Magtymgulynyň Düşündirişli Sözlügi, Türkmen ýazyjysy Nurmuhammet Aşyrpur (Aşyrpur Merdeow) tarapyndan ýazylyp birinji jildi 1997 ýylda Eýranyň Gunbedkabus şährinde çapa berildi

Agzy gülüp, kalby bulan namarda

Gardaş olma, ýyrak eýle özüňni.

BULAŞMAK - hapalanmak, garyşmak,gatyşmak.

Harama ulaşmaz, pise bulaşmaz,

Haka dogry bolsa ýoly bendäniň.

- 1) Wolga - Kama derýalarynyň BULGAR (bolga:r) kenarynda ýaşan gadymy türki halklaryň biri hem-deşolaryň ýaşan ýurdunyň we şäheriniň ady."Hududyl-älemde" bu şäher iň ilaty musulman hem-deonuň näz-nygmaty örän bol diýlýär. Bu ýerde ýaşanhalk Dk-k asyrlarda Feodal döwlti bolupdyr. Öz döwründebulgarlaryň ösen ykdysadiýeti bar eken. XIII asyrdamongollar olaryňýurduny eýeleýär. Şondan soň olar tatar,çuwaş we ş. m. halklar bilen assimilleşipgidýärler.

Bulgarlaryň otuz müňe golaý bir topary takmynan DÜasyrda Ewropa göçüp gidýär, olar kem-kemden ýerliilata goşulyp, dilleri-de slawýan diline öwrülýär. Käbirçeşmelerde Bulgar şäherini Zülkarneýn saldyrypdyrdiýilýär, onuň asyl ady bolsa Bungar (bun-e gar-Gowagyň düýbi) diýlip düşündirilýär; 2) gyzyl reňkli,ýakymly ysy bolan gaýyş, deri. Edebiýatda bulgar baly wegözeli meşhurdyr.

Hindistanda - şeker, Bulgarda - bal sen...

Ýusup- Züleýhanyň taýy gözel sen.

Bulgarnyň şäherni ol orus alar.

BULKYS (a. Bilky:s) - ser. Bylkys.

BULMAK - tapmak, ele salmak, ele getirmek.

Çölde galsaň hiç tapmaýan kölege,

Erem bagy içre saýa buldum tut.

BULUT - Er ýüzündäki suwlaryň bugaryp, ýokarygalmagy netijesinde, ýerden birnäçe ýokarlykdaýygnaýan garamtyl ýa-da agymtyl goýy suw bugy, ebir(ser.).

Belent daglaryň başynda,

Bulut oýnar sil biläni.

BULUŞMAK - tapyşmak, gowuşmak,ýetişmek.

Magşaryň neşri ýaňlyg ten-jan kimin buluşmak,

Bir - birge derdin döküp, sergüzeştin kylyşmak.

BUN (a.bonn) - koFe dänesi.

Eradaň eýlemiş üşbu dukanny,

Bu bazara sen-sen däneýi-bunna.

BUNÝT (p. bonýa:d) - ser. binýat.

Adamdan dünýäde galasa bir nyşan,

Öçmez ady anyň şol bunýat ilen.

Dünýä bunýadyna goýmagyl köňül.

BURAG (a. Bora:k) - ser. Byrag.

BURGUN - derýada suwuň towlanyp akýan ýeri;girdap (ser).

Ý derýamyň, ýa möwçmi sen, lenbermiň,

Ý girdapmyň, ýa burgunmyň, näme sen?

BURJY - gyşyň doňaklyk günlerinde daşyň, dagyň,ösümlikleriň we başga zatlaryň ýüzünde emele gelýänbuz; burjy baglamak - buz emele gelmek, doňak emelegelmek.

Gar-ýagmyrly burjy baglan,

Kemerli daglar görüner.

BURZ (p. Borz) - ser. Burzküwh.

- Elburz dagy. Eýranyň BURZKÜWH (p. Borzku:h) demirgazyk tarapynda ýerleşýän daglar zynjyry, Elburzdagynyň ikinji ady.

Horasan, Fars, Burzküwhde tamamdyr,

ÝOk bolgunça galmagaldyr bu dünýä.

- Anuşirwan Adylyň köşk tebibi, BURZU (p. Borzu:) meşhur alym. Ol "Kelile we Dimne" atly kitabyHindistandan Eýrana getirip, ony sanskrit dilinden pählewidiline geçiripdir.

Kany Suhrap, Burzu, Rüstemi-destan,

Agmaly-dönmeli, ýeser bu dünýä.

- 1) heýkel, but; 2) buthana. BURKAT

Tört müň altyn zer nagdy,

Goýna jepbar burkady.

