., zawarty między Cezarem, Pompsjuszem i Kras-susem, miał charakter nieoficjalnsj ugody przypieczętowanej małżeństwami „dynastycznymi". T. ten został wzmocniony na zjeździe w Luce (r, 56). Po śmierci Krassusa pozostali dwaj uczestnicy t. zerwali ze sobą i rozpoczęli wojnę domową. — Drugi t., zawarty między Antoniuszem, Oktawiansm i Lepidusem w r. 43 koło Bononii, nosił w pełni oficjalny charakter. Triumwirowie mieli na celu zebranie sił do
ostatecznej walki z ustrojem republikańskim, rozdział prowincji zachodnich i ustalenie list proskrypcyjnych. Na mocy specjalnej ustawy mieli oni zaprowadzić porządek w państwie (zob. tresviri 9).
Trivia przydomek Diany jako bogini księżyca. Składano jej ofiary na rozdrożach (tri-vium).
Troada (Troas) kraina w póm.-zach. części Azji Mn., wg niektórych geografów starożytnych (Strabo) pomiędzy wybrzeżem Morza Egejskiego i Hellespontu a rzeką Ajsepos, wg innych ograniczona do wybrzeża Morza Egejskiego. Główna rzeka — Skamander, mniejsze — Simoeis, Rho-dios, Satnioeis. W czasach przedhistorycznych zamieszkiwana przez Teukrów z głównym miastem Ilion (zw. też Troja).
trocheiczne wiersze 1. t. dymetr: a) dymetr akatalektyczny obejmuje dwa psinę metra trocheiczne —'^-Lo | l.\^Lv. W poezji greckiej tezy nieparzyste są zawsze krótkie, por. Arystofanes, Osy 1327: Kldusetdj tis ton ópisthen -L'^——| —\^1-\^ Dopuszczalne rozwiązania zob. trochej. T. dymetr używany w rzymskim dramacie okresu republikańskiego to właściwie tetrapodia, w której każda stopa może mieć długą tezę; długa teza trzech pierwszych stóp może być rozwiązana na dwa elementy krótkie, teza czwarta jest zawsze jednozgłoskowa, a więc dymetr ten ma schemat L^iL-s^y.L^y.l.^'. Arsy wiersza mogą również ulegać rozwiązaniu, por. Plaut, Persa 31; basilico accipiere victu:
^^j\^ j l.\^^> | —^ | -L—; b) dymetr katalektyczny jest o jeden element krótszy niż dymetr akatalektyczny i używany był często jako klauzula systemów złożonych z dymetrów akatalektycznych (por. system). W poezji greckiej ma schemat: L^—^l.^^ i nazywany jest również od pewnego żartu Arystofanesa (Żaby w. 1197 nn.) lekytion (lekythion). Występuje często w lirycznych partiach tragedii w oderwaniu od dymstrów akatalektycznyeh i wtedy ma najczęściej wszystkie tezy krótkie, np. Ajschy-los, Agamsmnon 162: tutó nin prosennepo 1. \^l.\^r^ L 1. Każdy trochej może być w nim rozwiązany na trybrach (^^-^/). W rzymskim dramacie okresu republikańskiego ma schemat: —^y.L'^iL^/^i. Jego trzecia teza zawsze jest krótka, natomiast dwie pierwsze mogą być długie i ulegać rozwiązaniu podobnie jak arsy, por. Pląut, Epidicus 3: respice vero Thesprio. — Oh. _'^\-/-—-L^-. Dymitr /.
