Macedonia Energy

T.C. ÜSKÜP BÜYÜKELÇİLİĞİ

TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ
28.08.2018


MAKEDONYA ENERJİ SEKTÖRÜ


A. MAKEDONYA ENERJİ SEKTÖRÜNÜN GENEL DURUMU
1997 tarihli Enerji Yasası ve sonrasında söz konusu yasada 2005 yılında yapılan değişikliklerle, ülkenin enerji sektörünün yeniden yapılandırılması ve liberalleştirilmesi sağlanmaya çalışılmış, bu çalışmalar 2006 tarihli Enerji Yasası ile pekiştirilmiştir. Ayrıca 2003 yılında enerji sektöründe üst düzenleyici kurumlar olarak, bağımsız bir Enerji Düzenleme Komisyonu ve Rekabeti Düzenleme Komisyonu kurulmuştur. Son olarak enerji mevzuatını AB mevzuatı ile uyumlu hale getirmeyi amaçlayan yeni Enerji Kanunu (Zakon za Energetika) 28.5.2018 tarih ve 96 sayılı Makedonya Cumhuriyeti Resmi Gazetesi’nde yayımlanarak yürürlüğe girdi. Halihazırda Kanunun uygulanmasına yönelik yönetmelik vb. alt düzenleyici mevzuatın hazırlanması çalışmaları devam etmektedir.
Enerji Kanunu aşağıdaki hususlarda düzenlemeleri kapsar:

- Enerji politikası hedefleri ve uygulanması;

- Enerji faaliyetleri ve enerji faaliyetlerinin düzenlenme şekli;

- Enerji tesislerinin inşası;

- Makedonya Cumhuriyeti Enerji Düzenleme Komisyonunun statüsü ve yetkileri;

- Elektrik piyasası;

- Doğal gaz piyasası;

- Ham petrol, petrol türevleri ve taşımacılık sektörü için yakıtlar;

- Isıtma enerjisi piyasası;

- Enerji verimliliği gereksinimleri ve yenilenebilir kaynaklardan enerji kullanımının teşvik edilmesi; ve

- Enerji alanındaki diğer önemli konular.
Yeni Enerji Kanunu’nun 11. Maddesine göre, Makedonya Cumhuriyeti'nin enerji politikası, Ekonomi Bakanlığı’nın önerisi üzerine Hükümet tarafından kabul edilecek olan Enerji Geliştirme Stratejisi’nde (bundan sonra: Strateji) belirlenecektir. Strateji 5 yıllık olacak, 5 yılda bir yenilenecek ve 20 yıla kadar uygulamada kalabilecektir. Hükümetin Stratejiyi belirlemesini müteakip 6 ay içinde yine Ekonomi Bakanlığının önerisi üzerine Hükümet tarafından 5 yıllık dönemi kapsayan Uygulama Programı kabul edilmelidir.
Makedonya'nın devlete ait enerji şirketi 2000'li yıllarda ayrıştırılmış ve kısmen özelleştirilmiştir. Elektrik üretimi devlete ait ELEM şirketi tarafından yürütülmektedir. Kamu şirketi MEPSO, Makedonya'nın elektrik iletim sistemi operatörüdür. Makedonya'daki elektrik dağıtımı, 2006 yılında kamu şirketinin özelleştirilmesiyle ülkeye giren Avusturyalı elektrik şirketi EVN tarafından yürütülürken son yıllarda dağıtım piyasası kısmen rekabete açılmış ve yeni dağıtım şirketleri piyasaya girmiştir.
Petrol sektörünün özelleştirilmesi ise 1999 yılında gerçekleştirilmiş olup, mevcut durumda söz konusu sektör rekabete açık bir nitelik arz etmektedir.
Makedonya’daki doğal gaz şebekesi 1996 yılında kurulan GA-MA adlı ve çoğunluk hissesi devlete ait şirketin elinde bulunmakta ve bu şirket tarafından işletilmektedir. 2003 yılından beri Makpetrol ana doğal gaz ithalatçısı, GA-MA ise tek dağıtıcı konumundadır.
Enerji Topluluğu Antlaşması (The Energy Community) kapsamında, Batı Balkan Altı Devletleri (WB6 - Arnavutluk, Bosna Hersek, Makedonya, Karadağ, Kosova ve Sırbistan), Enerji Verimliliği Direktifleri (2012/27/EU, 2010/30/EU, 2010/31/EU) ile Yenilenebilir Enerji Direktifini (2009/28/EC) AB'nin Üye Devletleri ile aynı yükümlülüklerle ve aynı düzeyde uygulamaktadır. WB6 ayrıca, enerji ve iklim politikalarının izlenmesi, raporlanması ve planlanması ve bunların Emisyon İzleme Yönetmeliği (Yönetmelik (AB) No 525/2013) ile uyumlu hale getirilmesi için sistemlerini geliştirme üzerinde çalışmaktadır.
Enerji alanında faaliyet göstermek için lisans alınması gerekmektedir. Lisans verilmesi yeni Enerji Kanununun 38. maddesi ile düzenlenmiştir.

