Mamlakatlarining ijtimoiy himoya tizimi

2.7-jadval

Evropa Ittifoqi mamlakatlarida pensiya ta’minoti tizimiga davlat xarajatlari, YaIMga nisbatan foizda⁵⁹

Mamlakatlar	2010-y.	2015-y.	2020-y.	2030-y.	2040-y.	2050-y.	2060-y.
Avstriya	14,1	14,4	15,1	16,7	16,5	16,4	16,1
Belgiya	11,0	11,9	13,1	15,5	16,5	16,7	16,6
Chexiya	9,1	8,6	8,7	8,9	9,7	11,0	11,8
Daniya	10,1	10,4	10,8	10,7	10,3	9,6	9,5
Estoniya	8,9	7,8	7,7	8,2	8,1	8,0	7,7
Finlndiya	12,0	12,8	14,0	15,6	15,2	14,9	15,2
Fransiya	14,6	14,4	14,4	14,9	15,2	15,1	15,1
Germaniya	10,8	10,5	10,9	12,0	12,7	13,0	13,4
Gresiya	13,6	14,1	13,7	14,1	14,9	15,4	14,6
Vengriya	11,9	11,9	11,5	11,1	12,1	13,5	14,7
Irlandiya	7,5	8,3	9,0	9,0	10,0	11,4	11,7
Italiya	15,3	14,9	14,5	14,5	15,6	15,7	14,4
Lyusemburg	9,2	9,9	10,8	14,0	16,5	18,1	18,6
Niderlandiya	6,8	6,8	7,4	9,1	10,4	10,4	10,4
Polsha	11,8	10,7	10,9	10,9	10,3	10,0	9,6
Portugaliya	12,5	13,3	13,5	13,2	13,1	13,1	12,7
Slovakiya	8,0	8,1	8,6	9,5	10,6	12,2	13,2
Sloveniya	11,2	11,8	12,2	13,3	15,8	17,9	18,3
Ispaniya	10,1	10,4	10,6	10,6	12,3	14,0	13,7
Shvetsiya	9,6	9,7	9,6	10,1	10,2	9,9	10,2
Buyuk Britaniya	7,7	7,4	7,0	7,7	8,2	8,2	9,2
EI27	10,8	10,9	11,1	11,9	12,6	13,1	13,2

EI mamlakatlarida davlat va xususiy milliy pensiya tizimi xarajatlarida bir muncha katta farq kuzatiladi. Masalan, 2013-yilda Gresiyada davlat pensiyasiga qilingan xarajatlar YaIMning 16,2 foizini tashkil qilgan bo’lsa, bu ko’rsatkich Niderlandiyada 6,9 foizga teng bo’lgan (2.8-jadval).

Niderlandiyada pensiya fondlari aktivlari YaIMning 148,7 foizini tashkil qilgan bo’lsa, bu ko’rsatkich Gresiyada 0,1 foizni tashkil qilgan. 2013-2060-yillarda davlat pensiya tizimi xarajatlarining bir muncha o’sish dinamikasi Lyuksemburgda (42,6%), Maltada (33,3%) va Sloveniyada (29,7%) kuzatiladi va bu holat ushbu mamlakatlarda davlat pensiya ta’minotiga bo’lgan xarajatlarning yuqoriligini hamda o’zini-o’zi moliyalashtirish tizimi sustligini ko’rsatadi.