- kesgir, ýiti, ötgür; tygy-burran BURRAN (p. borra:n) - kesgir gylyç, ýiti gama.

Aly idi dünýäde Reşit pirini gördi,

Şiri-huda Alynyň hem tyg, hem burrany dört.

BURUN - 1) öň, ozal, owal, öňürti; 2) ýüzüňortasynda iki gaşyň arasyndan agzyň üstüne çenli we ikiýaňak we gözleriň aralygynda ýerleşen iki deşikli demalmaklyk we ysy duýmaklayk organy; 3) uç, dagyňsüýnüp deňze birleşýän ýa-da gury ýerde gutarýanujy.

Mesgen tutmuş gara dagyň burnunda,

Saglygyň gadryny bilgin, hasta bolmasdan burun.

Senden burun öten jananlar kany?

Bizden burun gelen göçüpdir taňla.

BURUNDYK - 1) baş bermezek atlaryň burunlarynysykmak üçin ýörite tahta; gysaç; 2) düýäniň burnunydeşip dakyýan agaçjyk, şoňa ýüp baglanýar, burunlyk,düýäniň büýlüsine dakylýan uzyn ýüp.

Etmiş müň perişde anda saklawdyr,

Müň ganym burundyk baglar anda bar.

BURUNKY - öňki, ozalky.

Hergiz ataň bolsa bolmagyl kepil,

Burunkydan galan "kepiller sepil".

- delil, subutnama, BURHAN (a. borha:n, ks. bera:hi:n) pugta delil, aýdyň subutnama.

Edebi-erkany, şermi-haýasy,

Delili-burhandyr onuň güwäsi.

- 1) çüňk, künç, her bir predmetiň BURÇ D gutarýan ýa-da birigýän ýeri; tarap; 2) arap dilinde gala,galanyň töweregindäki çykyndysy, başnýasy; diň,minara; 3) gadymy astronomiýada Gün sistemasyndakyýyllyzlar toplumynyň her biriniň ady; 4) aý; burjy-sagadat- bagtlylyk aýy.

Seýran etseň, bu dünýäniň dört burjun,

Garyşypdyr halal-haram, arwah, jyn.

Ol burjy-sagadat guralan bagtdyr,

Guralan ne şäherdir, niçe tagtdyr.

- süýnmek miweli dik ýaýrap ösýän BURÇ DDösümlik we onuň ýiti ysly we ajy hasyly.

Ýr synamda dag üstüne dert goýdy,

Dert üstüne burç goýupdyr duz bile.

BUSMAK - bukulmak, bukulyp galmak,gizlenmek.

Sowuldy Rüstemler, Selmanlar, şirler,

Diýme busup, sypyp, galan-da bardyr.

BUSTAN (p. Bu:sta:n) - ser. Bostan.

BUT (p. bot) - 1) daşdan, agaçdan, metaldan ýa-dabaşga zatdan adam we haýwan şekilinde ýasalypçokunylýan heýkel-hudaý; 2) gm. gözel; söýgüli,dilber.

"Kur'any" köýdürip, butga kyl sejde,

Merdumga azar iş ediji bolma.

BUTjARAZ (p. bot+perest) - buta çokunýan, butauýýan.

Butparazlar butdan alsa myradyn

Hajatyny hakdan dilän almazmy?!

BUHAR (p. Boha:ra:) - Özbegistanyň Buhara oblasty weşol oblastyň merkezi şäheri. Käbir sözlüklerde Buharaiki sany sözden, ýagny "ylym" we "ara" - bezeýän diýensözlerden emele gelipdir diýilýär, çünki geçmişdeBuhara ylym merkezi bolupdyr. Bu şäher Orta Aziýanyňiň gadymy şäherleriniň biridir. Ol samanylar (DH asyr)dinastiýasynyň paýtagty bolupdyr. Buhara - irki ortaasyrda ylmyň, medeniýetiň merkezi hasaplanypdyr.Çiňgiz han ony weýran edenden soň, Teýmur ýene-deabadanlaşdyrpdyr. Hajy Zeýnel-abidin Şirwanynyň"Riýaz-as-syýahat" (DD tom, 1-nji kitap) atly kitabynda(kýDDD - kDk asyr) bu sözüň manysy "ylym öýi" diýlipdüşündirilipdir (10 sah.). Geçmişde Buharanyň köp adybolupdyr. "Yslam ensiklopediýasynda" aýdylyşyna görä,"Buhara" ady ilki "Buhar" şekilinde bolup, "Buhar" diýmekbolsa, türki-mongolça "ybadat jaýy" diýmekdir. Olsanskritçe "Mahara" ýa-da "Wahara" sözleriniň manysynagabat gelýör.