-eu np3[3zA aż •B3^1hzBiAoqo »S3f mnJ»aui
Ullgrup Od BZM3IQ •ian[33.l3 3ZJ)3UIBJ{31 A
zin azs)S3Z3 iplipsf ano bs 'aaozaursJSo unii m isaf i[Ą3[Bp ap^zfi •faiipa.iS a;AOpnq alzpes
-vi a epefAOdpo o3af BAOpng •q3.(uai i Bzsnf
-anaptUd 'ezsnmosny n 'sufity umiifSfusf m 'D)3uas q3Bip33B.i> M afndStS^ •BiiJB[ndod y^op feJBim ZSJ3IA u^i ais afets ui3(OJ •(•a-n-d
-m i) cuojjb^ n nai^>oJ3( imAis^zredala imcz
-3) Z XUZ3;(pprB»B3[ •; J)3UIBJ)3) XZSMJ3;d ZBJ
od AuB^Ąods Csi^sypBj ifzaod ^ '!l'(lisp ;»so[i tznp o.tto.)ianso»s fefnzB)(AA tiUJBq3id3
All3inBJt3» 'AZ3.191P ^eią 0)S^Z3 ?50p WaUBJ
-ojsAry ipB.naare.iiai a 'sjb q3.Cirezb;AzoJ t zai 43i8r>{p bp?0[! fezsilSiA 3iazoBUz »9i[
-BJ»3i po Sis iuz9J niBUłBJp Ji3inBJ(3J, •azdp fes
3111 lp;){3BJ3»I[ A93[UniB3 q3,
Azparm 300129^ •3izBqcJBd m 3rB»s 3fnd^s.<'A fwip>Swe np3ui03( f3JB(s ^ •o33az3iqaref nJpiu
-Alt 3(oqo n8o[B;p zsJ3iA\ iarup OJref aoba(/(q UlapSws apBUlBłp ai "BiniB^oidg n i tiao
-3J3(CTIV 'Bq30[ni3JV A9JOAin q3BHMUl8B.IJ 3A
o3 XurB3(/t)ods •f3p[33J9 ifzaod m np^za ui<(>s
-3Z3 M {Xq ^UZO^iyrBfBII J)3UIBJ)3) •^ 'Q ^7 l
|<^>7/~\7 II—^»^^\7 |/^'~\7<^7 soufiug^SfS ua so/sfHi II sau3i»a whuySifi ,w sia ^gg ?;?/»// ^n^ |m ntua3if[ 'BS3pidAing zsi3i/& CJ3IMBZ einez
-feiA\zoJ a» Bqo •/'ayao^ -Jod '(^^7) [-((ipsp Bn OM03(»WAtt b '(—/~»^) łS3dBire va nwzez
-eimzoj c83[n o^pBZJ q3.
-Q-^7l/^7/^v^^ ||—7^71—7/^7 oa^o UfSfdow^ iffiffp m siStffaJfiu apatii :Qq3i(l) £ 'B t,9 '8-9 'ipO[iq3JV '^od 'f3111??!5 3ido»s /& )S3f
fez P(pBZJ 'f3}teld I f3ZSMJ3ld 3;dO»S M f3p^3Z3
-feu afnd3»sAtt Ai9»i[ '(/-\^^) q3Biq^i» ot
-anezfepttzoJ ?Ai teBom /, op i po Adois •Bzai3ip 9fnd3}sA^ 3[}[^MZ uiai»sui iui3rup o
7 l Q7^77 II Q7^7 l ^7^7 .^nzo.Ąsiaw
-B3( }S3f amwso q3Ai9t3[ z '•; eflam KJ3»Z3 &)fef
-bjsiabz z&iaiA 'iCuzsX)ifaio)0}{ nawowi •) •p •śni
-wponb snsMA zam&yi idreMAzBU BA-uł(( z n3(
-ZtłAkZ M :OS3UZ3Ą3[3p}t3I 7 rUt3lireJ»3» 033I1(33J8 fe?3B»dBpB BilSUlAZi lS3f JBU3}daS •J, •BAOZSJ3IA
feJBim eMopni pB»po &is atels i szmysiam /& TOJ(zn z ZSJ3IA i»» izpoq3Att •a-a-d •Ak l M
-qoAiiBMaid? q3Bi»JBd /& i ?iBf 'nSolBip a 00.^9^
-bz {BAodi}sA» aizp8 'o33pisi,reJinqnd3J nsai3[o apBureJp uipismAzJ m uiAreA\Azn o»sSz3 ozpJBq iuazs»iA ^q JOT3}d3s •^ •(Jwas' i(uzMqMof -qoz)
aZJBUaS A 03 'BZSJ31A Bni3Z3(IOyz I q3Aod^SBZ
dpis AMOpnq aoBZ3Ąop CfpiMBJd aiires 3» ai;a a BftizBiMoqo i ^'^70-^7 || q-o-q
l 7 q 7 :n)[tfez30d bu i(ł(t3i5[ napar o nmaiioz.iazs
-ZOJ niU3UZ3;qure(' liAOJBUaS UI91BlU3q33 UlA/AS
»saf ^0^91 JBualdas je 'nzmAł& 33iuo3[ BptdifaJd q3C3S[aiui q3i<» a ipzaf '3isJB f3is9zs od i faiSiup
Od Z3IUA9J ;>BAOdS(S<(A BSOUI Sd33UB Bqt[[^S l
sn}BiH '(pB(?[^ZJd XireAOiA)BZ fazAtt -Jod) snit!q alzaisip a isaf Aurezozsndop (ezsnfouaJaJ, n sia ap) ^nBy n •9pp9.n( Ąnamai? CAp bu
BUBZtlAZOJ ?^q 3ZOIU aiU BZ3» B}JBAZ3
