Magistratura məRKƏZİ” Əlyazması hüququnda Nəsibli Fəxri Fəxrəddin oğlu

Çoxnomenklaturalı istehsallarda məhsul satışından yaranan gəlirlərin təhlili

Göstəricilər	Məhsul satışından yaranan pul gəlirlərinin məbləği, mln.manatla	Məhsul satışından yaranan pul gəlirlərinin ümumi məbləğinin dəyişməsinə təsir göstərən amillər
		məhsul sa­tı­şı­nın ümumi həc­minin də­yiş­məsi	satılmış məhsulun st­ruk­turunun dəyişməsi	məhsulun satış qiy­mətinin də­yiş­mə­si
A	1	2	3	4
	31750	biznes-plan	biznes-plan	biznes-plan
	31470	faktiki	biznes-plan	biznes-plan
	32200	faktiki	faktiki	biznes-plan
	33312	faktiki	faktiki	faktiki

Xüsusi vurğulamaq ye­rinə düşər ki, çoxkomponentli istehsallarda məhsul (iş və xidmətlər) satışından ya­ranan mənfəətin mütləq məbləğinin dəyişməsinə səbəb olan amillərin təsirinin he­sablanması və qiymətləndirilməsi bir neçə mərhələdə aparılır:

1) Konkret növ məhsulun (iş və xidmətlərin) satış qiymətində marjinal gə­li­rin xüsusi çəkisinin hesablanması;

2) Müəssisə üzrə məhsul (iş və xidmətlər) satışından əldə olunan ümumi pul gəlirlərinin tərkibində biznes-plan üzrə marjinal gəlirin xüsusi çəkisinin orta kəmiyyətinin müəyyən edilməsi:
3) Məhsul (iş və xidmətlər) satışı həcminin biznes-plana nisbətən dəyişməsi he­sabına mənfəətin mütləq məbləğində baş vermiş artımın (azalmanın) faktiki kə­miyyətinin hesablanması;

4) Satılmış məhsulun (iş və xidmətlərin) strukturunun dəyişməsinin mən­fəə­tin mütləq kəmiyyətinə təsirinin hesablanması;

5) Məhsulun (iş və xidmətlərin) satış qiymətinin dəyişməsinin mənfəətin müt­ləq məbləğinə təsirinin hesablanması və qiymətləndirilməsi;

6) Satılmış məhsulun (iş və xidmətlərin) faktiki strukturu və qiyməti, eləcə də mə­­mulat vahidinə sərf edilən dəyişən məsrəflərin ümumi məbləği nəzərə alın­maq­la marjinal gəlirin xüsusi çəkisinin fərdi və orta kəmiyyətinin hesablanması və qiy­­mətləndirilməsi;

Lakin, marjinal gə­lir kateqoriyasından istifadə edilməklə aparılan təhlilin nəticələrini ölkə müəs­si­sə­lərində ənənəvi metodika vasitəsilə həyata keçirilən təhlilin nəticələri ilə mü­qa­yi­sə etdikdə onların arasında ciddi fərqlərin olduğu meydana çıxır. Belə ki, sa­tı­şın həcmi və strukturu kimi faktorlar məhsulun (iş və xidmətlərin) maya dəyərinə bi­lavasitə təsir göstərdiyindən, beynəlxalq praktikada marjinal gəlir ka­te­qo­ri­ya­sın­dan istifadə edilməklə həyata keçirilən mənfəətin təhlili prosesində sözügedən amil­lərin təsirinin qiymətləndirilməsinə xüsusi fikir verilir. Məhz buna görə də, məh­sul (iş və xidmətlər) satışından yaranan mənfəətin mütləq məbləğinin də­yiş­mə­sinə təsir göstərən amillərin real kəmiyyəti arasında nəzərə çarpacaq dərəcədə fərq­lər yaranır. Bunu aşağıdakı cədvəlin məlumatlarından və onların əsasında apa­rılan iqtisadi təhlilin nəticələrindən bilavasitə görmək olar (bax cədvəl 2.2).