Elbetde, bulariň many muglaryň (zerdoştylaryňruhanynyň) dilinde şeýledir. Ol uýgur we hytaýbutparazlarynyň diline ýakyn. Olar-da öz ybadatjaýlaryna - butlarynyň saklanýan ýerine "buhar"diýipdirler. Hindistanyň Bihar oblastynda-da "Buhar" atlyşäher bar (bular hakda seret:Ahmet rençber. Horasan-ebozorg, 42-45 sah.).

Buharada köp uly şahyrlar, alymlar ýaşap geçipdir(mes.: Abu Abdylla Muhammet ibn Ysmaýyl Buhary,Abubekir Muhammet ibn JaFar Narşahy, AbulFazlBal'amy, Abdylla Jihany, Abu Mansur Buhary, Ibn Sina,Em'ak Buharaýy, Muhammet AuFy, Nasyr Buharaýy,Rudeki we ýene-eneler). Jelaletdin Rumy özüniň"Mesnewi" kitabynda "Ol Buhara ylym magdanydyr" diýpýazýar.

Asasyn süreýip gelmiş Buhardan,

Hak yşkyna mest-u mestana geldi.

Samarkandy kypty ýyglyp, bek basar,

Buhar şährin nan gahtlygy, türk basar.

- saýlantgy, saýlanan, BÜGZIDE (p. bogzi:de)halanan.

Sarp kyp päk tiliňni hulky-hoş bügzide bol,

Kyl duta puşduň amaldan, biriýa senjidebol!

BÜZRÜK (p. bozorg) - ser.buzurg.

- egrem-bugram, BUKLÜM-BÜKLÜM eplem-eplem.

Şuny kesipdir aklym,

Ýykylar ýedi yklym,

Er bolar büklüm-büklüm,

Erir, daglar galmazlar.

- 1) egrelmek, epilmek; 2) ýapyşypmak, BÜKÜLMEKaşak egilmek.

Segsen bäşde bil büküler,

Kirişsiz kemana geldiň.

BYLKYS (a. Bilky:s) - dini rowaýatlara görä, Emenwelaýatynyň (ülkesiniň) Saba şäheriniň aýal patyşasy.Onuň kakasy Ý''rap ibi Kahtanyň neslinden bolupdyr.BylkysyňSüleýman pygamer bilen bolan duşuşygybaradaky rowaýat meşhurdyr. Haçan-da Süleýman (ser.)Şam ülkesinde Beýtilmukaddesi gurduryp tamamlanda,bir topar adam bilen haja gidýär, soň Senga ýurdunabaryp, bir otluk meýdanda düşleýär, şol ýerde suwgözlegine çykýar, emma näçe agtarsa-da, suw tapypbilmeýär. Şol pursatda ýiti gözlülikde meşhur bolanhüthüt (hüýpipik) guşlaryň arasynda bolmaýar.Süleýman oňa gaharlanýar. Emma hüthüt Sabaşäheriniň baglary, ajaýyp aýal patyşasy Bylkys baradaSüleýmana gürrüň berýär, ýöne olaryň Güneçokunýandyklaryny aýdýar. Süleýman muňa geň galyp,Bylkysa hat ýazýar, olary hudaýa boýun bolmaklygaçagyrýar. Hüthüt haty eltip, Bylklsa tabşyrýar. Netijedebirnäçe maslahatdan soň Bylkys öz adamlary bilen gelip,Süleýmanyň dinini kabul edip, günparazlykdan elçekýär. Käbir taryhçyar Süleýman Bylkysa öýlenipdirdiýip ýazýarlar. Süleýman bilen Bylkysyň gatnaşygybarada "Kur'anyň" "Neml" (Garynja) süresinde we"Kysasyl-enbiýanyň" ýigrimi üçünji babynda(Kyssaýy-hezret Süleýman) giňräk maglumatberilýär.

Bag içinde Bylkysyň saçyn açypgördügim,

Süleýmanyň tagtyndan sözläp habar berdigim.

- ser. Byrak. BYRAG (a. Bora:k)

Müner any Ahmet ibi Abdylla,

Geldi zybanyma sözi Byragyň.

BYRADAR (p. bera:der) - dogan; gm. dost.

Byradarsyz gamda galdym bir özüm.

Byradarlar, biliň, däli bu dünýä.