“Madde 38:

(1) Enerji faaliyetlerini gerçekleştiren kuruluşlar, Enerji Düzenleme Komisyonu'ndan ön izin almadan faaliyeti yapmaya başlayamazlar.

(2) Bu maddenin 1. paragrafında belirtilen lisansın düzenlenmesi için mali durum, teknik yeterlilikler ve bir faaliyeti gerçekleştirmek için gerekli yasal engellerin bulunmaması ile ilgili şartlar yerine getirilmelidir.

(4) Lisans, enerji faaliyetinin türü, enerji faaliyetinin yerine getirilmesinde kamu hizmeti sağlama yükümlülüğünün türü ve kapsamı, enerji faaliyetinin yürütülmesi için ihtiyaç duyulan fonların hacmi, enerji kaynağının kullanım hakkının süresi ve enerji faaliyetinin icracısının talebine bağlı olarak 3 ila 35 yıllık bir süre için verilir.”
Enerji Düzenleme Komisyonu, lisanslara ilişkin olarak enerji faaliyetlerini gerçekleştirmek için lisans vermek, değiştirmek, uzatmak, transfer etmek, askıya almak, iptal etmek veya sona erdirmek için gerekli koşulları, yöntemleri, süreçleri içeren bir Kural Kitabı kabul edip yayımlamalıdır (Enerji Kanunu md. 41).
Kapasitesi 10 MW üzerinde yeni bir enerji tesisi inşa edebilmek ya da mevcut bir tesise 10 MW üzerinde ilave yatırım yapabilmek için Hükümetten ya da termal enerji tesisleri için yerel idareden yetkilendirme talep edilmelidir (Enerji Kanunu md. 52, 54). Talepte sunulacak belgeler Enerji Kanunu md. 55’te belirtilmektedir. Enerji tesisini inşa etmek için yetkilendirme süresi en çok 3 yıldır (Enerji Kanunu md. 60).
Doğalgaz dağıtım hizmetleri yürütebilmek için Ekonomi Bakanlığı tarafından açılacak bir ihale sonucunda Hükümet ile bir PPP anlaşması ya da bir İmtiyaz Sözleşmesi yapılması gerekmektedir (Enerji Kanunu md. 62).


