Magtymgulynyň Düşündirişli Sözlügi, Türkmen ýazyjysy Nurmuhammet Aşyrpur (Aşyrpur Merdeow) tarapyndan ýazylyp birinji jildi 1997 ýylda Eýranyň Gunbedkabus şährinde çapa berildi

Golýazma kitabym sile aldyryp,

Duşmanymy Jeýhun derýa eýledi.

JELA (a. jela:) - 1) aýan we äşgär etme; 2) şöhle,ýalpylsy, ýalkym, ýagtylyk, ýaldyrawuklyk, parlaklyk; 3)dabara; görk; 4) göçmeklik, watany taşlap gitmeklik,watandan aýra düşmeklik; jela eýlemek - 1) äşgäretmek, beýan etmek, bildirmek, görkezmek; 2)ýaldyratmak, posuny artmak; 3) watandan göçüpgitmek.

Waspyn beýan eýleý Hotan şahynyň,

Öz öýün älemge jela eýledi.

JELAL (a. jela:l) - beýiklik, ululyk, şan-şöhrat; dabara(esasan hudaýyň beýikligi hakda ulanylýar); gurby-jelal -hudaýa ýakynlyk.

Ýüz hatardan ötgerür her bendenigurby-jelal.

- XIII - JELALETDIN RUMY (a. Jela:l ad-di:n ru:mi:) asyrda ýaşap geçen Gündogaryň we Kiçi Aziýanyňmeşhur şahyry.

Jelaletdin Muhammet Rumynyň halk arasynda ýaýranbir lakamy Molla Rumydyr. Ol Bahautdin Muhammet ibnHusaýyn Hatyby Balhynyň ogludyr. Jelaletdin edebiýatdaesasan Möwlewi Rumy ady bilen meşhurdyr. Jelaletdiniňkakasy Bahautdin "Welet" lakamy bilen şöhrat gazanyp, özdöwrüniň görnükli alymy bolupdyr we halk arasynda ulyabraý gazanypdyr. Jelaletdin 1207-1208-nji ýyllarda Balhşäherinde enden bolýar. Jelaletdiniň kakasy halkköpçligniň hetdenaşa hormatyna mynasyp bolany üçin,Soltan Muhammet Horezmşa oňa göriplik edip başlaýar.Ol näalaç öz ogly bilen bilelikde watanyny terk edýär, ilkiNişabura gidip, Şyh Attar bilen duşuşýar, soň Bagdada,Mekgä we Meltebä gidýär. Ol ýerden bolsa, AlaytdinKeýgubat seljygyň çagyrmagy boýunça Koňe şäherinegidýär we şol ýerde ýaşap başlaýar. Ol b31-nji hijri(1233-1234) ýylynda aradan çykýar. Jelaletdin Koňede özylmyny kämilleşdirýär we sufizm taglymatynda ulyderejä ýetýär. Ahyrsoňy ol Şemsetdin Tebrizi atly biraryFyň - suFynyň ýolbaşçylyk täsirine düşýär we onuňmüridi bolýar. Köp sanly gazallar döredýär, emmaşolarda öz tahallusynyň deregine Şems Tebriziniň adynygetirýär. Jelaletdin Eýranyň beýik şahyry bolmak bilenbirlikde, Türkiýäniň-de klassyk şahyry hasaplanýar.Jelaletdiniň ogly Soltan Welet (1226-1312) hem şahyrbolan. Ol Kiçi Aziýada ilkinji gezek türk dilinde şygyrýazýar. Jelaletdiniň sopuçylyk häsiýetde bolan "Mesnewimagnawy" atly eseri 26 müň beýtden ybaratdyr. Onuňgazallary "Diwany-Şemsi - Tebrizi" ady bilenmeşhurdyr.

Şahyryň başga-da birnäçe eseri bar. Möwlewi 672-njihijri (1273-1274) ýylynda 68 ýaşynda Koňede aradançykýar we ogly onuň ornuny eýeleýär. Ol Jelaletdiniň"Fih-maFih" atly eserini toplaýar. Jelaletdin özüniňsopuçylyk, mistiki-Fantastiki pikirlerini,öwüt-nesihatlaryny şygyr bilen ýazylan aýry-aýryhekaýalaryň üsti bilen beýan edipdir.

JELEj (a. jeleb, ks. ejla:b) - 1) bedasyl adam, erbet aýal,gezegen aýal, loly; 2) pitne, aşup (ser.); 3) galp zat, bedelzat; 4) bir şäherden başga bir şähere äkidilýän zat; 5)çekme, özüne çekme, äkitme.

