Maktabgacha ta’lim yo’nalishi

---

Buxoro Davlat Pedagogika Instituti 
“Maktabgacha ta’lim yo’nalishi”
1MT_22S guruh talabasi 
Jumayeva Lolaning 
Bolalarni sahnalshtirish va ijodga 
tayyorlash fanidan 
MUSTAQIL ISHI 
Mavzu: 
O’zbek milliy kashtachiligida ishlatiladigan 
milliy naqshlar haqida umumiy ma’lumot berish
Buxoro -2023 

---

MUSTAQIL ISH REJASI 
1. Kirish 
2. Mavzuning dolzarbligi 
3. Kashtachilik tarixi va bu kun 
4. Tavsiya va xulosalar 
5. Adabiyotlar ro
’yhati 

---

1.
Kirish
Oʻzbek badiiy hunarmandchiligining keng tarqalgan turlaridan biri badiiy 
kashtachilik - kashtachilikdir. Qashtachi ustaning epchil qo‘llari bilan 
tasavvur qilib bo‘lmaydigan naqshlar, chokma-chok tikilib, nafis milliy 
hunarmandchilik namunasi yaratilgan. Qadim zamonlardan beri hunarmand 
ayollar badiiy kashtachilik bilan qalblarni zabt etishgan. Bunday san'atning 
paydo bo'lish tarixi chuqur o'tmishga borib taqaladi va o'zbek xalqi 
madaniyati bilan chambarchas bog'liqdir. Kashtachi hunarmand ayollarning 
turmush tarzi, an’ana va urf-odatlari, barcha jonzotlarga mehr-muhabbat o‘z 
ifodasini topgan bo‘lib, bularning barchasi ijodiy tasavvurni texnik mahorat 
bilan 
uyg‘unlashtirib 
yaratilgan. 
 

---

Oʻzbekiston hududidagi asosiy badiiy kashtachilik maktablari XVIII asr 
oxiri — XIX asr boshlarida oltita shaharda: Nurota, Samarqand, Shahrisabz, 
Toshkent, Fargʻona va Buxoroda shakllangan. San'at 20-asr boshlarida o'zining 
rivojlanish cho'qqisiga chiqdi, ammo bugungi kungacha hunarmandchilik 
madaniyatning bir qismi bo'lib qolmoqda. 
2.
Mavzining dolzarbligi. 
Qashtachilik kashtachiligi ancha xilma-xildir. “Duppi” yoki “qalpoq” 
do‘ppilari nafis naqshlar bilan qoplangan, ayollar ko‘ylagi “qo‘ylak” va 
erkaklar “chapan”lari bezatilgan, o‘zbek xonadoni kashta so‘zani, “palak” 
(katta panno) yoki “parda” (parda) bilan bezatilgan. , kurpachi ko'rpa-
to'shaklari bezatilgan, o'yilgan "hon-taxta" stol va sandiqlar, shuningdek, 
yangi tug'ilgan chaqaloqlar uchun "gavor" beshiklari estetik jihatdan 
bezatilgan. 

---

Har bir kashtachining o'z sirlari va belgilari bor. Misol uchun, kashta tikishni 
tugatayotganda, albatta, tugallanmagan bitta jingalak qolishi kerak. Belgiga 
asoslanib, hunarmand yana ko'plab mahsulotlarni yaratishi va u uzoq baxtli 
hayot kechirishi uchun. 
Buxorolik hunarmand ayollar o‘z mahsulotlarida “bo‘sma”, “dol”, “iroki” deb 
atalmish tikuvlardan foydalanishni afzal ko‘radilar. Qoida tariqasida, bunday 
matolarda tikuvlarning bo'sh to'quvlari mavjud. Qadim zamonlarda xalatlarga 
alohida e'tibor berilgan. Erkin kesish bekasining harakatiga xalaqit bermadi, u 
issiq yozda mukammal kiyib, qulaylik va salqinlikni ta'minladi. Xususan, 
Samarqand va Buxoro aholisi beliga tutashgan yengil rumcha xalat kiyishni afzal 
ko‘rgan. 

---

Kashta tikish jarayoniga tayyorgarlik alohida e'tiborga loyiqdir. Ehtimol, bu 
barcha turdagi tikuv va texnikani o'rganishni talab qiladigan butun san'at, 
murakkab. Kashtado'zlikni qo'llashdan oldin rassomlar naqsh tushunchasi 
haqida o'ylashadi. 
Ma'lumki, har bir chizma va tanlangan rang o'zining muqaddas ma'nosiga ega. 
Masalan, bodom uzoq umr va mangulik timsoli, anor farovonlik va boylik 
ramzidir. Va o'zlarini hasad va yomon ko'zdan himoya qilish uchun ular stilize 
qilingan 
issiq 
qalampirni 
qo'llashadi. 
 
