Materialshunoslik 2016. p65

Korroziya turlari
Metallarning korroziyalanish tezligigina emas, balki
ularning sirtida korroziyalangan joylarning qanday taqsimlanishi
ham muhimdir. Agar metall sirti bir tekis korroziyalangan
bo‘lsa, tekis korroziya, ayrim joylari korroziyalangan bo‘lsa,
mahalliy korroziya deyiladi. Korroziya qanchalik notekis bo‘lsa,
u shuncha xavflidir. Metall donlari chegarasi yemirilsa, bunday
korroziya kristallitlararo korroziya deyiladi. Bunday korroziya
o‘ta xavflidir, chunki metallning tashqi ko‘rinishi deyarli
o‘zgarmaydi, lekin uning mexanik xossalari kuchli darajada
pasayadi.
Metallarning korroziyalanish jarayoni tavsifiga ko‘ra,
barcha korroziya hodisalarini ikkita guruhga: kimyoviy korroziya
va elektrokimyoviy korroziyaga bo‘lish mumkin.
Kimyoviy korroziya
Metallarning elektr o‘tkazmaydigan agressiv muhitda,
masalan, yuqori haroratgacha qizdirilgan gazlarda, neft,

---

55
benzin, surkov moylari va boshqalarda yemirilishi kimyoviy
korroziya deb ataladi. Metallarning kimyoviy korroziyalanish
jarayoni, asl mohiyatini inobatga olganda, muhitdagi agressiv
tarkibiy qismlarning metall bilan birikishidan iborat. Masalan,
po‘lat havo va gazlar ishtirokida yuqori haroratgacha
qizdirilganda uning tarkibidagi temir oksidlanib, kuyindiga
aylanadi.
Korroziyalanish tezligi haroratga ham bog‘liq; harorat
qancha yuqori bo‘lsa, korroziyalanish shuncha tezlashadi,
chunki muhit aktiv atomlarining va metall atomlarining parda
orqali diffuziyalanish tezligi ortadi.
Elektrokimyoviy korroziya
Metallarning elektr tokini o‘tkazadigan suyuq muhitda
elektrolit eritmalarida yemirilishi elektrokimyoviy korroziya deb
ataladi. Bunday korroziya elektrolit eritmasi metall zarracha-
larining eritmasiga o‘tishdan iborat. Bir jinsli bo‘lmagan metall
elektrolit eritmasi — dengiz suvidagi eritmasi, ya’ni ishqorda
ko‘pdan ko‘p mikrogalvanik elementlar hosil bo‘ladi. Bunda
potensiali pastroq zarralar anod rolini, potensiali yuqoriroqlari
esa katod rolini o‘ynaydi. Mikrogalvanik elementlarda ham
odatdagi galvanik elementlardagi kabi anod eriy boradi.
Shuni ta’kidlash kerakki, elektrolit eritmasiga tushirilgan
ikki metalldan qaysi birining potensiali kichik bo‘lsa, o‘sha
metall yemiriladi.
Metallarning potensiallari qiymati esa ularning kuch-
lanishlari qatoridagi o‘rniga bog‘liq. Kuchlanishlar qatori
esa quyidagicha: Li, K, Ca, Na, Mg, Al, Mn, Zn, Cr, Fe,
Ni, Sn, Pb, H
2
, Cu, 2Hg, Ag, Pt, Au. Bu qatorga
vodorod ham kiritilgan. Uning potensiali 0 ga teng. Demak,
vodoroddan chapdagi metallarning vodorod potensialiga
nisbatan potensiallari (
+), o‘ngdagilariniki (–).
Metallarning kuchlanishlari qatori amaliy jihatdan muhim
ahamiyatga ega. Masalan, dengiz kemalarining suv ostida
bo‘ladigan metall qismlarini korroziyadan saqlashda metal-
larning kuchlanishlari qatoridan foydalaniladi¸. Buning uchun
kemaning suv ostidagi qismiga kuchlanishlar qatorida ancha
chapda turgan metall, masalan, magniy quymasi ulanadi,
natijada magniy korroziyalanib, suv ostidagi boshqa metallarni
korroziyadan saqlaydi.

---

56