Niçeler oýda, pikirde, niçeler imantalap,

Niçeler dünýäsige magrurdyr akylsyz jelep.

JELIL (a. jeli:l) - 1) beýik, uly, hormatly; beýikmertebeli; 2) gm. hudaý, Alla; jelili-rahmat - rehimlihudaý; Ý, rebim, jelil - eý, beýik merteblihudaýym.

Jelili-rahmat sen, senada belli.

Özüň dogry gözle, ýa, rebbim jelil.

Jelileý, jepbareý, özüň biler sen,

Jahan içre jürmüm çykardymçenden!

- ser. JELILI-RAHMAT (a. jeli:l-e rahet)jelil.

- Allanyň beýik JELILYLLA (a. jeli:l+alla:h)mertebesi.

Ý, ýaradan, myradyma ýetirgil,

Ý, jemalyň jelilylla haky üçin.

JELLAT (a. jella:d) - 1) jan algyç, gadym wagtda ölümjezesy berlen adamlar hakynda çykarylan hökümi ýerineýetiren adam; 2) klassyky edebiýatda söýgüliniň, gözeliňgözi, bakyşy jellada meňzedilipdir; 3) gm. rehimsiz,merhemetsiz adam; jellady-jahan - dünýä jellady; gm.dünýäni özüne çekýän; örän rehimsiz, dünÝäde iňrehimsiz.

Goç ýigidiň pis aýaly

Janyna jellat görüner.

Çeşmiň jellady-jahan, gaşyňdyr keman, eýdost!

Gözleriň jellatdyr, tilleriň-aýýar.

- 1) köpçülilk, hemme, topar, JEM D (a. jem) kollektiw; 2) jemleme, toplama, ýygnama; jem (jemg)etmek - jemlemek, ýygnamak, toplamak.

Ýüregim joş berse, aklym jem bolur.

Agyr mejlislere çopan ýaramaz,

Neýlesin otyrga jem tapylmasa.

JEM DD (p. Jem) - ser. Jemşit.

JEMAGAT (a. jema: ''at, ks. jema: ''a:t) - 1) köpçülik,halk, bir ýere ýygnan adamlar, topar, bölek; 2) bir ymamauýup namaz okaýan topar, bir mezhebe tabyn bolan birtopar adam.

Jemagatsyz azan bir gury sesdir,

Niçe mollaň okan ylmy abesdir.

Ömrüňi ötürgil jemagat bilen.

JEMADAT (a. jema:da:t, bs. jema:d) - ser.jemat.

JEMAL (a. jema:l) - 1) gözellik, owadanlyk, görklülik;2) ýüz, keşp, gözel ýüz; sahyp jemal - jemally, owadan,gözel, görmegeý, görk eýesi, gözelligiň eýesi; Ýusup jemal -Ýusup ýaly owadan.

Turdy köňlüm ýar jemalyn höwesläp,

Meniň sahyp jemalymny gördüňmi?

Ýusup jeamlynda, Isa ýaşynda.

Magtymguly, bilgil ýar jemaly gul etdi.

Hak aşyklar näzli ýaryň jemalyn-

Bir görsem diýip, gije-gündiz zar eýlär.

JEMAT (a. jema:d, ks. jema:da:t) - daş, demir ýalyjansyz we hereket etmeýän her bir zat, minerel.

Eridi, ab boldy jümle jematlar,

Öňden-soňa barmy hiç beýle bolmak.

JEMG (a. jem'') - ser. jemD.

Mähnet bilen mal jemg eden Mäkäm baý.

Istär idiň jemg edem, bu külli-Eýrany sen.

JEMIL (a. jemi:l) - 1) görkli, owadan, gözel, kaşaň; 2)beýik mertebeli, hormatly.

JEMŞIT (p. Jem+şi:d) - 1) Tähmurysyň ogly.Firdöwsiniň "Şanama" epopeýasynda duş gelýän gadymypişdadylar dinastiýasynyň dördünji patyşasy. Oňa Jemwe Jemşasp hem diýilýär. Ol ençeme däp-dessurlaryňdöredijisi hasaplanýar. "Şanamanyň" dessanlaryndaaýdylyşyna görä, ol ýedi ýüz iyl patyşallk edipdir. Käbirrowaýata görä, 300 ýyl patyşalyk edýär. Döwleriň,perileriň we guşlaryň üstünden hökümsürüpdir.