Har bir figuraning bezaklari ipak iplar bilan yaratilgan, u takrorlanmaydi va 
qo'shni naqshlar bilan birlashtirilmaydi - tasavvur qilib bo'lmaydigan go'zallik 
namunasi shunday shakllanadi. Naqshlar boy tasavvurni, hayolning ijodiy 
parvozini, kashtachining mahorati va iste'dodini namoyish etadi. 
O‘zbekistondagi Ipak yo‘lining “oltin shaharlari” bo‘ylab sayohat qilib, nafaqat 
ajoyib me’morchilikdan, balki xalq amaliy san’atining chinakam durdonalaridan 
ham bahramand bo‘lib, boy madaniyatga qo‘l urishingiz mumkin. 
3.
KASHTACHILIK SAN’ATI TARIXI 
O`zbek milliy kashtado`zlik xalq hunarmandchilik san'atining eng qadimiy 
turlaridan bo`lib, u xalqning o`z turmushini go`zal qilish istagi natijasida 
yuzaga kelgan. Kashta kiyimlar va buyumlarni bezashda hamda ro`zg`or bezak 
buyumlari tayyorlashda qadimdan qo`llaniladi. 

---

Kashtachiligimiz san'ati nafaqat mamlakatimizda, balki chet ellarda ham 
shuhrat qozongan. O`zbek chevar ustalari qo`llari bilan tikilgan kirpich, 
so`zana, zardevor, gulko`rpa, choyshab kabilar Fransiya, Italiya, Yaponiya, 
Germaniya, Belgiya, Amerika, Hindiston kabi xorijiy, shuningdek 
Respublikamizning Farg`ona vodiysida faqat xonadonlarda emas, balki amaliy 
san'at muzeylarida ko`p namunalari to`planib, doimiy ekspozitsiyaga aylanib 
qolgan. 
Hozirgacha buyumlar o`ziga xos go`zallik, nafis bezaklarning rang-barangligi 
bilan kishilarni hayratga solib kelmoqda. Badiiy kashtachilik uzoq tarixga ega, 
buni arxeologik topilmalar va yozma manbalar isbotlab bermoqda. O`zbek 
kashtachiligi iqlimi, tabiiy sharoit, muhit bilan bog`liq holda barcha kasb-
hunarlari bilan birgalikda rivoj topgan. XIV - XV asrlarga mansub 
miniatyuralar orqali kashtachilikning juda qadimdan rivojlanganligini ko`rish 
mumkin. Ispan elchisi Rui Ganzalem de Klavixo Amir Temur saroyida o`zbek 
milliy kashta bezaklarini ko`rganini kundaligida yozib qoldirgan. Kamoliddin 
Behzod "Zafarnoma"ga ishlagan. 
"Temur taxtda" miniatyurasida chodirga ishlangan kashtani ham aks ettirgan. 
O`zbek kashtachiligi qo`shni xalqlar kashtachiligi ta'sirida boyidi va rivojlandi. 
O`zbek kashtalariga e'tibor bersak, unda hind, xitoy, rus, qozoq, qirg`iz va toj 
ik kashtachiliklarining usullarini uchratamiz. 
Kashtachilik san'atida har bir millatning o`ziga xos eng ko`p qo`llaydigan 
naqshlari bo`ladi. 
O`zbek kashtalarida o`simliksimon, geometrik shakl hamda gul naqshlari ko`p 
qo`llaniladi. Qadimiy an'analarga ko`ra, o`zbek qizlari-bo`lajak kelinchak 
seplari bo`lmish har xil kashtachilik buyumlarini ya'ni dastro`mol, choyxalta, 

