Masalli folkloru 2

Şah qızı

Bir oğlanın atası dünyasını dəyişir. Qalıllar bir ana, bir bala. Bu uşax elə gedərmiş çilədi oynarmış. Oyunu uduzur bir gun, gəlir durur kənarda, dayanır comağına. (Comağ da xak­key ağacı kimi olardı.) Hə, birdən bunun yanında bir nurani kişi peydah olur. Deer:

– Oğlum, sənin atan ölüb, anan da yaxında öləcəy. An­caq darıxmıyasan. Padşahın qızına otuz doqquz elci gedəcək, qırxıncısı sən olacaqsan. O, səni seçəcəy. Xoşbəxt gələcəyin var sənin. Ama yadında saxla, gələcəkdə toy yerinə yarıvı gön­dərsən, ixtiyarı onun özünə verməyəsən. Bu istiyir ki, comağı bu kişinin başına vura, görür hec kim yoxdu. Adətən, uşax eşitdiyini gedər danışar. Bu yüyürür evə. Ana görür ki, bu uşağ belə həyacanlı gəlib. Deyir:

– Ay bala, sənə noolub?

Deer:

– Bi kişi birdən yanımda peyda oldu, belə dedi. Mən qaldırdım ağacı onun başına vuram, gördüm kişi yoxa cıxdı. Ana bu uşağı sakitləşdirir.

Həqiqətən də, rəvayətə görə, ana ölür bir müddət sora. Bu uşağ qalır tək, yetim, bir böyük imarətdə. Bu başdayir ar­tıq böyüyüb də, çayxanalara getməyə. Bir gün bir çayxanada otu­rubmuş, eşidir ki, bu gün şahın qızına otuz doqquzuncu elci getdi. Qız küləfrəngidən baxdı, heç birini bəyənmədi. Bu, bunu eşidir. Gəlir uzanır arxası üstə yatağa. (Adətən, insan ar­xası ustə uzananda yatağa, hər bir şey yadına düşür.) Deer ki, axı mənə bir kişi belə dedi. Yadına salır, gedir qonşuya. İndi əmi imiş, dayi imiş, kimmişsə deer, sən filan kişinin qızına elci gedəcəysən.

Deer:

– Ay oğul, onu sənə verməzdər. Axı o padşah qızıdı, özü də tək qız.

Deer:

– Get də, verər, verər, verməz də ki, olsun.

Nə isə kişi, durur gəlir. Qız küləfirəngidən cavab verir ki, elçlərin 40 nəfərin 40-ı da gəlsin mənim gözümün önün­dən keçsin. Mən hansını bəyənsəm, ona gedəcəm. Bular xəbər ve­rillər, olar da yığılıb 40 nəfər ard-arda, sıraynan ordan ke­çən­də qız deer, mən axırıncını istiyirəm. Padşah bına 40 gün, 40 gecə toy eliyir. Oğlanı da apartdırıllar saraya. Amma oğlan deer:

– Baxma mən fağıram, mən sənin qızını öz evimə apara­cam. Qız razılaşır. Nə deyir qıza, o da razılaşır. Oğlan bi dəst paltar göndərir, al qırmızı, bi yüngül nişan, qızı alır, gətirir.

Adətən təzə gəlini siftə toya göndərəllər. Bir necə gün­nən sora qonşu məhəllədə toy olur. Hə, bu yoldaşın toya gön­dərır, deyir, get, ixtiyar özündədi. Demə, kişinin dediyi söz ya­dınnan cıxar. Qız gedər toya. Oğlan da gələr uzanar, özü də qəşəng saz calmağı var imiş. Arxası üstə uzanar, bütün haqq-hesablar gə­lər gözünün onündən kecər. Deer, o kişi mənə de­miş­di ki, sən ixtiyarı vermə axı yaruva. Sazın götürür yüyürür pələdə. Görür yuxarı məhlədən də bi dəstə qız-gəlin gəlib bur­dan toya gedir. Gəlir qızlara catanda deer olarmı sizə söz demək?