OTłBAOdSisAA n3[pwKzJd a\ •B3fefnzfeiAoqo 9ia
-pSi8zAZ3q wo isaf ain ap 'w3J3ip ai^AZ afnd
-StSAA 3ldO)S f»)JBAZ3 OJ •Q l 1^7 l —7 l <^>
'^7ll—7l^>Tl^*7l—^? 'vi3itsout 'owąo awMifMUl soam sini/ ai wonb Jiud :/,9S oi\ns.m^) 'int[d 'los. '(r\^r\-^) ^wosnsiasoid (oi[pbzj ozpJeq) qn[ (rv\~) ^w '(—/^T') ^^^ne '(——) Bfapuods »SBinrez v '(i^\r\^) q3iSJqAii
?BAOdS}SXA 3ZOUI (^»7) Bf3q30Jl }S1iinn2Z OS3Z3 nilIOKA A 'nitlBZfelAZOJ ?B83in feSOUI
Bzai eSn(p tpzt3i i fain»B»so maiiiifepCA z b&ib vpze~a '^/^7cs7Q7 II Q7Q7Q7C!7 :imu3q3S waysz •bui zsJa;^ '^119131 OA03(
-zfeiAoqo yez f3uip9is aido»s a 'Bn»5foqo nsczooli uiłpi[SzA pod )S3f cz9) ipBdo»s npsazs q3.tzs
-AJSid ^ •folIZ3^t3(3IB)B3[ AdOtS f3UI39 I •) d9»S
q3<(a(3d nimpais z iis A)fefepB{i[s 'faiiiStn^zJ ifza
-od a AlBAAzn zsria 'JmualSas •) •g 'Q7<^7 | |Q-^>7||Q7/-^7 Q7/-\- •.o33vz3^9]nsi
-vifs •i tu»3uiBJ»3i oSaueAJfzn ifzaod fap(03J3 a opia OAoyinsois m?n[[up3iAOdpo ni;3(suiKzJ isar n3» zsJ3;A\ •AreA^zn {Kq ani niAzsf3inz9d ais
-ar)[o a :Bzsnf3U3J3J, i B»nB[d n q3i(nBA3id^ q3Bi»
-JBd a afnd^s^A Jenoi-io •j, •sn)Biq aizaiaip a isar ^apzozsndop Btacid n •-^\7—7<^n^> 9^^^»^11 —/^7—7-^»^>7<^>7 sniaaffn wns sit/wiś yqt3iiSnp \ aipoi{ uaf snupof xa[Snp wou :It>9 saptifasoff 'ineu -Jod 'ezsisip ai^Az ornd
-5}sA^ aido»s f3(JBAZ3 Oj '(wuatdas •f •g •qoz)
3ZJBa3)d3S 7 A 3(Bf 3Z3d^}SBZ ^dO(S 3UTBS 3I3(B1
azJBaoi5(o •; a es 3a{«z3zsndoQ •aireM^zfejAzoJ
Z310A9J 9^q BSOW ^SJy •^ — 7- t^ 7 |] es 7 t^ 7 '^s 7 7^ 7 :Wiuaq3s
3&IA COl ZSJ3IĄ\ •ai3()9Jl( 9IAp •Ba niUBZBIAUOJ
?B3ain fe3oin aaai aii[|Si(zsA faias9 i fauBAza Az3t ui3i3(iBKA z '(07) q3Al(5foqo qo«Z3) o q3
ZSJ3IA ^OUOt^O •t •ł 'W/O/O.l -qOZ ^aZ3i(»3I3IB)B3[
-j JiaalJCp ziu ia(zs)9J-!( ia3iir3[3 aapsf o ui.-z3;aq30J( nzs^alA o 'Q^^7'^>7'^7 utnaMp anbsu Jaiq» uof{ : i 'g i u »uiww^ -Jod A9raq3
-on q3ł((sKz3 q3Kines z Sis cp^s 'falitsfatilea
-oddiq 3;JOJ»s a Kiłtza '081361011 ;(az3.<»3(9[t(B3i
trochej
761
Trofonios
dierezę teza stopy czwartej jest zawsze jednozgloskowa, a więc daktyl w tej stopie jest niedopuszczalny, por. Seneka, Oedipus 227: gemina Par-nasi nivalis arx trucem fremitum dedit ^^-a^
—L—| _\^'—\-/1| —'^'—'^ | 1.^0. 5. r. tetra-metr kulawy (tetrameter cloudus, czyli skdzon) wiersz o schemacie -iv--'—o | _^_c' || _^>
—9l-l—i»'. Jest to właściwie •tetrametr /. katalektyczny (-'^'-^ | _\^iJ_^i || _\^'_o | _ '^'^i), który na przedostatnim miejscu ma zamiast zgłoski krótkiej zgłoskę długą, stąd jego nazwa „kulawy". Tetrametr kulawy występuje w poezji greckiej u jambografów Hip-ponaksa i Ananiosa, w poezji rzymskiej tylko u Warrona. Por. Hipponaks, frg. 70,2 (Diehl):
amfWksios gór ejmi kuk fiamartdno kóptón J-^L\»i \ l.\^l-\^ 11 L^L\^ \ 1. L — Warro, Satyry 250 (Bucheler): dulcem aquam bibat salubrem et flebile esitet caepe L\^l\-^ \ _^ ^—|!_^_^|__c;.
