Masalli folkloru 2

Xoruz Qaravəlli

Sənin üçün nağıl danışıram:

Keçdi – keçdi,

Bülbül gülana keçdi.

İki xoruz savaşdı,

Biri qana bulaşdı.

Qan elədim qaşımca,

Yeddi kəmər qaşımca.

Kəmər getdi oduna.

Qayığı batdı buduna.

Pəkəm pəkəm canlıdı,

Qolları mərcannıdı.

Pəkəmə əl vurmayın,

Pəkəm iki canlıdı.
Pəkəmi yaradan Allah,

Tükünü saraldan Allah.

Hər kim pəkəmə pay verməsə,

Götürsün aradan Allah.

Pəkəmin adı xeyrəsə,

Dağların qarı ərisə.

Yeddi fətiri bir hərif,

Naharı yeyir oturur.

Pinti arvadlar kimi,

Sımsıxı sallağ oturur.

Hə... Deyir, bir padşah olur. Bunun bir dənə xoruzu olur. Xoruz həyətdə eşələnir.

Deyir:

– Quqqulu qu! Bir dəstə pul tapmışam. Bir deyir, iki deyir, deyirlər:

– Durun xoruzu kəsin.

– Xoruzu kəsirlər.

Deyir:

– Quqqulu qu!

Bunu gətirirlər salırlar qazana yumağa. Deyir, quqqulu qu! Nə isti hamam imiş. Gətirirlər bunu, bişirirər qoyurlar pad­şahın qabağına. Deyir, quqqulu qu! Deyir, nə hündür pə­hey­miş. Şah yeyir. Xoruz deyir, quqqulu qu! Nə poxlu dərəy­miş.

Firdovsinin nağılı

Tus vilayətində bir şəxs vardı. Çox biləcəyliydi. Elə ba­xanda adamın üzünə onun qəlbinnən keçəni, göolünnən ke­çə­ni, nə olacağ, nətərdi, onu yazardı. Kitab yazardı. Ancax çox tmahkar idi, pula-paraya həris idi. O gəzə-gəzə gəlib çıxır bir padşahın vilayətinə.

Bir şəxs var, bu padşahın vəziri idi. Bu gəzirdi, belə gör­dü bir dənə qoca kişi. Bıracan (uzun) saqqalı, gəlir. Gəlir mına yaxınnaşır, salam verir. Bı bının salamını alır, deer:

– Sən kimsən, hardan gəlmisən? Bizim vilayətdə belə bir adam yoxdu. Qoca, qəribə saqqallı.

Deyir:

– Mən Tus vilayətinnənəm. Ordan gəlmişəm.

Deer:

– Sən nəyə baxırsan, neynirsən, neyçin gəlmisən? Özün qo­calmısan, qoca kişisən, işləməyə gəlmisən? Çox qocasan axı, işliyə bilməssən. Nə qulluğa gəlmisən?

Dedi:

– Mən “Şahnamə” yazıram, kitab yazıram.

Vəzir ağıllıydi. Dedi:

– Aaaa. Ama bu vilayətin padşahı çox ağıllıdı, həm də qəzəblidi.

Dedi:

– Olsun, məni onunla görüşdür.

Vəzir dedi:

– Bizim bi dənə padşahımız var. Ona bi dənə kitabdan-zaddan yazarsan.

Dedi:

– Əgər mənim kitabımın miqdarını versə, mən baxaram. Mən yazaram onunçün kitab.

Vəzir getdi padşaha dedi:

– Şah sağ olsun, bir qoca kişi gəlib deer, mən yaxşı ki­tab yazıram.

Şah deer:

– Get, get onu tez gətir bura.

Getdilər mını götürdülər gətdilər şahın yanına. Şah dedi:

– Mənçin kitab yazarsan?

Dedi:

– Hə yazaram, niyə yazmıram. Mənə nə verərsən?

Dedi ki, sənə mən indi nə verərəm, verərəm. Qane olar­san ona.