Deellər:

– Olar.

Sazı basır sinəsinə deer:

Toy yerinə gedən qızlar, gəlinnər,

Sifarişim budur: yar oynamasın.

Mən bilirəm yara minnət edərlər,

İxtiyar əlində var, oynamasın.

Bu padşahın qızı da cox gözüaçıq qız olur. Görür mını istiyən oğlannar hamısı qırağda durublar. Bı gəlir dəvət eliyir, oyna mənnən, o gəlir dəvət eliyir oyna mənnən. Bu qızın biri çatcağın, gəlini çəkir bu tərəfə. Bu oğlanın göndərdiyi sözü deyir qıza. Deer, yoldaşın belə bir bayatı dedi.

Oğlan da cox narahatdır axı, gedir-gəlir. Görür yarı gəlir, qırmızı geyimdə. Yarı həyətə daxil olanda birinci sözü bu olur. Çox sağ ol, mənim sevgilim, sənin sözün mənə catdı. Mən oynasaydım, məni ləkəliyəcəydilər. Oğlan durur öpür qı­zın alnınnan. Onlar mehriban ailə olaraq cox xoşbəxt və gözəl ömür yaşayıllar, həm də layiqli valideyn olullar.

İsgəndərlə qoca və ya müdrik qoca

İsgəndər dünyanın yarısını aldıqdan sonra dirilik suyu tapmaq üçün gəlir çıxır qarannıx dünyaya. Burada Cənab Al­lah mələklərlə ona qızıl kasada suyu göndərir. İsgəndər gön­dərilən bu sudan şübhələndiyi üçün içmir, qismət deyilmiş. Bun­nan sora İsgəndər qarannıx dünyada neçə il yol gedir. Yolnan gedəndə əmr eliyir İsgəndər ki, qocaları, yaşdıları atın, cavannar gəlsin. Hamı qocaları, atalarını, analarını atır. Bir oğlan atasını qoyur sandığın içinə, qoyur dəvənin üstünə. Hər gecə camaat yatannan sora açır sandığı, kişini yedirdir, icir­dir, çölə çıxardır. Gün gəlir, İsgəndər işıqlı dunyaya yol ta­pa bilmir. Neçə günnər axtarır, heç kim yol göstərə bilmir. Ha­ra gedir, yol bağlanır üzünə. Bir gecə bu gənc atasını san­dıqdan cıxardanda kişi deyir:

– Oğul, nədi bu İsgəndər girinc qalıb belə?

Deer:

– Ata, padşah yol tapa bilmir.

Kişi deyir:

– Hə, sabah o soruşacağ sizdən, soruşanda deyərsən ki, bir madyanın təzə doğulmuş balasını kəsin gözünün qaba­ğın­da, buraxın. O, sizə yol göstərəcək.

Sübh vaxtı yenə İsgəndər əmr edir:

– Tədbir!!!!

Oğlan deyir:

– Ya İsgəndər, bəs belə etsək, biz yol tapa bilərik. Helə də edirlər, madyanın balasını kəsillər, özünü də buraxıllar. At kişnəyir, başdıyır qaçmağa. At qaçır, bular qaçır. Nəhayət, çı­xıl­lar işıqlı dünyaya. Çıxannan sora İsgəndər əmr edir, qo­şun dayan! Padşah həmin oğlana üzünü tutub deyir:

– De görüm bu tədbiri sənə kim deyib?

Oğlan deyir:

– Ya İsgəndər, sən qaranlıq dünyada əmr etdin ki, qoca­ları atın, amma mən qoca atamı atmadım.

İsgəndər dedi:

– Hardadı atan bəs?

Deer:

– Sandığın içində.

Deer:

– Endirin sandığı.

Endirillər. Baş əyir qocanın qarşısında İsgəndər. Başa düşür ki, qocaları atmaq olmaz.