BYRAK (a.Bora:k) - dini dişünjelere görä, gatyrdankiçiräk, eşekden ulurak, ýüzine, guýrugy we toýnagysygryňka meňzeýän bir miFiki haýwanyň-atyň ady.Muhammet pygamber göýä şol ata münüp, magraja -asmana çykanmyş.

Byrak sözüni käbir alymlar sümerleriň "barak" sözibilen baglanyşdyrýarlar. "Barak" sözi sümer dilinde"ýyndam, ýüwrük" diýen manyny anladypdyr diýip,azerbaýjn alymy Kemil Weliýew özüniň "Iliň ýatdaşy,diliň ýatdaşy" diýen işinde (23 sah.) ýazypdyr. ýönesümerlerde "Barak" at manysynda däl-de behişt itimanysynda gelpdir.

Magtymgulynyň "Byragyň" goşgusynda wasp edilýänat-haýwan sümerleriň "Baragy" bilen baglanyşyklybolmagy gaty ähtimal. Çünki "Byrak" sözüniň, başga-daençeme sözler ýaly, Beýnunnähreýnde (Yrakda) ýaşantürki kowumlaryň üsti bilen arap diline geçenliginibirnäçe alymlar belläpdirler. Magtymgulynyň "Byrak"diýen atyň waspyny berşi "Nähjül-Feradis" atly kitapdaberlişine doly gabat gelýär. Bu kitabyň awtory belli däl.Ol HDÜ asyr çemesinde Orta Aziýada (Köneürgenjiňtowereginde) gadymy türki dilde ýazylypdyr. Şu eserMagtymgulynyň okap, peýdalanan çeşmeleiniňbiridir.

Byrak aty mündi, galdy asmana.

Adamzada meňzär ýüzi Byragyň.

BYRAKMAK - elden çykarmak, taşlamak, bermek;terk etmek; gm. unutmak; elden byrakmak - eldenbermek.

Ynsabyn elden byrakmaz.

Ilin-ýurdun byrakmaz,

Bela bakmaz, ýowuz ýokmaz.

BYHAK (p-a. be+hakk) - ser. behaky.

BÄHIM - önme, döreme, peýda bolma; kuwwatlanma;bähim etmek - peýda bolmak, önmek;kuwwatlanmak.

Kimýany topraga çalsaň,

Toprakdan zer bähim eder.

BÄHRAM GÜWR (p. Bahra:m Gu:r)- Eýran şasybäşinji Bähramyň lakamy. Gulan awlamagy söeni üçinşeýle at galypdyr. Ol sasanidleriň on bäşinji patyşasy.Birinji Ezdigerdiň ogly. Kakasy ony ýaşlykdan Eýranabakna bolan arap ýurdy Haýranyň patyşasy Nümanyňýanyna iberýär. Bähram şol ýerde terbiýelenýär.Kakasy ölende, onuň ýokluyndan we ýaşlygyndanpeýdalanyp, Husrow atly bir adam tagty eýeleýär. EmmaBähram Nümanyň kömegi bilen 421-nji ýylda patyşabolýar. Onuň batyrlygy, jomartlygy hakda ençemerowaýatlar döräpdir. 439-njy ýylda Şiraz bilen Ispyhanyňaralygynda aw awlap ýören wagty, bir batlaga çümüpýogalýar. Firdöwsiniň "Şamanasynda ",Nyzamynyň"Hamsasynda" Bähram hakda, onuň şatlykmeýlisleri, edermenligi we halk söýüjiligi barada köpgürrüň- dessandar bar. Onuň iki ýolbarsyňarasyndanşalyk tagt-täjini alşy hakda-da rowaýatlar ýaýrapdyr.Bähram bilen baglanyşykly tema Gündogarda köpşahyrlaryň döredijiliginde yz galdyrypdyr.

Bähram Güwri tutup, medhuş eýleýip.

BÄHRE (p) - peýda, nep, gazanç; bähre tapmak(almak) - peýda görmak, nep görmek.

Dünýä menden hezl etmez, men hem bähre almazmen.

Kim bähre tapypdyr bu jepalardan.

Berip alaýym bähre.

- 1) peýdalanýan, peýda BÄHREWER (p. bahre+wer)görýän; 2) üstünlikli; ýeňiji.

Özüden kylgyl heme ymmatlarymny bährewer,

Ymmat üçin daýyma gözleriden ýaşy akar.