---

parda, belbog`, sumka, nimcha, joynomoz, gulko’rpa, kirpich, zardevor, 
choyshab, so`zana, kiyim bezaklari va bosh kiyimlarini, sovg`alarni o`zlari 
tayyorlashgan. To`yda kuyovning qarindosh-urug`lariga kelin o`zi tikkan 
buyumlarini sovg`a qilgan. To`ydan oldin sep yoyib ko`rgazma qilinar, bu 
kelinning chevarligini, mehnatsevarligini namoyish etishi va kashta qanchalik 
nozik, chiroyli bo`lsa yuqori baholanar edi. Qizlar juda yoshligidan boshlab 
kashta tikishga o`rgatilib, ular uch, to`rt yildan keyin mustaqil kashta tikishni 
boshlaganlar. O`rta Osiyoda kashtachilik juda keng tarqalgan bo`lib, oilada 
kashta tikish bilan ayollar shug`ullanishgan. O`tmishda bu kashtalar oq va 
tabiiy malla shoyi, adras, hisoriga, baxmal matolarga tikilgan, keyinchalik 
satin, shoyi, baxmalga tikiladigan bo`ldi. Ish jarayonida ular o`z mahoratlarini 
oshirishgan, bir-biridan va kattalardan avlodlar tajribasini o`rganishgan. Xalq 
badiiy hunarmandchilik mahsulotlari faqat bizning mamlakatimizda emas, 
balki chet mamlakatlarda ham cheksiz talab qilinadi. Pliniyning aytishicha, 
Vavilon kashtachiligi qadimdan mashhur bo`lib, matoga turli rangdagi iplar 
bilan kashta tikishni o`sha yerda kashf etishgan. 
Keyinchalik Vavilon Rim imperiyasi tarkibiga kirgach ipak, zar yoki jun ip 
qo`shib tikilgan rang-barang kashtachiligi bilan shuhrat qozongan. Kashtachilik 
san'atining an'analari Vizantiyada ham rivoj topgan. 
XIII va XV asrlarda Kichik Osiyo doirasida paydo bo`lgan hamda Vizantiya 
imperiyasini barbod qilgan usmoniy turklar ham ushbu san'atga o`zlarining 
munosib ulushlarini qo`shganlar. Qrim va Kavkazning qayeridaki Vizantiya 
madaniyati uzoq vaqt kuchli ta'sir o`tkazgan bo`lsa, o`sha yerda kashtachilik 
rivojlanavergan. Qadimgi Rus ham Vizantiyaga taqlid qilib kashtachilik 
san'atini o`rgangan. Rus kashtasi gullarining xarakteriga va tikilish usullariga 
ko`ra juda turli-tumandir. Popok (yo`rma) chokli kashta tikish Olonets, 
Vologda oblastlari va Arxangelsk oblastining g`arbiy qismida keng tarqalgan. 
Hozirgi vaqtda Rossiyada ellikdan ortiq baxyasimon kashtado`zlik korxonalari 
bor. Ivanovo, Ryazan, Kalinin, Smolensk va boshqa oblastlarda kashtado`zlik 

---

markazlari bo`lib, u yerdagi korxonalarda turli kiyimlar va uy ro`zg`orni 
bezaydigan turli buyumlar ishlab chiqariladi. 
XIX asrning ikkinchi yarmida kashta tikish mashinasining ixtiro etilishi 
kashtachilik korxonalarining vujudga kelishiga asos soldi. 
Kashtado`zlikning yirik namoyandalaridan Andijondagi "Qizil bayroq" arteli 
rassom kashtado`zi X.Nazarov, Samarqanddagi "Xotin-qizlar mehnati" arteli 
kashtado`zi Usmon Shokirov, toshkentlik kashtado`z va chizmakash Xayri 
Sobirovalar kashta buyumlariga yangi turli xil naqsh kompozitsiya va tikish 
usullarini yaratdilar. X.Sobirova onasi Zaxira Mirxoliqovadan qo`lda, 
mashinada tikish sirlarini va chizmachilikni o`rgandi. X. Sobirova 15 yoshidan 
boshlab onasining kashtado`zlik hunarini davom ettirib, "Sharq guli" va 
"Ilg`or" nomli Stalin artelida 16 yil ishlab ko`p shogirdlar yetishtirishda o`z 
hissasini qo`shdi. 
Yetishib chiqqan kashtachilar o`zining san'ati va tabiatiga ko`ra go`zallik 
xaqidagi orzularini ifodalashga harakat qilganlar. 
Takrorlash uchun savollar. 
1. Xalq hunarmandchiligi san'atining qaysi turlarini bilasiz? 
2. Qadimda kashtachilik qayerlarda ishlatilgan? 
3. Kashtachilikda qanday bezak buyum turlari bor? 
4. Kashtalar qadimda qanday matolarga tikilgan? 
5. Kashtado`zlardan kimlarni bilasiz? 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1.
Mirziyoycv Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz. Ò.: 
O'zbekiston 2017 yil, - 489b. 
2.
Sh. Mirziyoycv, "Hunarmandchilikni yanada rivojlantirish va hunarmandlarni har tomonlama 
qo'llab-quvvatllash chora tadbirlari to'g'risida*'gi PF-5242-son, 2017-