Materialshunoslik 2016. p65
Yüklə 1,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 15-rasm. Toblangan po‘latni bo‘shatishda uning qattiqligining o‘zgarishi:
1—uglerodli po‘lat; 2—kam legirlangan po‘lat; 3—ko‘p legirlangan (tezkesar) po‘lat. 90 75 60 45 15 30 0 200 400 600 800 3 2 1 Bo‘shatish harorati, °C 45 toblangan po‘latni bo‘shatish harorati qattiqligining o‘zgarishi keltirilgan. Uglerodli po‘latni bo‘shàtishdà sovish tezligining àhàmiyati yo‘q, lekin legirlàngàn po‘latni bo‘shàtishdà mexanik xossà- làrigà, àyniqsà, zàrbiy qovushoqligigà kàttà tà’sir etàdi. Bundàn tàshqàri, legirlàngàn po‘latlàrni bo‘shàtish uglerodli po‘latni bo‘shàtishgà qàràgàndà ànchà yuqori hàroràtdà olib borilàdi, chunki ko‘pincha legirlovchi elementlàr qoplàngàn po‘latlàrni qizdirishdà puxtàligini pàsàytirish jàràyonlàrini yuqori hàro- ràtlàr sohàsigà siljitàdi, ya’ni po‘latning bo‘shàtishgà qàrshi turg‘unligini oshiràdi. Kimyoviy termik ishlov berishdà po‘lat buyumlàr sirtining to‘yinish xususiyatigà legirlovchi elementlàr kàttà tà’sir ko‘r- sàtàdi, màsàlàn, sementlàshdà legirlovchi elementlàr ugle- rodning sirtidàgi konsentràtsiyasigà, uning qàtlàmlàr ichidà tàqsimlànishigà, kàrbid fàzàning miqdorigà và tàqsimlànishigà tà’sir etàdi. Legirlovchi elementlàrni qizdirish po‘latning uglerodsiz- lànish jàràyonigà judà kuchli tà’sir etàdi. Bà’zi elementlàr (kremniy, àluminiy va h. k.) po‘latning uglerodsizlànishgà moyilligini oshiràdi, bà’zilàri (xrom, màrgànes và b.) esà, àksinchà, kàmàytiràdi. Termik ishlov berishdà legirlàngàn po‘latlàrning ko‘p màr- kàlàridà, uglerodli po‘latlàrdà deyarli kuzàtilmàydigàn nuq- sonlàr uchràydi. Eng ko‘p uchràydigàn nuqsonlàr flokenlàr, bo‘shàtish, mo‘rtlik, shifersimon sinish, kàrbidli likvàtsiya và hokàzolàrdir. Bolg‘àlàngàn yoki prokàtlangan po‘latlàrdà pàydo bo‘là- digàn màydà ichki dàrzlàr flokenlàr deyilàdi. Flokenlàr tàrkibidà xrom bo‘lgàn (xromli, xrom-nikelli, xrom-màrgànesli va h. k.) po‘latlàrdà eng ko‘p uchràydi. Hàr qàndày dàrz kàbi flokenlàr hàm po‘latning mexanik xossàlàrini judà ko‘pàytirib yuboràdi. Po‘lat qancha puxtà bo‘lsà, flokenlàr shunchà xàvfli bo‘làdi. Flokenlàr yuzàgà kelishining sàbàbi po‘lat tarkibidà ko‘p miqdordà (0,0008 % dàn ko‘p) vodorod borligidir. Flokenlàr bolg‘àlàngàn yoki prokàtlangàn po‘lat 200°— 250 °C hàroràtlàr oràlig‘idà tez sovitilgàndà pàydo bo‘làdi. Po‘- lat 250 °C dan yuqori hàroràtdà tez sovitilgàndà vodorod qattiq eritmàdàn àjràlib chiqishgà ulgurmàydi và ichki zo‘riqish 46 pàydo qilàdi, nàtijàdà dàrzlàr (flokenlàr) hosil bo‘làdi. Àgàr po‘lat sekin sovitilsà, vodorod po‘latdàn àjràlib chiqishgà ulguràdi và flokenlàr hosil bo‘lmàydi. Flokenlàr quyma po‘latdà kàmdàn kàm hollàrdà yuzàgà kelàdi, chunki quyma metàll g‘ovàksimon bo‘lib, vodorodning po‘latdàn àjràlib chiqishini osonlàshtiràdi. Flokenlàr bolg‘àlàsh yoki prokàtkà qilish yo‘li bilàn po‘latning o‘lchàmini kichràytirish orqàli yo‘qotilàdi. Bundà dàrzlàr pàyvàndlànib ketàdi. Flokenlàr 25 mm dàn kichik kesimlàrdà deyarli uchràmàydi. Yüklə 1,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|