«magistr hazirliği məRKƏZİ»

1.2. Banklarla müəssisələr arasında mövcud olan hesablaşma

formaları, onların növləri və uçotunun xüsusiyyətləri.
Hesablaşmalarda iştirak edən müəssisələr həm eyni, həm də müxtəlif şəhərlərdə yerləşə bilər. Bu baxımdan hesablaşmaların iki növü mövcuddur:

1. 
   Eyni şəhərdaxili hesablaşmalar;
   
2. 
   Başqa şəhərlərlə hesablaşmalar.
   

Eyni şəhərdaxili hesablaşma formasında əsasən hesablaşmada iştirak edən müəssisələrin hər ikisi eyni şəhərdə yerləşməli və onlara xidmət edən bank şöbəsi də həmin şəhərdə yerləşməlidir. Belə hesablaşma planlı hesablaşma forması olmaqla, arası kəsilməzdir.

Başqa şəhərlərlə hesablaşmada isə iştirak edən tərəflər edən tərəflər müxtəlif ərazidə, şəhərdə və yaxud respublikada yerləşmiş olur. Onlara xidmət edən bank şöbələri də müxtəlif şəhərlərdə yerləşmiş olurlar.

Bunlardan başqa (mal-material əlaqələrindən başqa) müəssisələr şəxslə, dövlətdə və digər (maliyyə orqanları, büdcə idarələri, sığorta, rabitə, işıq, buxar və sair) xidmətlərə görə də bir-biri ilə hesablaşma əlaqələrində olurlar. Aparılan hesablaşmalar planlı surətdə həyata keçirilir. Onlar baş verdikdə bütün hallarda həm müəssisələrin və həm də dövlətin mənafeyi nəzərə alınır.

Bundan əlavə akkreditivin tətbiqinə həm tədiyyə intizamını pozan və bank tərəfindən xüsusi kreditləşdirmə və hesablaşma rejiminə keçirilən müəssisələr haqqında sanksiya tədbiri kimi də yol verilir.

Akkreditivlər formasında həyata keçirilən hesablaşmalar ödəmənin gecikdirilməsi ehtimalını aradan qaldırır və ödəmələrin öz vaxtında aparılmasını həyata keçirir.

Akkreditivlər sənaye müəssisələri tərəfindən həm özünün hesablaşma hesabındakı vəsaitlər hesabına, həm də bank kreditləri hesabına 25 və yaxud 40 günə qədər müddətə qoyulur. Hər bir akkreditiv yalnız bir mal göndərən üçün nəzərdə tutulur. Lazımı hallarda bank müəssisəsinə akkreditivin müddətini 45 günə qədər uzatmaq hüququ verilmişdir.

Akkreditivin açılması üçün müəssisə bankın yerli şöbəsinə 5 nüsxədən ibarət ərizə təqdim edir. Akkreditivin açılması haqqındakı ərazidə aşağıdakılar göstərilir:

1. 
   Akkreditivin müddəti;
   
2. 
   Mal göndərən təşkilatın adı;
   
3. 
   Göndəriləcək malların və ya ediləcək xidmətin ümumi adı;
   
4. 
   Akkreditivin ümumi məbləği.
   

Bu şəraitlərdən hər hansı birisi qeyd edilməsə, onda akkreditiv açılmasına icazə verilmir.

Təsərrüfat subyektlərinin mühasibat uçotunda açılmış akkreditivlərin məbləğləri 224 “Tələblərə əsasən verilən digər bank hesabların” sintetik hesabın “Akkreditivlər” adlı subhesabında əks etdirilir. Bu alanın satış haqda razılığa gəlməsidir. Həmin razılıq hər iki tərəfdən müvafiq imzalar vasitəsilə təsdiq olunmuş müqavilənamələrlə bildirilir.

Hesablamaların digər formaları ilə yanaşı hesablaşmaların çox mühüm hissəsini təşkil edən aksept formasının çox böyük əhəmiyyəti var. Hesablaşmaların aksept forması xüsusən digər şəhərlərlə təchizat üzrə daha çox yayılmışdır. Aksept formasında aparılan hesablaşma malsatan təşkilat tərəfindən müqavilə şərtlərinin yerinə yetirilməsi üzərində mal alan təşkilatın nəzarətini təmin edir.

Bu forma təsərrüfat fəaliyyəti prosesində təsərrüfat hesablı müqavilələrin ciddi olaraq yerinə yetirilməsinə və sairəyə əsaslanaraq, başqa müəssisələrlə müvafiq hesablaşma münasibətləri yaradır.

Aksept hesablaşma formasında mal göndərildikdən və ya buraxıldıqdan sonra mal göndərən təyin edilmiş vaxtda ödəniş tələbnaməsini, ona xidmət edən bank bölməsinə, inkassoya verir.

Sonra ödəniş üçün mal göndərən tərəfindən təqdim edilmiş sənədlər alıcı yerləşən məntəqədəki bölməsinə təqdim edilir və ödəniş həmin bank bölməsi tərəfindən həyata keçirilir. Mal göndərən hesablaşmaya təqdim edilən ödəniş tələbnaməsində başqa zəruri məlumatlarla yanaşı müvafiq sənədlərinin nömrəsi və tarixi göstərilir. Bu ona imkan verir ki, yolda olan hesablaşma sənədləri üçün bankdan ssuda alınsın. Bağlanmış müqavilənamələr, onların şərtlərinə əməl olunmasına nəzarəti bilavasitə həmin şöbələr yerinə yetirir. Ancaq müqavilənamə və hesablaşma qaydalarına uçot vasitəsilə də mütləq nəzarət lazımdır.