Maqistratura məRKƏZİ Mehdiyev Atatürk Seyfullah oğlunun

Giriş

Mövzunun aktuallığı. Müasir dövrdə hər hansı bir ölkənin mövcudluğunun və inkişaf etməsinin əsas şərti odur ki, iqtisadiyyat dövlət tərəfindən tənzimlənsin. İqtisadiyyatın dövlət tərəfindən tənzimlənməsi, ən əvvəl, onun başqa-başqa seqmentlərinə təsir etməsi ilə müəyyən olunur ki, bank sistemi, bank fəaliyyətidə bu cür seqmentlərdən biridir.

Müasir dünyada banklar ölkənin iqtisadiyyatında mühüm yerə malikdir. Onlar vasitəçilik funksiyasınıda yerinə yetirir. Fəaliyyətdə olan müəssisələr arasındakı bir sıra ödənişlərin həyata keçirirlər və bu zaman pul dövriyyəsində səmərəlik əldə olunur.

Bank sahəsində böhranın baş verməsi, banklarla yanaşı eyni zamannda onarın müştəriləri üçündə xüsusən təhlükəli haldır. İqtisadi artım halının müsbət olması üçün, sərmayə yatırımları əsasən real sektora yönləndirilməlidir, lakin normal inkişaf etmiş bank sistemi mövcud olmasa bu mümkün görünmür.

Aydındır ki, fəaliyyətdə olan kredit təşkilatlarının etibarlılığı, onların ödəniş tapşırıqlarının zamanında və daha tez həyata keçirilməsinə zəmanət vermə qabiliyyəti, iqtisadiyyatda mühüm yerə malik olan real sektorun kreditləşməsinin genişləndirilməsi və eyni zamanda qiymətli kağızlar bazarının inkişafıda, ölkədə iqtisadiyyatın formalaşması və inkişafının nəzəri və praktiki məslələrindən ən aktualı olan kommersiya fəaliyyətilə məşğul olan bankların vergiyə cəlb olunması qaydalarının təkmilləşdirilmə məsələsidə ön plana çəkilir.

Kommersiya fəaliyyətilə məşğul olan bankların vergiyə cəlb olunması problemlərinin tədqiq edilmə prosesində ölkəmizdə və iqdisadiyyatı inkişaf etmiş dövlətlərdəki kommersiya banklarının vergiyə cəlb olunmasının müqayisə edilməsi və təhlilinin aparılmasının gərəkliliyi ortaya çıxır. Bunu onunla əlaqələndirmək olar ki, ölkəmizdə olduğu kimi digər inkişaf etmiş dövlətlərdə də vergitutma bazasının formalaşması və bir neçə maliyyə institutlarına, eyni zamanda kommersiya banklarına bir ox xüsusi güzəştlərin verilməsi mövcuddur.
Göstərilən tədbirlərin zəruriliyi bir tərəfdən kommersiya banklarının vergiyə cəlb olunması xüsusi yanaşma tələb edən fəaliyyətlərinə xas olan prinsipial xüsusiyyətləri, digər tərəfdən isə bank sisteminin ölkə iqtisadiyyatında oynadığı rolla əlaqədardır. 

Qeyri-sabit maliyyə şəraitində banklar qarşısında xüsusi tələblər qoyulur. Kredit təşkilatlarının etibarlı dayanıqlı fəaliyyəti müəssisələr və onlarla büdcə arasında hesablaşmaların həyata keçirilməsinin mühüm şərtidir. 

Bank fəaliyyəti sahəsinin vergiyə cəlb olunması sisteminin təkmilləşdirilməsi prosesində yalnız kredit təşkilatlarının iqtisadiyyatın real sektorunun kreditləşdirilməsinə stimullaşdırılması və onların fəaliyyətinin stabilliyinin artırılması deyil, eyni zamanda bankların vergilərin ödənişindən yayınmaq imkanlarını məhdudlaşdırılması məsələləri həll olunmalıdır. 

Yuxarıda göstərilən səbəblərlə bağlı olaraq, həm dövlətin apardığı siyasət baxımından bankların həyata keirdiyi maliyyə əməliyyatlarının bir sıra əsas istiqamətlərinin inkişafının stimullaşdırılması, həm də effektiv olmayan bank əməliyyatlarının müəyyən edilməsi tədbirlərinin həyata keçirməyi mümkün edən üsul olaraq dövlət vergi tənzimlənməsi və bank auditinin əhəmiyyəti danılmazdır.