Jemşit Eýran miFologiýasynyň iň gadymy we iň esasyobrazlaryndan biridir. Ol ilaty dört sany: ruhanylar, goşun(sypahylar), daýhanlar we hünärmentler diýen gatlaklarabölüpdir, ilkinji gezek birnäçe uruş ýaraglaryny, hatýazmaklygy we dokma dokamaklygy oýlap tapypdyr.Jemşit bir tagt ýasap, şoňa çykyp oturýar, şol güni bolsa"Nowruz" diýip atlandyrýarlar we şonuň şanyna baýramedýärler. Şeýlelikde, gadymy "Nowruz" baýramynyň esasygoýulýar. Jemşit ilkiler adalatly patyşa bolupdyr. Emmasoňabaka ulumsylyk edip, özüni hudaý - dünýäniň eýesidiýip bilýär. Ahyrsoňunda Zahhak atly adam tarapyndanýeňlip, tagtdan düşürilýär. Jemşit gaçýar we, göýä,ýüz ýyllap gizlinlikde ýaşaýar. Bir gezek ol Hytaýdeňziniň kenarynda peýda bolýar. Şonda Zahhak onygörüp tutýar we byçgy bilen iki kesip öldürýär.MiFologiýa görä, göýä, Jemşidiň bir ajaýyp jamybolupdyr, şol jamyň içinde, göýä, dünýäniň hemmeýeri görnüp duranmyşyn. Ol "Jamy-Jem" ady bilenmeşhurdyr. Käbir çeşmelerde Jemişit hezret Süleýmanbilen bir adam hasaplanýar; 2) uly patyşa.

Isgender, Jemşit saldyran,

Beýik binalar görüner.

Jebr etdi Jemşit janyna.

JENABYL (a. Jena:bil) - ýer we adam ady; hezret Alyşoňa garşy uruş edipdir. bu söz Jenadyl şekilinde hemgabat gelýär.

Zarp uruban Jenabylnyň şährine,

Kapyrlara gazap salgan Alydyr.

JENAN D (a. jina:n, bs. jennet) - jennet, behişt, uçmah;asly köplük sanda bolsa-da, türkmen dilinde birlik sanhökmünde ulanylýar.

Gaýdyp ýaman ýoldan, gezgin gullukda,

Jennet diýip ÝÖrgül tamada belli.

- 1) gözel söýgüli, aşygyň öz JENAN DD ( p. ja:na:n) jany ýaly söýýän magşugy-söýgülisi, ýar.

Ne jenanlar ýer goýnun

Guçdy diýip aglaryn.

Görüň, ne jenanlar yşka ulaşdy,

Ömrüni zaýalap, häke bulaşdy.

Tarypyn aýdaly ýagşy jenanyň.

Habar tutan jenandan.

JENAN DDD (a. jena:n, ks. ejna:n) - 1) ýürek, göwün;2) gizlin iş, her bir zadyň içi; 3) gije we gijäniňgaraňkylygy.

JENNAT (a. jenna:t, bs. jennet) - ser. jennet.

JENNET (a. ks. jina:n we jenna:t) - uçmah, behişt, dinidüşünjelere görä, gowy adamlaryň "ol dünýäde" barypýaşajak ýeri; jennet bulagy - behişt çeşmesi.

Sekiz haýwanyň mesgeni

Diýrler jennet bulagydyr.

Oglan jennet içre gyrmyzy güle,

Gerek hoşroý perizady ýigidiň.

JENUj (a. jenu:b) - 1) dört tarapyň biri, günorta tarap;2) gm. günorta deňzi, umman deňzi.

Towşan derýa bolmaz, şor suwa harçeň,

Jenubyň kölüne dolmak ýaraşmaz.

JEŇ (p. jeng) - uruş, dawa, jenjel; söweş; jeňňi-jedel -uruş-dawa, uruş-söweş, gykylyk.

Göreşde ýykylan, jeňde ýeňilen.

Ol pelek bilen jeň eýläp.

Gylygyň bet bolsa, işiň jeň bolar.

Jeňňi-jedel laýyk däldir adyňa.

- tokaý, uly we köp sanly JEŇŇEL (p. jengel)agaçlardan doly bolan giň meýdan.

Bilbile jeňňel bag olmaz,

Aýraga depe dag olmaz.

- ser. JEŇŇI-JEDEL (p-a. jeng we jedel) jeň.

