Mavzu -1: Axborot texnologiyasining ichki va tashqi omillari. Axborot uzatish usullari. O`qitishda axborot texnologiyalari. Reja

«Axborot texnologiyasi» fani axborotlarni jamlash, saqlash, uzatish va Shu jarayonlarni amalga oshiruvchi barcha texnik vositalarni ishlatishni urgatuvchi fan.
Kundalik turmushda turli kurinishdagi axborotlar masalan, matnli, grafikli, jadvalli, ovozli (audio), rasmli, video va boshqa axborotlar bilan ishlashga to’g’ri keladi. Xar bir turdagi axborot bilan ishlash (yigish, sakdash va x..k.) uchun xar xil tex­nik xarakteristikalarga ega bulgan axborot qurilmalari kerak bo’ladi.
Mikroelektronika ishlab chiqarish texnologiyasining rivojlanishi va o`ta kuchli protsessorli kompyuterlarning yaratilishi axborotlarni qaytaishlash imkoniyatlarini kengaytirmoqda.
Interfeys Kompyuterning imkoniyatlarini kengaytiruvchi qurilma bo’lib, uning asosiy vazifasi Tashqiqurilmalardan kiritiladigan ma’lumot (signal)larni kompyuterda qaytaish­lash uchun qulay xolga keltirishdan iborat.
Xozirgi kunda tahlim sohaqida uk.itishni avtomatlashtirish­ga katta ehtibor berilmoqda. Chunki zamonaviy o’qitish texnologiyalaridan dars jarayonida foydalanish katta ijobiy natijalar beradi. O’qitishni avtomatlashtirish (axborotlashtirish) yoki axborot texnologiyalaridan foydalanish dasturiga quyidagilar-ni kiritish mumkin:
a) tahlim tizimining barcha pogonalarida axborotlashtirishning yetakchi burinligini tahminlash;
b) barcha soxalar buyicha bilim berishda axborotlashtirishi rivojlantirishni loyixalash va yaratish (monitoring),resurs markaz tizimi;
v) axborotlashtirish soxalarida mehyoriy bazalarni yaratish ( koordinatsiyalar, metodlar, ilmiy-metodik birlashmalar vax..k.);
g) texnik ta’minotni—Kompyuterlar, axborot texnologiya­sining boshqa qurilmalari fotoapparatdanmikroskopgacha),
ularga xizmat kursatish uchun kerakli materiallarni yaratish;
d) telekommunikatsiya(xavo orqali, yerningsunhiy yuldoshlari va boshqa aloqa kanallari) tarmoqdari;
e) ta’minot resurslari (dasturiy ta’minot,internetdagi axborotlar majmui, ma’lumotnomalar va x..k.).
Axborot texnologiyasidan foydalanish va uni biror-bir songa tatbik etish uz ichiga qator vazifalarni oladi. Quyida axbo­rotlashgan faoliyat ob’ektlari xdkida gap yuritamiz.
Bunday ob’ektlarga sonlar (ulchash va modellashtirish natijalari), matnlar, tasviriy axborotning statistik va dinamik ifodalari, rasmlar, chizmalar va annimatsiyalar, ovozli obrazlar (yozilgan ovoz, musika va boshqalar) kiradi.
Axborot texnologiyasi modellari muayyan amallarny ongli va rejali amalga oshirishda uzlashtiriladi. Bu jarayon quyidagilarni uz ichiga oladi:

• 
  Kompyuter, Shuningdek, printer, modem, mikrofon va ovoz eshittirish qurilmasi, skaner, raqamli videokamera, mulg’ti­media proektori, chizish plansheti, musiqali klaviatura kabilar xamda ularning dasturiy ta’minoti;
  
• 
  uskunaviy dasturiy ta’minot;
  
• 
  virtual matn konstruktorlari, mulg’tiplikatsiyalar, musiqalar, fizik modellar, geografik xaritalar, ekran protsessorlari va x..k.;
  
• 
  axborotlar majmui — ma’lumotnomalar, entsiklopediyalar, virtual muzeylar va x..k.;
  
• 
  texnik kunikmalar trenajyorlari (tugmachalar majmuidan tugmachalarga karamasdan ma’lumot kiritish, dasturiy vositalarni dastlabki uzlashtirish va x..k.)
  

