Mavzu -1: Axborot texnologiyasining ichki va tashqi omillari. Axborot uzatish usullari. O`qitishda axborot texnologiyalari. Reja

Kompyuterda modellashtirish va uning mohiyati
Ma’lumotlar omborini loyixalash va yaratishdan oldin shu ma’lumotlar omboriga joylashtiriladigan axborotlarning umu-miy tuzilishi haqida tasavvurga ega bo’lish lozim. Ma’lumotlar omboridan kerakli savollarga javob olish va ma’lumotlarga tur-li uzgartirishlar kiritish uchun xam uning umumiy tuzilishini bilish maqsadga muvofiq. CHunki ma’lumotlar omborida kanday ma’lumotlar borligini bilsangizgina, ularga moe savollarni kuya olasiz. Bir axborotni turli xil vositalar orqali va turli shakllarda ifodalash mumkin.

Axborotlarni ifodalovchi vositalar majmuini ma’lu­motlar modeli deb ataladi.

Albatta, turli odamlar tashqi dunyoni turlicha talqin qiladilar va ular haqida turlicha bilimga ega bo’ladi. SHuning uchun xam xakiqiy dunyo va undagi hodisalarni anglashda turlicha mo-dellardan foydalaniladi. Modellashtirish yoki modellashning rasmiy muammolarini o’rganadigan va gadkiq etadigan yaxlit nazariya mavjud (bunday nazariyalar oliy o’quv yurtlarida o’rganiladi).
Xozirgi kunda kompyuterda modellashtirish texnologiyasi mav­jud bulib, uning maqsadi atrofimizni urab to’rgan tabiat, unda ruy beradigan hodisa, voqealarni va jamiyatdagi uzgarishlarni anglash, tushunib yetish jarayonini zamonaviy usullar vositasida tezlashtirishdir. Kompyuterda modellashtirish texnologiyasi ni uzlashtirish kompyuter tizimlarini (vositachi qurilma sifati-da) yaxshi bilishni va unda modellash texnologiyalarini ishlata olishni talab qiladi.
Kompyuterda modellashtirish texnologiyasining umumiy kuri-nishi 13- raemda ko’rsatilgan.
Kompyuterda dasturlash tillaridan foydalanish matematik modellashtirish usulida jiddiy burilish yasadi. XX asr oxirla-rida yaratilgan yuqori quvvatli RepIit protsessorli kompьyu terlarda o’rganilayotgan jarayonlar modellarining turli xil kuri-nishlarini (grafiq diagramma, annimatsiya, mulьtiplikatsiya va h.q) kompyuter eqoanida xreil kilish mumkin. Eqoandagi mo-delni (masalan, raem eskizini) turli xil darajada (tekisliq fazo buyicha) xarakatga keltirish imkoniyatlari mavjud.
Eqoanda xreil kilingan modelni kompyuter xotirasida fayl ko’rinishida saqlash va undan bir necha marta foydalanish mum­kin.
Umuman olganda, kompyuterli modellashtiriщning metodo-logiyasida qo’yidagi yunalishlarni ajratish mumkin:

1. 
   Geometrik yunalishdagi tajribalarni tashkillashtirish koordinatalar tekisligida amalga oshiriladi. Kompyuter geo­metrik ob’ektlarning xossalarini o’rganish va matematik faraz-larni tekshirishda modellarni kurit va ularni tadkiq etish vositasi sifatida ishlatiladi.
   
2. 
   Ikkinchi yunalish turli xil xarakatlarni modellashtirish bilan bogliq. Kompyuter modellari orqali turli xil xarakatli masalalarni yechish mumkin. Bu ruy beradigan jarayonlarning mo-hiyatini chukurroq va kengroq his qilishga, olingan natijalar-ni xakikiy baxolash va kompyuterda modellashtirish imkoniyat­lari haqidagi tasavvurlarning kengayishiga olib keladi.
   
3. 
   Uchinchi yunalish — kompyuter eqoanida funktsiya grafikla-rini modellashtirish — kasbiy kompyuter tizimlarida keng qullaniladi. Masalan, Ьo§o dasturi funktsiya grafiklari, teng-lama va tenglamalar tizimini yechish va ularning natijalarini olish imkoniyatlarini beradi. Eng muximi shundaki, kompyuter­da modellashtirish texnologiyasidan foydalanish xakikiy voke-likni anglashda, bilish jarayonini amalga oshirishda yangi bos-kich rolini uynaydi.
   

Ma’lumotlar modellari shakli kanday bo’lishidan qat’i na-zar qo’yidagi talablarni bajarishi kerak:

1. 
   Soddaliq Ma’lumotlar modeli kam sondagi bog’lanishli tu-zilish turlariga ega bo’lishi lozim.
   
2. 
   Yaqqolliq Ma’lumotlar modeli vizual (kuzga kurinadigan, tasvirlanadigan) bo’lishi keraq
   
3. 
   Kismlarga bulinishi. Ma’lumotlar modeli ma’lumotlar om-borida oddiy urin almashtirish imkoniyatiga ega bo’lishi lozim.
   
4. 
   Urin almashtirish. Ma’lumotlar modeli uziga uxshash model-lar bilan almashtirilish imkoniyatiga ega bo’lishi keraq
   
5. 
   Erkinliq Ma’lumotlar modeli aniq bo’lakchalarnigina uz ichiga olmasligi lozim.
   

Yuqorida ko’rsatilgan talablar Ham yaratiladigan modellarning idealligini ta’minlay olmaydi. Chunki modellashtirishda xaqiqiy ob’ektning ba’zi bir muhim xususiyatlarigina ishtirok eta-di xolos.