- ser. jidal. JEŇŇI-JIDAL (p-a. jeng we jida:l)

JEjA (a. jeFa:) - 1) wepasyzlyk, mähirsizlik; 2) sütem,mähirsizlik bilen ýüz döndermek; aýralyk; jepa-jebir -wepasyzlyk we sütem; zulmy-jepa - wepasyzlyk zulumy wesütemi.

Resulalla ol kuraýşdan,

Ne jepalar çekip geçdi.

Magtymguly, çekseň jepa-jebir bil.

Köýdürer şum pelek zulmy-jepasy.

Saglykda jepa biýr bu şirin jana.

- ser. jepa. JEjA-JEBIR (a. jeFa: we jebr)

JEjBAR (a. jebba:r) - 1) gudratly, güýçli, kuwwatly(hudaýyň sypatlaryndan biri); 2) zalym, zulum edýän,jebir ediji, sütem edýän.

Magtymguly, ýa jepbar,

Özüň bolgul medetkär.

Ozal başda jepbar bar etdi ýokdan.

Öz beren janyňa jebr etme, jepbar.

Jepbar bu jahany gör harap eýlär.

JERAÝYM (a. jera:im, bs. jeri:me) - jerimeler.

JEREN - keýik, gumda we dagda ýaşaýan we öränçalt ylgaýan bir haýwan; jeýran hem diýilýär.

Bir jeren aldyrsa elden owlagyn,

Bala sesin diňlep, salar gulagyn.

JERIME (a. jeri:me, ks. jera:im) - 1) günä, etmiş; 2)tawan, günä eden adamdan alynýan nagt pul; 3) muzt,derek.

Rusyýa sen magşar güni kerime,

Taňry sowabyndan alar jerime.

JESET (a. jesed, ks. ejsa:d) - 1) ten, endam, göwre,beden; 2) meýit, öli, jansyz beden, ölen adamyň bedeni,ölen adamyň göwresi; murda jeset - öli beden.

Ruzy-ezelde ýaratdy,

Resul jesedinde jany.

Mundag murda jesetge mahaldyr tapmak nejat.

Jesetsen janlary alsa gerekdir.

- öli etini JESETHOR (a. jesed+hor we jesed+ha:r) iýýän, haram ölen malyň etini iýýän.

Halaýyk barçasy jesethor boldy.

JET D (a. jedd, ks. ejda:d) - kakaň kakasy, ata; ejeňkakasy, baba.

başa goýdy jetdi geýdigi täçden...

Ý ymam JaFara bagyşla bizni.

- 1) ters, tersleşik; 2) arasy bozulan, biri-birine JET DD ters bolan adam; jet bolmak - ters bolmak.

Ylma uýmaz alymlary jet bolar.

JEHIM (a. jehi:m) - jähennem, dowzah, tamy.

Her zaman, her sagat içre artdyryrlar mähnetiň,

Bu jehim içre tutar möýler sag-u soluň seniň.

JIGER (p) - bagyr; jiger para - iň söýgüli adam; bagyrbölegi; eziz perzent.

Magtymguly kylmyş jigerin birýan.

Jesedim gamhana, jigerim birýan.

JIDAL (a. jida:l) - 1) duşmançylyk, dawa, gowga, jenjel,çekişme; 2) uruş, söweş; güýçli jedel; jeňňi-jidal -uruş-dawa.

Anyň üçin dähr era bir köşe kyldymygtyýar,

Ygtyýarym ýok turur, jeňňi-jidaly neýlerem.

JILWE (a) - 1) ýalkym, ýalpyldy; şöhle, ýagtylyk; görk,gözellik; 2) gözel görnüş; 3) görünme; jilwe eýlemek(kylmak) - görünmek.

Ol saňa eýlegeç jemalyn jilwe.

Jemal bir jilwe berdi, içim şowka doldurdy.

- özüni gözel we ýalkymly JILWEGER (a-p. jilwe+ger)görkezýän, özüne bezeg berýän; näzenin,näzli.

Dünýäýi-peläket eliden dat ile bidat,

Sen tüýs ki, aldagujy jilwegeri-perizat.

JIM (a. ji:m)- arap-pars elipbiýiniň altynjy "j" harpy.Ebjet hasabynda-Z. Bu harp käwagt "z", käte-de "j" we "g"harplaryna öwrülýär.

"Jim" - jan hem jesetden gullugyn etmek gerek.

JIMLI (p-t. ji:mli) - 1) aýyply, kemçilikli; 2) haram;günäli.