Dedi:

– Yox. Əyər mənə haqqımı verərsənsə, söz ver mənə, mən zəhmət çəkəcəyəm axı, neçə gün oturacayam, kitab yaza­cayam.

Padşah dedi:

– Doğruları yazsan, sənə istədiyin qədər pul verrəm.

Hə, gəldi bı oturdu, bunu danışdırdı, gördü yox, bu doğ­runu yazsa, zərərri çıxar. Şahın, doğurdan nəsli-nəcabəti bö­yük idi.

Bu qoca, uzun saqqalı adam bi kitab yazdı, şahın dədə-ba­basını aldı ayax altına. Bını tutdular saldılar zindana. Əl­qərəz şah dedi ki, mını salun zindana. Bı qoca kişini saldı­lar bi dənə evə, qapını kiliddədilər. Bu kişi qaldı burda. Üç gün ac-susuz qaldı burda. Vəzir ağıllıydı. Dedi:

– Şah sağ olsun, bı çox qoca adamdı, sən belə eləmə. Qocadı bı axı. Özü də ağıllı adamdı. Biz belə adam tapa bil­mərüy axı. Sən buna heç olmasa çörəgdən-zaddan ver. Bir stə­kan sudan-zaddan ver.

Şahın əmrilə mına yarım stəkan qaynar su verdilər, bi­yaz da mına çörəy verdilər. Bi gün, iki gün, üç gün – 39 gün bı kişi bırda qalır. Qırxıncı gün vəzir dedi, belə olmaz. Vəzir getdi gəzdi, dolandı, bi dənə çöldən çoban tutdu gətirdi gəldi. Saldılar bı çobanı da kişinin yanına. Bı helə bını görcəyin ço­ban başladı ağlamağa. Kişi dedi bına:

– Ay bala, mənim dərdim özümə bəs idi, sənin dərdün də mənçin hamısınnan betər oldu. Niyə ağlıyırsan uşağ kimi, ağlama.

Çoban dedi:

– Səən saqqalu gördüm, məən keçimin saqqalı yadıma düşdü. Ona görə ağlıyıram.

Vəzir gəldi.

Kişi dedi:

– Çıxardun məni, şahçün təzə kitab yazacam. Bını çı­xart­dılar, bı başdadı oturdu bu evdə, başdadı şahçın yazmağa. Yazdı, yazdı, dedi, qurtardım, ama tamamlanmadı. Şah mına 5 manat pıl verdi. Bı neçə vaxtdı oturub bı kitabı yazır, amma tamamlanmamış olur. 5 manatı verəndə dedi, ver o kitabı ta­mam­lıyım. Aldı kitabı, verdilər buna yazdı ki, sən şah dö­yülsən, şah oğlu döyülsən. Bı dedi:

– Mənim atam rəhmətə gedib, şahıydı. Atamın yerinə mə­ni şah qoydular.

Yenə yazdı ora ki, sən şah oğlu döyülsən, sən çörəkçi oğlusan. Yazdı bını verdi bına. Kitabı tamamladı verdi bına. Bı genə yola düşdü getdi Tus vilayətinə – öz vilayətinə. Demə bı, doğurdan da çörəyçi oğluymuş. Bu kitaba sən şah oğlu döyülsən, çörəkçi oğlusan sözdərin ki bu yazmışdı. Dedi, sən mənim zəhmətimə qiymət vermədin. Bu boyda yazdığım ki­taba, bı qəlinnigdə kitaba sən 5 manat pul verirsən. Bı yatağ otağında bı kitab yığılan yer yoxdı, şah mını qoydu orda.

Oğurruğ düşür bu şahın vilayətinə, acdığ düşür. Aləmə yayılır ki, bəs filan şahın vilayətində bəs acdığ yayılıb, bəs şah heç bir əməl eləmir. O vilayətin şahı gəlir mına qonağ, gə­lir deyir axı bı nədi axı, sən niyə mına bi sərəncam çək­mə­misən? Bılara bi yol ayırmamısan? Deyir ki, hə nə bilim, elə­mişəm də. Nəysə, bılar gəlir bı otağa, birdən bı qonağ şahın gözü sataşır bı kitaba görür ki, bırda belə bi “Şahnamə” var.