B. ENERJİ SEKTÖRLERİ

1. ELEKTRİK
Makedonya'nın elektrik dağıtım sistemi 1945'ten 1990'a kadar geliştirildi ve Eski Yugoslavya'nın elektrik dağıtım sisteminin ayrılmaz bir parçasıydı. Eski Yugoslavya dağılıp Makedonya Cumhuriyeti kurulduğunda, Makedonya, eski Yugoslavya’nın geri kalanının yüksek voltaj şebekesinden ayrıldı. Bunu takiben oluşturulan “Makedonya Enerji Şirketi AD”, 2005 yılında üç şirkete ayrıldı: Elektrik üretimi için "AD ELEM", elektrik iletiminden sorumlu "AD MEPSO" ve elektrik dağıtımı için "ESM AD". Nisan 2006'da ESM AD, Avusturya'dan EVN AG tarafından satın alındı ​​ve 2008'de yeniden markalaşmanın ardından EVN Makedonya AD Üsküp adıyla hizmet verilmeye devam edilmektedir.
Makedonya elektrik piyasası büyük oranda liberalleştirilmiştir ve elektrik fiyatlandırması teoride Makedonya Enerji Düzenleme Komisyonu (ERC- Energy Regulatory Commission) tarafından berlirlenen “Değişik Enerji Tipleri İçin Fiyatlandırma Mekanizması”na uygun olarak yapılabilmektedir. Bu çerçevede fiyat, izin verilen normalleştirilmiş maliyet (enerji, bakım, ücretler, malzeme sigortası vs), kurumsal vergiler ve %8’lik bir kar oranı olmak üzere üç ana bileşenden oluşmaktadır.
1 Temmuz 2016'dan itibaren, hükümetin 2016-2020 döneminde elektrik piyasasının kademeli olarak liberalleştirilmesi planı kapsamında, mevcut 271 şirketten oluşan önceki gruba ek olarak 158 şirket, enerji tedarikçisini serbest piyasada seçmeye hak kazandı. Makedonya’da yaklaşık 20 lisanslı enerji tedarikçisi olmakla birlikte bunların ancak beşi aktif durumdadır. Sözkonusu şirketler, serbest piyasa fiyatlarında elektrik temin ederek elektrik maliyetlerini yaklaşık yüzde 20-30 azalttılar. 2019 yılı başından itibaren tüm elektrik kullanıcılarının tedarikçisini seçme hakkı uygulamaya konulacaktır.

Elektrik dağıtım sisteminin özelleştirilmesinin ardından, hükümet elektrik üretim pazarının da bir bölümünü serbestleştirdi. Hükümet, geçen yıllarda küçük hidroelektrik tesislerine yatırım yapmak için ihaleler açmış ve Yap-İşlet-Devret yöntemiyle elektrik üretim imtiyazları vermiştir.

Rüzgar ve güneş enerjisinden elektrik üretimi yatırımları gibi yenilenebilir enerji üretim fırsatları kotalara tabidir. Halihazırda, devlete ait elektrik üretim şirketi ELEM'e 50 MW kurulu güce sahip rüzgar santrallerinin yapımı için bir lisans verilmiştir. ELEM 2013 yılında Bogdanci'de kurduğu rüzgar parkında 36,8 MW kapasiteyi kullanmış olup kalan 13,2 MW için ilave yatırım yapmayı öngörmektedir. Bunun yanında, bir özel şirket olan Thor Impeks Dooel firmasına Sveti Nikole-Stip bölgesinde 36 MW elektrik üretim kapasitesine sahip Bogoslovec WPP yapımı lisansı verilmiş, ancak henüz yatırım başlamamıştır.
Güneş enerjisi kotaları dolmuş durumdadır. Ancak, 2018 yılında çıkan yeni Enerji Kanunu kapsamında yeni kotalar verilmesi öngörülmektedir.
Makedonya, Avrupa elektrik sistemleriyle arabağlantı uyumluluğunu sağlayan Elektrik Üretimi ve İletimi Avrupa Ara Bağlantı Koordinasyon Birliğinin (UCPTE) tam üyesidir. Dolayısıyla, Makedonya elektrik iletim hatları Avrupa elektrik güç sistemleriyle bağlantılıdır.

Makedonya’nın 2017 yılı elektrik enerjisi üretim ve tüketimi Tablo 1’de verilmiştir. Buna göre Makedonya, 5,2 TWh enerji üretirken 7,2 TWh enerji tüketmekte, sonuç olarak tüketiminin %28’i oranında 2 TWh enerji ithalatı yapmaktadır. Üretilen enerjinin 4,1 TWh kısmı başta kömür olmak üzere yenilenemeyen enerji kaynaklarından ve 1,1 TWh kısmı başta hidro olmak üzerek yenilenebilir enerji kaynaklarından elde edilmiştir.