BÄŞ IŞ (bä:ş i:ş) - musulmanlaryň ynanjyna görä,her bir musulman bäş işi ýerine ýetirmeli. 1) Iman.Hudaýyň ýeke-täkligini, Muhammediň onuňpygamberidigini, kitaby "Kurbany", perişdelerini,kyýamaty, adamlaryň kyýamatda direljekdigini kabuletmeli. Imanyň alty sany aýdylmaly sözlemi bar. Olaryňatlary şeýle: "kelemeýi-taýýyp", "Kelemeýi-şahadat","Kelemeýi-temjit", "Kelemeýi-towhyt", "Kelemeýi-istygFar"we "Kelemeýi- reddi-küFr"; 2) Namaz; 3) roza; 4) zekat; 5)hajj.

Bäş işi berjaý kyl musulman bolsaň,

ÝÖri Muhammediň ýoly biläni.

- Magtymgulynyň döredijiginde gabat BÄŞ KIŞI gelýän dürli sanlar hakda soňky wagtlarda ýençememakalalar metbugatda peýda boldy.

Olarda sanlaryň ulanylyşy, hatda her bir sanyň näçegezek ulanylandygu jikme-jik aýdylýar. Emma şahyryňözi hiç ýerde san hakda ýazýandygyny aýdanok, belki,sanalýan zat hakda gürrüň berýär. Meselem, (bäş wagtnamaz), (edi yklym), (on bäş aýal), (bäş kişi), (üçöwlat), (edi weli), (bäş günlük ömür) we şunuň ýalyonlarça sanlary getirmekden şahyryň maksady ol sanlardäl-de, şol sanlarda getirilýän şahsyetler ýa-da zatlardyr.Magtumgulynyň eserlerinde adamyň ýaşy bilenbaglanyşykly birden ýüze çenli sanyň agzalandygyhemmä mälimdir. Şoňa görä, esasy mesele sanyň özydäl-de, şol san bilen baglanyşykly görkezilýän manydyr.Meselem, (Bäş kişi) hakda şahyr iki goşgusyndaýatlaýar. Elbetde, şahyr şol kişileriň kymlerdigyniýatlamak isleýär. Eýsem bäş kişi kimler?

Şahyryň döredijiliginden görnüşi ýaly, ol yslamdininiň ähli mezhebindäkilere uly hormat goýupdyr.Muny şahyryň birnäçe, ylaýta-da "Bagyşla bizni" atlyeserinden aýdyň görmek bolýar.

Eýsem, beýle hormata eýe bolan we kyýamatda dabarabilen garşylanjak bäş adam kimkä? Şaýylaryň ynanjynagörä, olar Muhammet pygamber, gyzy jatma, pygamberiňdoganoglany we giýewi jatmanyň adamsy Hezret Aly weonuň jatmadan bolan ogullary Hasan we Husaýyndyr. Bu(jenç tene) /(Bäş kişä)/ (al-e aba:) hemdiýýärler.

"Hadys-e kesa" /(don hadysy)/ atly rowaýata görä, birgezek Hezret Resul /Muhammet pugamber/ öz giýewi, gyzywe iki agtygy bilen byr ulu don /aba:/ örtünip ýatýarlar,şondan soň olar (al-e aba) /(pygamberiň maşgalasy)/,(al-e ha:mus) /(baş kişi)/ ady bilen meşhurbolurdyrlar.

Şol gijede Jebraýyl perişde Allatagala tarapyndanpyrambere ýörte bir habar getirýär.

Magtymgulynyň Eserlerinde baş san bilen baglanyşyklyýene bir düşünje bar. Ol-da (bäş gün) ýa-da (bäşgünlük ömürdir). Şuny düşündirmekde-de biri-birinegapma-garşylykly garaýyşlar bar. (Bäş gün) hakdaMagtymgulynyň köp goşgusynda gabat gelýär. Şolaryňhemmesinde diýen ýaly (bäş günlük ömür), (bäşgünlük ýalançy dünýä) diýen düşünjeler göz öňündetutulýar. Beýik şahyr "pygan eglenmez" atly goşgusyndaşeýle diýýär: Bir menzildir, üç gün iýip-içensoň,Ornaşyp, geňrenip, biliň açnsoň, Üzeňňiň çekerlertört gün geçenson, Bäş günden ýokary myhmaneglenmez.

Bu ýerdäki (Bäş gün) diýen zaman aňladýandüşünje hakda birnäçe düşündirişler bar. Meselem,şahyryň ýokarda mysal getirilen goşgy bendindäki (bäşgün) sözleri hakda: (Doglan günüň; molla berlengünüň; öýlenen günüň, ogluň bolan güni; ýogalangünüň) diýlip hem düşündiriş berilýär.

Hakykatda, beýik şahur (bäş gün) aňlatmasy arkalyadamzadyň ömri hakda, onun gysgalygy barada aýtmakisleýär.