2.8-jadval Evropa Ittifoqi mamlakatlarida pensiya tizimiga xarajatlar va pensiya

fondlarining aktivlari⁶⁰

Mamlakatlar	Davlat pensiya tizimiga xarajatlar (YaIMga nisbatan foizda hisobida)					Xususiy pensiya tizimiga xarajatlar (YaIMga nisbatan foizda hisobida)				Pensiya fondlarining aktivlari (YaIMga nisbatan foizda hisobida)
	2003 yil	2013 yil	2040 yil	2060 yil	2000 yil		2005 yil	2011 yil	O’rtachasi
Gresiya	11,1	16,2	14,1	14,3	0,5		0,5	0,4	0,5	0,1
Italiya	14,1	15,7	15,8	13,8	0,3		0,3	0,4	0,3	6
Fransiya	12,7	14,9	13,8	12,1	0,3		0,3	0,4	0,3	2,9
Avstriya	14,2	13,9	14,7	14,4	0,5		0,5	0,7	0,6	5,7
Portugaliya	11,2	13,8	14,8	13,1	0,4		0,6	0,6	0,5	15,8
Finlyandiya	10,8	12,9	13,6	12,9	0,3		0,2	0,3	0,3	75,7
Sloveniya	10,5	11,8	14,3	15,3	-		-	-	-	3,9
Belgiya	11,1	11,8	15,2	15,1	1,4		1,5	1,2	1,4	10,1
Ispaniya	8,9	11,8	11,9	11,0	-		-	-	-	13,9
Vengriya	9,1	11,5	9,6	11,4	-		-	-	-	4
Polsha	13,8	11,3	10,0	10,7	-		-	-	-	19,3
Xorvatiya	-	10,8	7,8	6,9	-		-	-	-	-
Daniya	10,9	10,3	8,0	7,2	2,0		2,3	4,7	3,0	42,1
Germaniya	13,1	10,0	12,2	12,7	0,8		0,8	0,8	0,8	6,1
Bolgariya	-	9,9	8,4	9,4	-		-	-	-	-
Malta	8,2	9,6	9,7	12,8	-		-	-	-	-
Kipr	6,1	9,5	9,4	9,3	-		-	-	-	-
Lyuksemburg	10,1	9,4	12,7	13,4	m/y		0,6	0,6	0,6	2,1
Chexiya	8,0	9,0	9,0	9,7	0,2		0,2	0,6	0,3	7,3
Shvesiya	11,4	8,9	7,5	7,5	1,8		2,1	2,6	2,2	37,1
Ruminiya	5,9	8,2	8,4	8,1	-		-	-	-	-
Slovakiya	7,2	8,1	8,1	10,2	-		-	-	-	9,8
Latviya	7,2	7,7	5,4	4,6	-		-	-	-	-
Buyuk Britaniya	10,2	7,7	8,4	8,4	6,0		4,7	4,6	5,1	99,6
Estoniya	5,9	7,6	6,9	6,3	-		-	-	-	9,5
Irlandiya	4,7	7,4	10,0	8,4	0,8		0,9	0,8	0,8	52,3
Litva	6,7	7,2	9,4	7,5	-		-	-	-	-
Niderlandiya	12,0	6,9	8,3	7,8	4,8		5,2	5,8	5,3	148,7

Lotin Amerikasi mamlakatlari ichida Chilida pensiya ta’minoti o’ziga xos xususiyatga ega. Chilida pensiya tizimi 1924-yilda Milliy ijtimoiy sug’urta fondini shakllantirish asosida joriy qilingan. 1920-1950-yillarda mamlakatda 3 ta pensiya kassalari amal qilgan. Bular bir muncha yuqori maosh oluvchi ishchilarning pensiya ta’minoti, politsiyachilarning pensiya ta’minoti fondi va qurolli kuchlarning pensiya ta’minoti fondi. 1960-yillarda pensiya kassalari soni oshib, 185 tani tashkil qildi,


ularning 150 tasi pensiya ta’minotining individual sxemasiga mo’ljallangan edi. Shu sababdan aholi zimmasidagi “soliq yuki” o’sib bordi. Chilida pensiya tizimining normal faoliyat ko’rsatishi uchun Hukumat tomonidan pensiya fondiga har yili YaIMning 2 foizi miqdorida mablag’lar o’tkazilgan.
Umuman olganda, taqsimlovchi pensiya tizimi (“Pay-as-you-go”) tarkibiy jihatdan o’zining iqtisodiy nochorligini ko’rsatdi. Masalan, 1974-1980-yillarda pensiya tizimidagi o’rtacha yillik defitsit 280000 ming chili pesosini tashkil qilgan va bu ko’rsatkich mamlakat YaIMning 2 foiziga tengdir (2.9-jadval).