Ne beýle bihuda şum keç ykbaldyr,

Halal diýp iýdigim jimli çykypdyr.

- ýyrtyk-iýrik geýim, köne JINDE (p. jinde we jinde) egin-eşik, sal-sal eşik, şylha.

Abdal jindesin geýip, git diwana garyş-da.

Redaly, jindeli, egni hyrkapuş.

JIRJIS (a. Jirji:s) - ýewreý pyganberleriniň biriniň ady(Swýatoý Georgiý). Dini rowaýatlara görä, duşmanlaryony köp gynap, birnäçe gezek öldürse-de, ene-de direlip,halky öz dinine çagyrypdyr. Oňa HÛirjis Bakyýa hemdiýlipdir.

Jirjis kibi jan ýolunda çaglasam.

Ý, Dawut, ýa Jirjis, Ybraýym Halyl.

JISIM (a. jism, ks. ejsa:m) - 1) göwre, beden, jeset, ten,endam; 2) madda, materiýa; gury jisim - horbeden.

Ýüregime saldy ýara,

Garyp jismim eda kyldy.

Kadyr eýäm jismimizi bar eden.

Gury jismim otdan alyp, otga ýakmakda nebar;

Jismi-azat - azat göwre.

janyňa şiri-ajal hunhar bolmasdan burun,

jismi-azadyň lahatda zar bolmasdan burun.

JOWAj (a. jewa:b) - ser. jogap.

Kazy bolan bir jowapda durmady.

Çäräň ýok bitedbir sen,

Taňla ne jowap biýr sen.

JOGAj (a. jewa:b) - 1) soraga garşy aýdylan söz,soragyň garşysy, antonimi; 2) gaýtargy (söze, amala,herekete); 3) kabul etmezlik, ret; 4) hata berlengaýtargy.

Erden jogap çykmaz habar tutmaga,

Gören-bilen barmy, bular gelmedi.

JOJUK (jo:jyk) - doňzuň çagasy.

Jojuk dogan güni penasyn gazar.

Bir güýçli duşmana duşsa mekejin,

Jojugyny gizlemeýin bolarmy?

JOMART (p. jewa:n+merd) - sahy, eli açyk, gysgançdäl.

Aly, Hatam başlap jennet işigine,

Jomartlar geçerler nany biläni.

JORA (jo:ra) - dost, ýoldaş, hemra.

Bir akylsyz biweç bilen

Deň-duş olup, jora olmagyl!

JORT ATMAK- 1) birine ýa-da aýdylan bir sözegöwün ýetmezçilik edilýän wagtda dodaklary gysyp sesçykarmak; 2) gm. göwün ýetmezçiliketmek.

"Magtymguly" diýip adym tutsalar,

Gören göz jort atar, eşden gulaga.

JOŞ (p. ju:ş) - 1) gaýnama; 2) gowaga, topalaň;tolkun.

joş kylmak- joşmak, gaýnamak.

Gitdi aklym, özüm bilmeý, joş kydym.

Hyýal hüjüm eýläp, joşy ýandyrar.

JÖW (p. jew) - 1) arpa; 2) gm. azajyk mukdar.

Agyr baha älemni alty jöwge almaz men.

Jöw mukdaryna geçmez bu jahanhyýalymga.

- güjügiň üýrmegi. JÖW-JÖWLEMEK

Jöw-jöwläp, aýalynyň ýanyna bardy.

JÖWAHYR (a. jewa:hir bs. jewher) - ser. jöwher.

Lagl-u jöwahyrdan ança üwdüler,

"Hälem bolsa arzan!" aýtdy, ýaranlar!

JÖWZA (a. jeza:) - 1) yssy, yssy aý, ýylyň yssy aýy; 2)ekiz, iki endam, şemsi ýylynyň üçünji aýynyň arapçaady. Aslynda jöwaza sözüniň manysy ak gatyşykly garagoýun diýmekdir. Şunuň ýaly goýun gara goýunlarsürüsiniň içinde mese-mälim bolany üçin, jöwzaýyldyzy-da, beýleki ýyldyzlardan has parlak bolanysebäpli,şeýle at alypdyr.

Kerbela çölünde jöwaza möwç ursa,

Bady-baran akan silden ne peýda.

JÖWLAN (a. jewela:n, jewla:n) - 1) aýlanma, dolanma;2) meýdanda at çapdyrmak; 3) işjeňlik; iş; 4)sergezdanlyk; jöwlan urmak (kylmak) - aýlanyp ýörmek;tagalla etmek, jan çekmek.