Şahyryň rikiriçe, adam ömri ýüz ýaşdan artyk däl.Bu barada ol ynsan ömrüniň dürli ýaşlaryndakyýagdaýyny häsiýetlendirip, şeýle netijägelýär:

Magtymguly hümmeti,

Galmaz gadyr-gymmaty.

jygamberiň ummaty

Hiç bolar ýüz ýaşynda.

Şeýlelikde, Magtymgulynyň (bäş günlük) ömürdiýýän düşünjesi şol ýüz ýaşyň içinde ýerleşýär.Şol (bäş günüň) birinji etaby 1-20 ýaşlar, ýagny,ýaşlyk-etginjeklik ýaşydyr. Ikinji (baş gün) 20-den 40aralygy, ýagny ýigitlik çagy. Üçünji (bäş gün) 40-dan 60aralygy, ýagny, kämilik derejesine ýetilen ýaş. Dördünji(bäş gün) 60-dan 80 aralygy, ýarny, garrylyk döwri.Bäşinji (bäş gün) 80-den 100 aralygyndaku döwür. Bubolsa ömrüň ahyrky döwri. Ine, şu bäş döwür-deadamyň ýaşaýyş etaplaryny jemleýär. Şoňa bolsa beýikşahyr (bäş gün) ýa-da (bäş günlük ömür) diýip atberipdir. Şol döwür aralykda gapyl oturman, Hak ýolundaiş bitirmegi tabşyrypdyr:

Magtymguly, oturdyň,

Ömrüň gapyl ötürdiň,

Hak üçin ne iş bitirdiň,

Eger ýüz ýaşa ýetdiň.

Şunlukda, şahyr (Bäş kişi) diýende, bäş sanuşahsueti göz öňünde tutuşy ýaly, (bäş gün) diýende-de,ynsanyň ömür ýaşynyň bäş etabyny göz öňündetutandyr diýip pikir etmäge doly esas bar.

Bäş kişiniň haryş atly,

Öňünden ýylan gitmezmiş.

W
WA D (a. wa:) - "Waý, eý waý" manysyndakyümlük;

wa-hasrata - haýp, gynanç;

wa-daryga - haýp, ökünç, gynanç.

Wa- hasrata, boş gitdiler güm bolup.

Wa-daryga, geçdi ömrüm zaýa, berdim bada heý.

WA DD (a. wa:) - pars dilinde käbir sözleriňöňünden gelip, "yz,arka", "açyk, ikinji gezek" ýalymanylary berýän predlog.

WA-DARYGA (a. wa:dary:ga:) - ser. waD.

WA-HASRATA (a. wa:hesreta:) - ser. waD.

WAW (a. wa:w) - arap elipbiýiniň ýigrimi ýedinji,pars elipbiýinin otuzynjy we türki elipbiýiniň ýigrimidokuzynjy "W" harpy.

Ebjet hasabynda - b.

"Waw"-waslyňa ýetinçä, "hi" - hijretiň besdälmi?

"Waw"-wasl rutbasyn bir gizli bazareýlemiş.

WAWEÝLA (a. wa:+weýla:) - wah, haýp; gynanç,matamda, gynançly ýagdaýda ulanylýan ökünçsözi.

Dermanda bolup mahrum,

galdym meni-waweýla.

WAWEÝLETA (a. wa:weýlena:) - 1) haýp, wah,ökünç, gynanç sözi; waý bize, waý biziň gynançlyhalymyza; 2) gykylyk, ah-wah; waweýleta eýlemek - ah-wahetmek; gynanmak. Bu söz şahyryň ähtibarlygolýazmalarynda gabat gelenok. Onuň asly "wa-weýlena"bolmagy ähtimal, megerem göçürijiler üýtgeden bolmagymümkin. Häzirki görnüşde sözlüklerde duşgelmeýär.

Niçäniň matamdan gutulmaz başy,

Gije-gündiz waweýleta eýledi.

WAEN (a. wa:en) - eý waý, gam-gussany, musybetiýa-da nähoşluk duýgusyny we agyrynyň güýçlüdiginibildirmek üçin ulanylýan söz; waen-waý - musybete, ýasaduçar bolanlaryň ahy-nalasy, gowga-gykylygy.

Tutsalar gyl köprüde, durmasa anda, waen.

WAGDA (a. wä'da) - ser. wada.

WAGŞY (a. wahşi:) - ýabany, eldeki däl haýwan,ynsandan gaçýan janawar; antonimi:ähli.

Ten kapasy içre wagşy jan guşy,

Her dem perwaz eýläp, urnup durupdyr.

Ten bir dar kapasdyr, jan bir wagşydyr.