Deyir:

– Onu ver mənə.

Alır bı şahdan başdıyır bı şah bını oxuyur. Oxuyur bını, görür ki, bı padşah oğlu dööl. Bı, çörəyçi oğludu.

Deer:

– Şah sağ olsun, sən kimin oğlusan?

Deer:

– Mən şah oğluyam. Atam ölüb, dünyadan köçüb, məni onun yerinə qoyublar.

Deer:

– Yox, sən çörəkçi oğlusan. Anan qalır?

Deyir:

– Hə, qalır.

Bı şah tutur o şahın qolunnan, gedillər bının anasının yanına.

Deer:

– Qorxma, bı sənə heç nə eliyə bilməz. Sənnən bir söz so­ruşacıyam. Mənə düz deyesen gerek. Qorxub eləmə oğlun­nan. Mən səni aparıb öz vilayətimdə saxlayacam.

Deer:

– De, görüm səən bı oğlun kimin oğludu?

Anası deer:

– İndiki deersən qorxma, mən sənə yiyə duraram, deyim də. Bizim kəndimizdə bi çörəkçi varıydi. Mən doğurdum qı­zım olurdu, onun arvadı doğurdu, oğlu olurdu. O mama onu da tuturdu, məni də. 6 dənə o oğlan doğdu, 6 dənə də mən qız. Axrıncı səfər yoldaşım mənə dedi:

– Əyər yenə qız olsa, sənin başuvu kəsəciyəm. Ona görə də mən onnan danışdım, mamaynan da danışdım dedim, gəl övladlarımızı dəyişək. Sənin qızın yoxdu, mənim də oğlum. Gəl mən qızı verim sənə, sən də oğlunu ver mənə. Mama da birdi, gəl dəyişək heç kəs bilməsin. Hə danışduğ, mamanın əliy­nən mən də pul verdim, o da onun oğlunu gətirdi mənə, mə­nim qızımı apardı ona. Düzdü, olar çörəkçiydilər. İndi bı doğurdan da çörəkçinin oğludu.

Şah bildi ki bu, çörəkçinin oğludu. Qoçaq olsa da zülm­kar­dı. Odu ki, bacara bilmir şahlığı.

Dedi:

– Nə vermisən kitab yazana?

Dedi, heç nə, 5 manat pul vermişəm.

Dedi:

– Çox az vermisən.

Dedi:

– O, mənim ata-babaları ayaq altına alıb.

Dedi:

– Sən ədalətini göstər, qoy özü utansın.

Ona görə də bi dənə dəvə çəkdilər, yığdılar, yüklədilər xurcunnarı dəvəyə. Mının xəzinəsi dolu idi qızılnan. İki dənə xurcunu doldurdular qızılnan, atdılar dəvənin üssünə. Verdilər bir nəfərin əlinə dedilər, get Tus vilayətində Firdovsi var or­da, ver ona. Onun haqqıdı. Bı da apardı, aparanda o artığ dün­yasını dəyişmişdi, demə. Helə bıların dəvəsi ora çatmağda onun da cənazəsi darvazadan çıxmağda. Onu apardılar basdır­d­­ılar. Firdosinin bi dənə bacısı varıydi, ərə getməmişdi. Çox ağıllı idi. Qardaşı kimi kinni döyüldü. O dedi:

– Bı mal-dövlət bizə lazım döyül. Firdosi dünyasını dəyişdi. İndi aparın bı malı-döləti siz körpü salun, hamam ti­kün, fəğir-füğəraya paylıyun. Qardaçım Firdosi də tamahkir adam idi. Ona görə də pıl ona qismət olmadı. (Həə, belənçi qı­zım. Gərək insaf-mürvətin ola, insanlığın ola.)