Manbashunoslik va tarixshunoslik



Yüklə 20,45 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə8/135
tarix13.12.2023
ölçüsü20,45 Kb.
#139894
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   135
Manbashunoslik va tarixshunoslik

Xitoy manbalari
. Qadimgi Xitoy manbalarida ham o‘lkamizning uzoq 
o‘tmishi xaqida uzuq-yuluq (fragmentar) ma’lumotlar mavjud. Ko‘p hollarda bu 
ma’lumotlar o‘zaro bog‘lanmagan bo‘lsada, mintaqamizda yashagan xalqlarning 
turmushi, iqtisodiy-ijtimoiy ahvoli hususida e’tiborga loyiq axborotlar beradi.
Xitoy manbalarning asosan 2 guruhga bo‘lish mumkin. Birinchi guruhga O‘rta 
Osiyoga tashrif buyurgan sayyoxlar va elchilarning safar xotiralari kiradi. Ikkinchi 
guruh esa xitoy tarixchilari qalamiga mansub asarlardan iborat. Birinchi guruhga 
kiradigan manbalar ayniqsa muhim ahamiyatga egadir, chunki sayyoh va elchilar 
o‘zlari ko‘rgan hodisa va voqealarni bayon qiladilar. Xitoy tarixchilari asarlarida 


16 
keltirilgan ma’lumotlar ham asosan sayyohlar va elchilarning axborotlariga 
tayanadi.
O‘rta Osiyoga kelgan birinchi Xitoylik sayyox CHjan Szyan edi. U Xitoy 
xukumati topshirig‘iga muvofiq, O‘rta Osiyolik hukmdorlarni xunnlarga qarshi 
urushga da’vat etish maqsadida m.a. II asrda bu erga tashrif buyurgan edi. CHjan 
Szyan o‘z hukumati nomiga yozgan xabarlarida Kaspiy dengizigacha cho‘zilgan 
hududlarda yashagan halqlar to‘g‘risida dastlabki ma’lumotlarni etkazadi. 
Jumladan m.a. 127 yilda yuborgan axborotnomasida u Farg‘ona vodiysidagi Davan 
davlati, uning axolisi, ho‘jalik hayoti haqida qiziqarli ma’lumotlar bergan. 
Elchining yozishicha, bu erdagi katta va kichik shaharlarning soni 79 tani tashkil 
etadi. Davanliklar o‘troq xayot kechirib, sholi va bug‘doy ekkanlar, chorvachilik, 
jumladan yilqichilik bilan shug‘ullanganlar. Xuddi shu davrda yashagan tarixchi 
Szyan Xanshu uning bu ma’lumotlarini to‘ldirib, Farg‘onada 60 ming xonadon 
borligini qayd etadi. Sima Syan o‘zining «SHitszi» - «Tarixiy esdaliklar» nomli 
asarida Farg‘onadan Parfiyagacha bo‘lgan hududda yashagan aholi turli shevalarda 
gapirsada, lekin bir-birini bemalol tushunadi, deb yozadi. Demak, m.a. II asrda 
O‘rta Osiyoda til jihatdan bir-biriga yaqin bo‘lgan eroniyzabon qabila va elatlar 
yashaganlar. Lekin huddi shu davrda, ayniqsa, yuechjilar istilosidan keyin axoli 
tarkibida turkiy qatlam ko‘paya boshladi.
O‘rta Osiyo xalqlari haqidagi ma’lumotlar Xitoyda hukmronlik qilgan sulolalar 
tarixiga bog‘ishlangan asarlarda ko‘p uchraydi. Ularning mualliflari O‘rta Osiyo 
tarixini maxsus tadqiq etmagan bo‘lsalarda, lekin o‘lkamiz hususida qiziqarli 
ma’lumotlar yozib qoldirganlar. YUqorida nomi tilga olingan Sima Szyan (uni 
«Xitoy tarixchilarining otasi» deb atashadi) o‘zining «Tarixiy esdaliklar» nomli 
asarining 130-bobida Davan davlati va uning xalqi haqida e’tiborga loyiq 
ma’lumotlar keltiradi. Xitoy manbalarida xitoylik hukmdorlarning Davanga 
nisbatan bosqinchilik siyosati, davanliklarning o‘z ozodligi uchun qaxramonona 
kurashi tasvirlanadi. Miloddan avvalgi II asrda yuechji qabilalarining O‘rta 
Osiyoga bostirib kirishi ham xitoy manbalarida o‘z aksini topgan. Jumladan, elchi 
CHjan Szyan axborotlarida bu borada batafsil ma’lumotlar keltiriladi. M.a. I asrda 
yashagan tarixchi Ban Gu «Avvalgi Xan sulolasi tarixi» nomli asarida, hususan 
uning 95-bobida Kangyuy davlati, yuechji va usunlar to‘g‘risida, SHarqiy 
Turkiston o‘lkasining o‘tmishi, bu erdagi axoli turmushi xaqida ma’lumotlar 
beradi.
SHunday qilib, qadimgi Eron epigrafik manbalari, antik mualliflar va xitoylik 
elchi va sayyoxlarning asarlari arxeologik ma’lumotlar bilan mushtarak tarzda 
o‘rganish, ulardan tanqidiy ruhda foydalanish eng qadimgi tariximiz manzarasini 
yaratish imkoniyatini beradi.


17 

Yüklə 20,45 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   135




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin