Matni 1-maruza Mavzu: Yoshlar fiziologiyasi va gigiyenasi fanining mazmuni, ahamiyati va tarixi. Reja

Xazm kanalining xarakatlari.

Odam ovqatlangandan 15 minutdan so’ng ichak muskullari qisqarib , ichak harakatlari boshlaydi. U uch xil 1) peristaltik , 2) segmentli, 3) mayatniksimon xarakatlanadi. Ichak xarakatlanganda ovqat massasi qorishadi, to’g’ri ichak tomonga xarakatlanadi . Ichakning reflektor yo’lidan qisqarishi ichak devorini ximik va mexanik ta’sirlanishi tufayli vujudga keladi. Ovqat bo’tqasi bolalarda ingichka ichakda jami 12-30 soat atrofida o’tadi.

So’rilish.

Ovqat moddalari ximik , mexanik ta’sirlar natijasida parchalanib, suvda erigan xolga kelgandan so’ng ichak devorlaridan qon tomirlari va limfaga so’riladi. Oshqozonda suv, alkogol, ba’zi oziqa moddalari, qisman uglevodlar so’rida boshlaydi. Yangi tugilgan bolalarda oshqozon ko’proq ovqat moddalari so’riladi. Yosh ortishi bilan so’rilish kamayadi. Ichkning shillik qavatida juda ko’p mikdorda surg’ichlar bo’ladi ( Xar bir mm2 22-40 ta ). Ichak so’rgichlarining qkisqarishini piyoz, chesnok va qalampir 5 marta tezlashtiradi. So’rg’ichlar qon tomirlariga juda boy. Oqsillar ichak devoridan aminokislotalari xolida, uglevodlar suvda erigan monosaxarislar, yog’lar esa yog’ kislotasi va glisirin xolida qon va limfaga so’riladi. Bolalarda ichakdan juda oz mikdorda oqsillar so’riladi.

Ovqat hazm kanalida hazm bo’lganidan so’ng chikindi moddalar najas bo’lib, yo’g’on ichikka yig’iladi. Defikasiyaning nerv markazi orqa miyaning 3-4 bel segmentida joylashgan. Tashki sfinter ixtiyoriy.

Bolalar orasida oshqozon - ichak kasalliklari 1 shgacha – 40% , 5 yoshgacha - 30% va 5 yoshdan yuqorilarda - 15-20% tashkil etadi. Noto’g’ri ovqatlanish, ovqatlanish gigienasining buzilishi, issiq sharoit og’rik bolalarda ovqat xazm qilish organlarining yomon ishlashiga olib keladi. Bolalar ovqat xazm qilish sistemasining xarakterli belgisi: shilliq qavati nozik, qon va limfa nomirlariga boy, elastikligi sust. Bu esa oshqozon- ichak traktining tez yallig’lanishiga va kasallikning ogir kechishiga sabab bo’ladi. Bundan tashqari ichak devorlari yuqori o’tkazuvchanlik xususiyagiga ega. Bu esa mikroblarning ichak devorlaridan bemalol o’tishini ta’minlaydi. Bolalarda oshqozon shirasida kislotalik kam bo’ladi, fermentlar kam hazm qilish xususiyatiga ega. Buning natijasida ovqat yaxshi parchalanmaydi va zaxarli moddalarning hosil bo’lishiga olib keladi. Jigarning etarli rivojlanmaganligi ham bolalarda oshqozon – ichak kasalliklarini keltirib chiqaradi.