Üns tapar dilin bilseň wagşynyň.

WAGYZ D (a. wä'z) - öwüt, nesihat, pent, ýagşylygahöweslendirme.

Mesjitde mü'münlere

Wagyz aýdardy pygamber.

WAGYZ DD (a. wa:yz) - öwüt-nesihat ediji, dinidüzgünleri öwüt berýän.

Wagyz çykdy münbere,

Halka nesihat bere.

WAGT (a. wakt, ks. awka:t) - zaman, döwür, möwsüm,aralyk; ser. owkat.

Teriň derýa, haýbatyňa daýanma,

Wagt ýetişse, guryp, ýer tek bolar sen.

WADA (a. wä'da) - bir iş üçin öňünden bellenenwagt, zaman, möhlet; 2) söz, söz berme; wada bermek(etmek) - söz bermek, wagt bellemek.

Günorta berdiň wada,

Wagt geçdi, saýa döndi.

WAJYj (a. wa:jib, ks. wa:jiba:t) - 1) terk edilmegimümkin däl; hökmany iş, paryz.

Ýgşylar yzynda ýörsem dowamat,

jarzy-wajyp, terk etmesem hem sünnet.

WAZG (a. waz'', ks. awza:'' ) - 1) ýagdaý, tär, biçim,hereket, boluş, duruş; 2) goýma, ýerleşdirme; 3) belleme,mahsus etme.

Gadr-u wazgyňga mynasyp haýr-u yhsaneýlegil,

Kylganyň magşar era yzhar bolmasdanburun.

WAZZYHA (a. wazzyha:) - ýagty, aýdyň, açyk; gözel;wejhm-ruýy wazzyha - ýüzi ýagty, ýüzi açyk; açyk ýüzli,ýagty ýüzli.

Wejhi-ruýy- wazzyha,

Serwi-rowanym geldi.

WAÝ (p. wa:ý) - gynanjy, geň galmaklygy aňladýanümlük; 2) türkmen dilinde-de gynanjy, geň galmaklygy,gorky we agyry duýgularyny aňladýan ümlük.

Adamyň aslyny sorsaňyz laýdyr,

Ýüz müň ýaşasaň, bir güni waýdyr.

WAKA (a. wa:ký'a, ks. waka:ýý') - 1) hadysa, ýüzeçykan ýagdaý, hal; 2) düýş; ýalan waka - nädogryýagdaý, ýalan hadysa; ýüze çykmadyk waka.

Yşk derýasy joşar geler sakadan,

Köňlüňi saklagyl ýalan wakadan.

WAKYj (a. wa:kyF) - ser. wakyF.

WAKYF D (a. wa:kyF) - 1) bilýän, habarly, ägä;düşünýän; 2) aýak üstünde duran; 3) wakyF (ser). eden;wakyFy-esrar - syrlardan habarly, gizlin gürrüňlerdenolmak - habarly bolmak. ägä; wakyF

jany eýläp özlüiňni wakyFy-esrar bol.

jygly-şeýtan wakyFy-esrar bolgan naskeş.

Aly çün wakyF oldy,

Kepderiň halyn bildi.

durma, hereketden galma, WAKYF DD (a. wakF) - 1)saklanma; 2) bir mal ýa-da mülki satylmazylk şerti bilenköpçüligiň haýyrlanmagynda goýma; 3) din wekilleriniňhabardar bolmagy bilen köpçüligiň peýdalanmagyndagoýulýan mal, mülk.

WAKYF OLMAK (a-t. wa:kyF olmak)- ser. wakyFD.

WAKYFY-ESRAR (a. wa:kyF-e esra:r)- ser. wakyF.

WALA (a. wa:lih) - däli, diwana; yşk ýoluna düşen,telbe, haýran; geň galan.

Ýranlar, haýrany-wale,

Söz ýetişgeç bu hala.

WALLA (a. walla: hi) - Alla üçin, hudaý, Allanyň hakyüçin.

Walla görmäge muştakdyr,

Beg-de, han-da, gul-da seni!

WALLAHY AGLAM BISSOWAj (a. walla:h-oä'lem

- we Alla dogrusyny örän oňat bilýär. bis-sewa:b)WALYDA (a. wa:lide, ks. wa:ledeýn) - eje, ene.

WALYDEÝN (a. wa:lideýn, bs. wa:lide) - ene-ata,dogran ene-ata; ser. walyt we walyda.

WALYT (a. wa:lid, ks. wa:lideýn) - 1) dogran, dünýäinderen; 2) kaka, ata.

Walydym, Mekge, Mediniäm, mähribanym, kaýdasen.

