Mantiqiy, kombinatorik va nostandart masalalar

 

---

50 
II BOB. QONUNIYATLARNI TOPISH VA ARIFMETIK 
HISOB-KITOB TEXNIKASIGA DOIR MASHQLARNI 
YECHISH USULLARI 
 
1-§. QONUNIYATLARNI TOPISHGA DOIR MASHQLARNI 
YECHISH USULLARI 
 
Boshlang`ich sinf o`qituvchisi matematikadan ta’lim jarayonini 
tashkil etar ekan, o`quvchilar bajara oladigan aqliy operasiyalar: 
taqqoslash, umumlashtirish, klassifikasiyalash(sinflarga ajratish), 
abstraktlashtirish 
va 
konkretlashtirishga 
tayangan 
holda 
o`rganilayotgan ob’ekt, hodisa, vaziyat va jarayonlarning miqdoriy 
xarakteristikalari orasidagi bog`lanishlarni o`rnatib, ularni matematik 
simvollar bilan ifodalaydi. 
Qonuniyatlarni topishga doir mashqlar boshlang`ich sinf 
o`quvchilarining aqliy qobiliyatlarini rivojlantirishda muhim rol 
o`ynab, ularni bilish faoliyati samaradorligini orttirishga ijobiy ta’sir 
o`tkazadi. Shuning uchun quyida ana shu turdagi mashqlar va ularni 
yechish usullarini ko`rib o`tamiz. 
1. 
TAQQOSLASHGA DOIR MASHQLAR 
Taqqoslash-o`rganilayotgan ob’yektlarning o`xshashlik yoki 
farqli tomonlarini(xossalarini) fikran ajratish va tafakkurda o`rnatish 
usulidir. Taqqoslash tadqiqot usuli sifatida ob’ektlarga tegishli
matematik xossalarni o`rganish uchungina emas, balki bu xossalarni 
o`rnatishda xam qo`llaniladi. 
Taqqoslash usulini qo`llashda quyidagi talablar bajarilishi zarur: 
1. Bir-biri bilan ma’lum aloqa va bog`lanishlarga ega bo`lgan 
ob’ektlarni taqqoslash mumkin, ya’ni taqqoslash ma’noga 
ega bo`lishi zarur. Ob’ektlarning turli xossalarini ifodalovchi 
miqdorlarni taqqoslash mumkin emas.
2. Taqqoslash reja asosida amalga oshirilishi kerak, ya’ni 
taqqoslash bosqichlari, xossalari aniq belgilanishi zarur.

---

51 
3. Matematik ob’ektlarni bir xil xossalari bo`yicha taqqoslash 
to`la, 
ya’ni oxirigacha yetkazilgan bo`lishi lozim, ya’ni 
taqqoslanayotgan xossa bo`yicha ob’ektning barcha xossalari tadqiq 
etilishi kerak. 
1-misol. Quyidagi matematik ifodalar berilgan: 1+6 va 3+4.
Ularni o`zaro taqqoslang. 
Yechish: 1) bir xil qo`shish amali bajarilmoqda; 
2) birinchi qo`shiluvchilar ikkinchi qo`shiluvchilardan kichik; 
3) birinchi qo`shiluvchilar toq sonlar, ikkinchi qo`shiluvchilar 
esa-juft sonlardir; 
4) har bir ifoda ikkita qo`shiluvchidan iborat; 
5) ifodalarning son qiymatlarti teng.