Tablo 1: Makedonya Nihai Elektrik Enerjisi Üretim ve Tüketimi 2017 (TWh)

	Toplam	Yenilenemeyen Enerji	Kömür	Doğalgaz	Yenilenebilir Enerji	Hidro	Biyogaz	Rüzgar
Üretim	5,2	4,1	3,3	0,8	1,1	0,9	0,1	0,1
Tüketim	7,2

Kaynak: ENTSO-E(https://www.entsoe.eu/)

Termal enerji tesisleri olarak Makedonya, 1978 ile 1988 arasında kurulan üç termik santral (iki linyit yakıtlı ve bir adet fuel oil) ile 2011 yılında kurulan doğal gaz kullanılan iki CHP ünitesine sahiptir (Tablo 2-5). Toplam kurulu kapasite 1,291 MW'dir. TPP Bitola ve Oslomej için fabrika ve ana ekipman rehabilitasyonu ve çevresel iyileştirme yapılmıştır. Tesisler, yük faktörünü neredeyse sıfıra düşüren yüksek yakıt maliyetleri nedeniyle şimdiye kadar sadece 30.000 saat çalışan TPP Negotino hariç, 150,000 - 190.000 saattir hizmet vermektedir. Yeni CHP'ler 2012 yılından bu yana kısa bir süredir faaliyet gösteriyor.

Tablo 2: Termal Enerji Tesisleri

Fabrika Adı	Yakıt türü	Güç MW	Enerji GWh/a	Faaliyete Geçiş Yılı	Çalışma Süresi 1.000 saat	Planlanan Kapatma Yılı
Bitola 1	Linyit	233	1387	1982	190	2027
Bitola 2	Linyit	233	1387	1984	180	2028
Bitola 3	Linyit	233	1387	1988	150	2029
Oslomej	Linyit	125	604	1980	170	2027
Negotino	Fuel oil	210	17	1978	30	2020
Üsküp CHP	Doğalgaz	227	1394	2011	3
Kogel CHP	Doğalgaz	30	185	2011	3
Toplam		1.291	6.362

1.1. Yenilenebili Enerji Üretiminin Desteklenmesi: Besleme Tarifesi (Feed-in Tariffs):

Yenilenebilir enerji kaynaklarının toplam enerji tüketimi içindeki payının artırılması, Makedonya Cumhuriyeti Hükümeti'nin başlıca stratejik hedeflerinden biridir. Yeni Enerji Kanunu öncesindeki uygulamaya göre, yenilenebilir enerji kaynakları veya yüksek verimli kojenerasyon tesisleri kullanılarak yeni enerji santrallerinin kurulmasını teşvik etmek amacıyla, besleme tarifesi (feed-in tariffs) uygulaması yürütülmüştür. Geçmiş dönemde uygulanmış olan besleme tarifeleri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Tablo 3: 2014-2018 Dönemi Elektrik Üretimi Besleme Tarifeleri

Üretim Kapasitesi	Besleme Tarifesi (€¢/kWh)	Destek Süresi (Yıl)
Hidroelektrik santralleri (kurulu gücü 10MW'a eşit veya daha az)	Aylık elektrik üretimi miktarına göre tarifeler : I unit: 12.00 (≤ 85,000 kWh) II unit: 8.00 (> 85,000 и ≤ 170,000 kWh) III unit: 6.00 (>170,000 и≤350,000 kWh) IV unit: 5.00 (>350,000и≤700,000 kWh) V unit: 4.50 (>700,000 kWh)	20
Rüzgar enerjisi santralleri (kurulu gücü 50 MW'a eşit veya daha az)	8.9	20
Güneş enerjisi santralleri (1 MW'a eşit veya daha az kapasiteye sahip)	16 (≤0.050 МW) 12 (>0.050 МW)	15
Biyokütle termik santralleri (3 MW'a eşit veya daha az kurulu güce sahip ve tüketilen yakıtların toplam enerji değerlerinde fosil yakıtların payı% 15'e eşit veya daha az)	15	15
Biyokütle termik santralleri (tüketilen yakıtların toplam enerji değerlerinde fosil yakıtların payı% 10'a eşit veya daha az)	18	15