WAMYK (a. Wa:myk) - 1) aşyk, yşka düşen, telbe,höwesli; 2) "Wamyk-uzra" (ser). dessanynyň başgahrymanlarynyň biri, uzranyň söýgülisi.

Wamyk Uzranyň yşkynda.

Wamyk uzrasyndan aýrylmsdymy?

- Orta asyrda ýazylan romantiki "WAMYK-UZRA"poemalaryň biri, onuňýazuwly wariantynyň awtory SoltanMahmydyň köşgünde melekuş-şuaralak (şahyrlaryňbaşlygy) derejesine ýeten kasydaçy şahyr AbulkasymHasan ibn Ahmet unsurydyr.

Bu poema barada ýatlamalardan we aýry-aýrysetirlerden başga bize hiç zat gelip ýetmändir. Şeýlehem bolsa, bu eseri köp şahyrlar, şol sanda HÜŞ-HDHasyr türkmen klassyk şahyrlary-da ýatlapdyrlar. Bupoemanyň asyl çeşmesi gadymy Eýran ertekileriniňbiridir. Türk şahyry Lamygy (1531-nji ýylda aradançykan) unsurynyň poemasy esasynda türk dilinde"Wamyk-uzra" eserini ýazypdyr. Bu temany başga-dabirnäçe şahyrlar işläpdirler. Olardan aşakdakylarygörkezmek bolar: Fasihi jürjäni (HD asyr), Jamygy (HÜasyr), Kemaliddin Husaýyn Zamyry (HÜD asyr), MämmetAly Astrabady (Ekber şanyň döwründe Deken şäherindearadan çykan), Mürze Mämmet Sadyk) 1790-njy ýyldaaradan çykan), Tebibi (HDH asyr), MagFur Hoja Horezmi(HDH asyr) we başgalar.

Bir-birini Wamyk-uzra,

Söen dek söýmüşem seni.

Leýli Mejnunyndan, Şirin jerhatdan,

Wamyk uzrasyndan aýrylmadymy?

WARAK (a. ks. awra:k) - 1) agaç we ot ýapragy; 2) birtagta kagyz, list (r); 3) depder; kitap; ýazylan hat; gm."Kur'an."

Mustapaga indi warak,

Müňkür bolan - dinden yrak.

Bu dünýä diýgeniň iki warakdyr.

Boldy huş ähline her warak deFter.

WARAKA-GÜLŞA - Orta asyrda pars, türki we kürtdillerinde ýaýran, goşgy bilen ýazylan gadymy romantikidessanlaryň biri. jars we türki dillerde kyssa bilen ýazylanwariantlaryna-da gabat gelmek bolýar.

Bu eseri ilkinji gezek pars dilinde ýazan Soltan MahmytGaznawynyň döwründe (HD asyr) ýaşan Aýýukydyr.Onuň ýazmagyna görä, dessanyň asyl çeşmesi arapkitaplarynda we rowaýatlarynda duş gelýär. Hakykatda olH asyrdan öň araplaryň arasynda bolan "urwa we AFra"atly dessanyň az-owlak üýtgedilen wariantydyr. Arapdilindäki wariantyny urwa ibn Hyzam el-uzraýazypdyr.

"Warka-Gülşanyň" türki warinty (ýa-da terjimesi)HÜj asyr azerbaýjan şahyry Rüknüddin Mesgut Mesihitarapyndan ýazylypdyr. Ol öz poemasyny Şaapbasyňadyna ýazýar, emma ol patyşa öleni sebäpli, onyŞaapbasyň agtygy şa SaFyga sowgat berýär."Warka-Gülşanyň" başga bir wariantyny bolsa, ÝusupMeddah diýen türk şahyry 770-nji hijri (13b8-13b9)ýylynda Anatolyda ýazypyr.

Bu dessan-poemada iki sany ýaş juwanyň biri-birinisöýüşleri, şeýle hem bolsa maksatlaryna ýetip bilmän,ölüşleri hakda gürrüň berilýär. Onuň mazmuny"Leýli-Mejnuna", "Zöhre-Tahyra" çalym edýär. Eseriňahyrnda aradan çykan aşyk-magşuk Muhammetpygamberiň keramaty bilen direlýärler. "Warka-Gülşa"dessany türkmen klassyk şahyrlaryna, şol sandaMagtymgula-da belli bolupdyr. Onuň bu warianty OrtaAziýada daşbasma usuly arkaly neşir edilipdir. Bu hakdaseret: A.Meredow. "Warka we Gülşa" dessany parsy hemtürki dillerinde, Aşgabat, "Ylym ", 1980.