Materialshunoslik 2016. p65
Yüklə 1,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
| tuvchi element deb, kristall panjarasi saqlanmagan element esa
eruvchi element deb aytiladi va A (B), A — erituvchi, B — eruvchi deb nomlanadi. Qotishmalar tarkibiga kirgan elementlarning o‘zaro muno- sabatlariga ko‘ra, elementlarning eruvchanligi turlicha bo‘ladi. Misda nikel, nikelda mis xohlagancha eriydi. 15 Hamma metallar ham bir-birida yaxshi eriyvermaydi. Ba’zi elementlar yaxshi, o‘rta, yomon va ba’zilari, umuman, erimas- ligi mumkin. Rentgen nurlari yordamida tekshirilganda shu narsa aniqlandiki, eruvchi element atomlari bilan erituvchi element atomlari o‘rin almashuvi natijasida qattiq eritma hosil bo‘ladi. Atomlarning bunday o‘rin almashuvi uchun A va B ele- mentlarning kristall panjaralari bir xil bo‘lishi va atomlar radiuslari bir-biriga yaqin bo‘lishi kerak. Odatda, qotishmani hosil qiluvchi asosiy komponentlar- dan tashqari, qotishma tarkibida oz miqdorda boshqa element- lar ham mavjud bo‘ladi va ular qo‘shimchalar deb yuritiladi. Bu qo‘shimchalar qotishmaga rudani eritib olayotganda yoki qotishma eritilayotganda tushadi. Ular qotishmaning xossala- riga aytarli ta’sir etmaydi. 1.5. Qotishmalarning holat diagrammasi Metallarning kristallanish grafigi. Har qanday metall va qotishmalarning ichki tuzilishi, xossalari, uni qizdirganda va sovitganda ro‘y beradigan hodisalar aralashmaning bir-biri bilan qanday miqdorda aralashishiga bog‘liq. Odatda, metall (qotishma) sovitilgan vaqtda kristallanadi, ya’ni suyuq holatdan qattiq holatga o‘tadi. Bunday kristallanish birlamchi kristallanish deb ataladi (6-rasm). 6-rasm. Kristallanish darajasi. 16 Qotgan metallning sovishi nati- jasida qaytadan kristallanishi ikki- Yüklə 1,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|