trochej (gr. trochdfos, łac. trochaeus) stopa metryczna złożona z dwóch zgłosek, długiej i krótkiej: L\^. Jednostką metryczną w /. greckich jest metrum zawierające 2 stopy trocheiczne, którego zgłoska ostatnia jest pod względem iloczasu obojętna (ancepś): _<^'—^. W związku z tym w parzystych stopach wierszy trocheicznych może występować spondej:
——. Każdy element długi metrum trocheicz-nego może ulegać rozwiązaniu na dwa elementy krótkie. W wyniku tego /. może być rozwiązany na trybrach ^'^\^>, a spondej, dopuszczalny w stopach parzystych, na anapest >-^^— lub daktyl l'^i\-^. Greckie wiersze trocheiczne nie zawierają jednak wielu rozwiązań, anapesty są w nich dość rzadkie, a użycie daktyli jest jeszcze bardziej ograniczone (zdarzają się one jednak wyjątkowo i w stopach nieparzystych, jak u Arystofanesa, Acharnejczycy 318). W t. greckich może zachodzić anaklaza, tj. przestawienie następstwa elementu długiego i krótkiego, w wyniku której metrum trocheiczne _^-1<^' może przejść w chorijamb 1\-^^— (gdy ulegają przestawieniu elementy drugiego t.) lub w an-tyspast '^'-L-'-v-/ (gdy zostaje przestawiona długa z krótką w t. pierwszym). Por. Eurypides, Orestes 1379: helfsson kyklój chthóna ^1-_'^[^-<^ó (dymetr trocheiczny katalektyczny, czyli lekytion). W greckich trochejach lirycznych, zwłaszcza dramatu, dość często zachodzi synkopa, tj. stłumienie elementu krótkiego lub obojętnego lub też obydwu razem. W wyniku
tego metrum trocheiczne l\-^—^i może wystąpić w postaci kretyka _^_ (wskutek stłumienia obojętnej), palimbakcheja Ll\^ (wskutek stłumienia krótkiej), molossusa _—— (gdy krótka ulega stłumieniu, a obojętna wypełniona jest zgłoską długą) oraz spondeja — L (w wypadku stłumienia obu elementów słabych). Por. Ajschylos, Agamemnon 179: staże) d'anth' hapnu pro kardfas —— \ L\»iL\J \ J-^l. (try-metr trocheiczny katalektyczny). T. przejęte do poezji rzymskiej przez Liwiusza Andronikusa zostają dostosowane w swej budowie do posiadającego wiele zgłosek długich języka łacińskiego. Dostosowanie to polega na tym, że długie tezy stają się dopuszczalne również w stopach nieparzystych. Jako stopy powstałe z rozwiązania /. i zastępującego go spondeja występują trybrach, anapest i daktyl (jak w /. greckich), a nadto proceleusmatyk ^^--v-/v--', którego użycie jednak jest bardzo ograniczone. Por. Plaut, Bacchi-des, 968: cepi spolia, is nunc ducentos JL—\ ^ v-^— l -l'^'1-L— (dymetr trocheiczny akatalek-tyczny). Tego rodzaju /., w których jednostką jest nie metrum, lecz stopa, występują w dramacie rzymskim okresu republikańskiego jako septenary i oktonary oraz jako dymetry (a raczej tetrapodie) akatalektyczne i katalektyczne. Od I w. p.n.e. wychodzą one z użycia, a miejsce ich zajmują budowane na wzór grecki z tezami nieparzystymi krótkimi tetrametry i dymetry. Horacy w swej strofie hipponaktejskiej (Car-mina II 18) używa nawet dymetru trocheicznego katalektycznego z wszystkimi tezami krótkimi. Bardziej szczegółowe omówienie greckich i łacińskich wierszy trocheicznych zob. trocheiczne wiersze.
Dostları ilə paylaş: |