Hozirgi kunda axborot va Kompyuter texnologiyalari ibora-lari kundalik turmushda eng ko’p qo’llaniladigan tuShunchalar desak mubolaga bulmaydi. CHunki xayotning kaysi soxasini olmay-lik, qanday amallarni bajarmaylik, albatta, axborotlar bilan ish kuramiz. Yahni axborotlardan foydalanish, axborot almashish, ularni uzatish, uzlashtirish inson faoliyatining asosiy negizi-ni tashkil etadi. Xozirgi kunda axborot texnologiyasi jamiyatning jadal rivoj-lanishiga tahsir etuvchi eng muxim omildir. Axborot texnologiyasi insoniyat tarak.kiyotining turli boskichlarida x.am mavjud bulgan bo’lsa-da, hozirgi zamon axborotlashgan jamiyatining uziga xos xu-susiyati Shundaki, tsivilizatsiya tarixida birinchi marta bilimlar-ga erishish va ishlab chik,arishga sarflanadigan kuch energiya, xom ashyo, materiallar va moddiy istehmol buyumlariga sarflanadigan xarajatlardan ustunlik kilmokda, yahni axborot texnologiyalari mav­jud yangi texnologiyalar orasida yetakchi urinni egallamokda.
Axborot texnologiyalari industriyasi majmuini Kompyuter, aloqa tizimi, ma’lumotlar ombori, bilimlar ombori va u bilan bog’liq. faoliyat soxalari tashkil qiladi. Axborot texnologiyala­ri sox.asida bevosita ishlamaydigan odamlar xam kundalik ishla-rida uning imkoniyatlaridan foydalanadi. Axborot texnologiya­lari turmushning barcha soxalariga borgan sari ko’prok. singib borib, uning xarakatlantiruvchi kuchiga aylanmoqda.
Bugungi kunda axborot texnologiyasini shartli ravishda saralovchi, ratsionallashtiruvchi, yaratuvchi turlarga ajratish mumkin. Birinchi turdagi texnologiyalar mex.natni, moddiy resurslarni, vaqtni tejaydi. Ratsionallashtiruvchi axborot texnologiyalariga chiptalar buyurtma qilish, mex.monxona x.isob-kitoblari tizim-lari misol bo’ladi. Yaratuvchi (ijodiy) axborot texnologiyalari axborotlarni ishlab chikadigan, undan foydalanadigan va insonni tarkibiy KISM sifatida uz ichiga oladigan tizimlardan iborat.
Axborot texnologiyalarining xozirgi zamon tarakxiyoti xamda yutukdari fan va inson faoliyatining barcha soxalarini axborot­lashtirish zarurligini kursatmokda. CHunki aynan mana Shu narsa butun jamiyatning axborotlashtirilishi uchun asos va mux.im za-min bo’ladi.
Jamiyatni axborotlashtirish deganda, axborotdan iktisodni rivojlantirish, mamlakat fan-texnika tarak.kiyotini, jamiyat­ni demokratlashtirish va intellektuallashtirish jarayonlarini jadallashtirishni tahminlaydigan jamiyat boyligi sifatida foydalanish tuShuniladi.
Darxakikat, jamiyatni axborotlashtirish — inson xayotining barcha jabx.alarida intellektual faoliyatning rolini oshirish bilan bog’liq. ob’ektiv jarayon x.isoblanadi.
Jamiyatni axborotlashtirish respublikamiz xalqi turmush darajasining yaxshilanishiga, ijtimoiy ex.tiyojlarning k.ondirilishiga, iktisodning usishi xamda fan-texnika tarak.kiyotining jadallashishiga xizmat qiladi.
Jamiyatni axborotlashtirish jarayonini 5 asosiy yunalishga ajratish mumkin:

1. 
   Mexnat, texnologik va ishlab chiqarish jarayoni vositalari-ni kompleks avtomatlashtirish.
   
2. 
   Ilmiy tadkikrtlar, loyix.alash va ishlab chiqarish jarayon­larini axborotlashtirish.
   
3. 
   Tashkiliy - iktisodiy boshqarishni avtomatlashtirish.
   
4. 
   Axoliga xizmat kursatish soxasini axborotlashtirish.
   

5. Ta’lim va kadrlar tayyorlash jarayonini axborotlashtirish.

Xar qanday fan borlikning ba’zi tuShunchalarini umumlashgan, bir-biriga boglangan xolda urganadi. Masalan, fizika tabiatdagi vokealar, xodisalar, ularning kelib chik.ish shart-sharoitlari, ulardan inson xayotida foydalanish kabilar Fizikani o’qitishda turli usul va uslublardan foydalanila-di. Fizikada bilishning asosini nazariy bilim va uzlashtirilgan bilimni amalietda tekshirish tashkil etadi. Har ikkala xilda xam materialni uzlashtirishda ma’lum darajadagi axborotlar majmui o’quvchilar ongiga yetkaziladi.

Savollar.

1. 
   Axborot texnologiyasining ichki va tashqi omillari deganda nimalarni tushunasiz?
   
2. 
   Axborot uzatish usullarini misollar bilan tushuntirib bering.
   
3. 
   Axborot texnologiyasini shartli ravishda qanday turlarga ajratish mumkin?
   
4. 
   Jamiyatni axborotlashtirish jarayonini qanday yo`nalishlarga ajratish mumkin?