Ýük agyr, ýol yrak, garaňky gije,

Jan hem jöwlan urar çykmaga tenden.

JÖWR (a. jewr) - ser. jöwür.

Jöwri-jepasy köp, ýalançy dünýä.

JÖWRENMEK - Zeýrenmek, zeýrenip ýörmek,käýinmek.

Eý ýaranlar, barmy bu derde çäre,

Örtenip, jöwrenip gezmeli boldum.

Kimi ot tammanly jöwrener, öter.

Jöwrendi jigeri, gitdi karary.

JÖWÜR (a. jewr) - sütem, zulum, horlok, jepa; jöwürçekmek - zulum görmek, horluk çekmek; köplenç jöwr-ujepa şekilinde gabat gelýär.

Zalymlaryň jepasyndan, jöwründen,

Yslam kaýsy, iman kaýsy, bilmedim.

JÖWHER (a. jewher, ks. jewa:hir) - "göwher" sözüniňarapçalaşdyrylan görnüşi; 1) her bir zadyň asly, esas,hakykat; 2) göwher; ýakut, merwerit we piruza ýalygymmatbaha daş; 3) gm. çeper söz, parasatly söz;jöwheri-jan - jan hakykaty; jahan jöwheri - dünýäniňesasy, hakykaty.

Ten toprakdyr eglenmez, jöwheri-jan içinde.

Bu çüýrük hoz bilen jahan jöwherin

Ol ne humarbazdyr, utup durupdyr.

JÖWHERI-JAN (a. jewher-e ja:n)- ser.jöwher.

JÖWŞEN (a. jewşen, ks. jewa:şen) - polathalkajyklaryndan dokalan gadymy uruş geýimi, zirih(ser.), sowut, demir don.

Jüpbe, jöwşen, zirih, sowut,

Keserli gylyç, arap at,

Söweş güni gider uýat,

Gaýraty bolman ýigide.

JÖGI (jö:gi) - 1) hilegär, mekir; 2) gm. ýalançy,kezzap.

"Öwlüýä men" diýip jögi sopular,

Gygyryp, asmana böke başlady.

JÖHIT (p. johu:d) - 1) wwreý, musaýy, ýewreýtaýpasyndan bolan adam; 2) gm. jedelçi, dawaçy;kineli.

Jöhit aýdar gullarna,

Baryň guýy ýollarna.

Ne dag galar, ne düz galar, il galar,

Deçjal çykar, tersa, jöhit, kürt bilen.

JUWAN (p. jewa:n) - 1) ýigit, ýaş, ýetginjek; 2) ýaşgelin, gyz.

Ärden galan, äri ölen juwanlar.

Il içinde ýagşy görlen juwanlar,

Aşygyna ýüz müň näzler getirmiş.

JUGRA - goşa, iki. Bu söz Magtymgulynyň ady bilendöredilen birnäçe goşguda "jüre" manysyndaalnypdyr.

Hindi hallar gül ýüzünde jugradyr,

Zar eýleýip, çeken ahym nagradyr,

JUD (p. ju:d) - ser. jut.

JUDA (p. joda:) - ser. jyda.

JUDY (a. ju:di:) - ser. junut.

JUÝENDE (p. ju:ýende) - agtarýan, tapýan; agtaryjy,tapyjy.

Mydam olup juende,

Til seniň üçin nalan.

JUL (a. joll) - 1) palan; 2) haýwanlaryň geýimi, atkeçesi; 3) köne eşik, ýyrtyk geýim.

Bardyr bedew, salan juluna degmez.

Köne, ýyrtyk jul biläni.

Dogry bakmazlar jullyýa,

Göze gyzyl donly görner.

- osmanly hökümdarlarynyň JULAj (ju:la:b, çola:b) HÜ1-HÜj asyrlarda begdili türkmenlerini mejburysuratda göçüren Hama bilen Humsuň aralygyndaky boşhasylsyz ýerinde ýerleşýän obalaryň biri. Ol ýersoňabaka adamlaryň sürgün edilýän erineöwrüýär.

Ýkut Hamawy özüniň "Mejmeul-buldan" atlykitabynda begdili türkmenleriniň göçürilen ýerine Jolapdiýilýär, ol aslynda urFanyň gündogar tarapyndaerleşýän bir obanyň we adydyr diýip ýazýar. Jolapsuwsuz we topragy hasyl bermeýän çöl ýer hökmündeýatlanýar. Ol ýere göçürilen begdili türkmrnlersoňabaka ol ýerden gaçyp Anadoly sebitine girýärler,birnäçeleri bolsa Eýrana gelýär. jroF. Foruk Sümeriňýazmagyna görä, Jolap bilen baglanyşykly ajy ýatlamalarşu günler hem Türkiýe we Siriýa türkmenleriň arasyndadowam edýär.

Jolap baradaky gürrüňler begdili türkmenleriniňEýrana gelmegi bilen, ol ýerde hem ýaýraýar. Jolaphakda dolurak maglumat almak üçin serediň: F.Sümer.Oguzlar (türkmenler), birinji neşir, Ankara, 1972, 193,302-306 s.

Akylsyzlar iş ahyryn garamaz,

Jolap çigidinden garpyz döremez.

JUMAG (a. jima:'') - jemleşmek; ýanaşmak, erkegiňaýal bilen ýanaşmagy; jumag eýlemek - aýal-erkekgatnaşygyny etmek, aýala ýanaşmak, jyns aragatnaşygynyetmek.

Üçi ekiz, ol tört erer peýwendi,

Ol ne jumag eýlär, ne çykar ýatdan.

JUMGA (a. jom''a) - 1) hepde; 2) hepdäniň ýedinjigüni, şol günde musulmanlar jem bolup, namazokaýandyklary üçin, oňa şeýle at goýlupdyr. Bu sözjemg (jem) sözündendir; juma güni, anna güni.

Bir jumga gijesi gördüm düýşümde,

Bal urup, göklere uçdum, ýaranlar.

JUNUN (a. jonu:n) - dälilik, telbelik; däli, tälbe.

Kahça görünmez meniň asla gözümge bujahan,

Aklyny zaýyl kylyp, eýlär junun dek her zaman.

JUNUj (a. jenu:b) - ser. jenup.

JUNUT D (a. jonu:d, bs.jond) - 1) goşun, esgerler; 2)ser. Judy.

Niçe günde Nuhuň keşti,

Junut dagyna ýetişdi?

JUNUT DD (a. jonu:d) - asly - dagyň ady. dinidüşünjelere görä, Nuh pygamberiň gämisi (keştisi)tupana uçranda bir dagyň üstüne düşýär, şol dagyňady Judy bolmaly. käbiri ony Ararat diýip düşündirýär.Bu söz Magtymguluda Junut şekilinde gabatgelýär.

Etmiş günde Nuhyň kişti,

Junut dagyna ýetişdi.

JURGA (a. jor''a) - bir ýuwdum, damja (suwuk zat, köplenç içgi-suw, şerap, şerbet we ş.m.)

Bir jurgadan kyrk aşyk gandyrdygym bilmezmiň?

Janym jurga mestidir,

Köňlüm hak peýwestidir.

JURM (a. jorm) - ser. jürm.

JUT (a. ju:d) - eli açyklyk, sahylyk, jomartlyk, berim,kerem (ser.)

Sowap ýagşy amalda ýa jut ýagşy niýetde...

Hasylyň ataş bolgaý, eýleseň ýaman peýda.

JÜBT (p. joFt) - 1) goşa, iki, täk däl; 2) är-aýal; 3)erkek we urkaçy iki haýwan; jübt eýlemek - aýal etmek,goşmak.

Owwal-a ýaratdy Adam atany,

Aňa jübt eýledi Howa enäni.

JÜLGE (p. jolge) - belentligi iki ýüz metrden az bolansap ýere aýdylýar; tekiz we giň meýdan, käwagt onuňpesligi deňizden-de aşak bolýar.

Bir tarapdan jylga-jylga, bulut oýnar, salar kölge,

On iki dag, ýedi jülge sökem Ýusupdiýe-diýe.

JÜMLE (a. jomle, ks. jomel we jomela:t) - 1) hemme,hemmeler, bütin, ähli, külli; 2) sözlem, eýesi we habarybolan söz düzümi;

jümle jahan - bütin älem, hemme dünýä, bütindünýä.

Gözüm açyp gördüm jümle jahany,

"Şol durany şahymerdan" diýdiler.

Ne bir janda, belki jümle jahanda;

jümle-jandar - hemme janly zatlar, hemmehaýwanlar.

Dünýä ajdarhasy dem bile çekip,

Jümle jandar tohmun ýuwtmaýyn galmaz;

jümle-älem - bütin dünýä, hemme älem, sinonimi:jümle jahan.

Mydam seýre gezer ol dört deňi-duş,

Bolar andan jümle älem ýüzi hpş;

jümle-jematlar - hemme hereket etmeýän zatlar,hemme jansyz zatlar.

Eridi, ab oldy jümle jematlar,

Öňden-soňa barmy hiç beýle bolmak.

JÜMLE JANDAR (a-p. jomle ja:n+da:r)- ser.jümle.

JÜMLE JAHAN (a-p. jomle jaha:n)- ser. jümle.

JÜMLE JEMAT (a. jomle jema:d)- ser. jümle.

JÜMLE ÄLEM (a. jomle a:lem)- ser. jümle.

JÜMRI (p. jemri:) - pes, asylsyz; gedaý sypat; akmak;ogry.

Ogrynyň, jümriniň tutan ellerin,

Daglarlar, duzlaralr kesip tillerin.

JÜNBENDE (p. jonbende, ks. jonbendega:n) -gymyldaýan, hereket edýän (haýwanlar manyda); jünbendeler jany çün - hereket edýän jandarlaryň janyüçin.

Er ýüzünde herne bar, mur-u marjünbendeniň,

Ryzkyny maksum edip, taýýar eden rebbimjelil.

jünbendeler jany çün,

Günähim güzeşt eýle!

Jünbendeler mest olup, göýä içmiş arak,beň.

JÜNBENDEGAN (p. jonbendega:n) - ser.jünbende.

JÜNBÜŞ (p. jonboş) - hereket, gymyldy; jünbüşeýlemek (kylmak) - hereket etmek, gymyldamak.

Zemin jünbüş eýläp, lerzana gelgeý.

Asmanlar jünbüş kylyp, köwkepler ýanmyşnarymdan.

JÜPBE (p. jobbe) - 1) giň we uzyn tikilen don, halat; 2)uruşda geýilýän eşigiň bir görnüşi; jüpbeýi-jan - jandony; gm. jany goraýan eşik.

Jüpbe, jöwşen, zirih, sowut,

Keserli gylyç, arap at.

Kyl duta puştuň rukugda jüpbeýi-jandan süjut,

Tä ajalnyň badydan kaddyň bükülmesdenburun.

Jüpbeýi-jan tiri-ryhlatdan sökülmesdenburun.

JÜjBE-JAN (p. jobbe-ýe ja:n)- ser. jüpbe.

- ser. junut. JÜNT (a. jond, ks. jonu:d)

JÜR BOLMAK- kaýyl bolmak, razy bolmak;öwrenişmek; ökde bolmak.

Bazara gelip men beýle diýardan,

Jür bolup men başym alyp gitmäge.

JÜRE - 1) hili, tüýsli; 2) dürli; 3) jübüt; jüre hal -goşa meň, goşa hal; ne jüre - nähili.

Göwsünde bar goşa nary,

Ak ýüzünde jüre haly.

Ne jüre zamandyr, nedir hyýaly,

Jan şährine salar mydam ol ýoly.

JÜRM (a. jorm ks. joru:m we ejra:m) - günä, ýazyk,etmiş; hata; jürm-u usýan - günä we boýunegmezlik

Jürmim çykardym çenden,

Günähim güzeşt eýle!

Tutsam diýip gezer men,

Jürm-u usýan içinde.

Her kime lutF eýlese, jürmi-günähin olgeçer.

- ser. JÜRM-U USÝN (a. jorm we ysýa:n) jürm.

JÜR'ET (a. jor'et) - ser. jür'et.

JÜR'ET (a. jor'et) - jürehet, ýürek etmeklik;batyrgaýlyk gujur, gaýrat.

Dilden gelen bu jür'etli söz nedir.

Her işe jür'et gerekdir.

- täç, telpege gysdyrylýan JYGA (p. jykga)bezeg.

Meniň janym yşk oduna ýakypdyr,

Başlary tylladan jygaly geldi,

JYGLATMAK - jyzlatmak, jyzzyldyly ses etmek;awutmak.

Adamyň nebsi dek ýagdyr barany,

Ot kimin jygladyp çakar ynsany.

JYGYR-JYGYR- suw, çorba, ýag gaýnan halatda emelegelýän ses, jygyrdap, jygyr-jygyr edip; işligi nämälimFormasy: jygyrdamak. Neşirde "çugur-çugur" diýlipnädogry berlipdir.