Mavzu -1: Axborot texnologiyasining ichki va tashqi omillari. Axborot uzatish usullari. O`qitishda axborot texnologiyalari. Reja

Savollar.

1. Arxivlash deganda nimani tushunasiz?

2. Arxivlarni yaratuvchi maxsus dasturlar necha turga bo’linadi?
3. Arxivator dasturlar?
4. Arxivator dasturlaning farqi?
5. Bo’laklarga bo’lib arxivlash qanday amalga oshiriladi?
6. O’zi ochadigan arxivlash qanday amalga oshiriladi?


Mavzu-: Kompyuter viruslari va ularni davolash.
Revizor, doktor revizor va filtr dasturlar. Kompyuter viruslaridan
saqlanishning ehtiyotkorlik tadbirlari.
Reja
1. Kompyuter viruslari haqida tushuincha
2. Virusga qarshi dasturlar
3. Kompyuter viruslaridan saqlanishning ehtiyotkorlik tadbirlari.


Kompyuter viruslaridan saqlanish.
Hozirgi kunda 20000 dan ortiq kompyuter viruslari mavjud bo’lib, ular kompyuterda ma’lumotlarning ishonchli saqlanishiga xavf soladi va kompyuter ishlashi jarayonida turli muammolar kelib chiqishiga sabab bo’ladi. Shu bois kompyuter viruslari, ularning turlari, yetkazadigan zararlari hamda ulardan himoyalanish uchun kuriladigan choralar bilan tanish bulish muhim.
Kompyuter virusi o’lchami buyicha katta bulmagan, maxsus yozilgan dasturdan iborat bo’lib, u uzini boshqa dasturlarga «yozib qo’yishi», Shuningdek, kompyuterda turli noxush amallarni bajara olishi mumkin. Bunday dastur ishlashni boshlaganda dastlab boshqaruvni virus oladi. Virus boshqa dasturlarni topadi va unga «yuqadi», Shuningdek, kandaydir zararli amallarni (masalan, diskdagi fayl yoki fayllarning joylashish jadvalini buzadi, tezkor xotirani «ifloslaydi» va x..k.) bajaradi. Virus uziga tegishli amallarni bajarib bulgandan so’ng boshkaruvni uzi joy­lashgan dasturga uzatadi. Virus joylashgan dastur odatdagidek ishini davom ettiradi. Tashkaridan dasturning «kasallanganli-gi» bilinmaydi.
Ko’p turdagi viruslar shunday tuzilganki, kasallangan dasturni ishga tushirganda virus kompyuter xotirasida doimiy krladi va vaqt-vaqti bilan dasturlarni kasallaydi va kompyuterda zararli amallarni bajaradi.
Virusning barcha amallari yetarlicha tez va hech qanday ma’lumot e’lon qilmasdan bajariladi. Shuning uchun foydalanuvchi kompyuterda qanday jarayonlar amalga oshayotganligini bilishi qiyin.
Kompyuterdagi dasturlarning kamchilik qismi kasallangan bo’lsa, virus borligi umuman bilinmaydi. Lekin aniq, vaqt o’tgandan so’ng kompyuterda qiziq xolatlar paydo bo’la boshlaydi. Masalan, ba’zi dasturlar ishlamay krladi yoki noto’g’ri ishlaydi, ekranga begona ma’lumotlar yoki belgilar chik,ariladi, kompyuterning ishlash tezligi sezilarli darajada pasayadi, ba’zi fayl-lar buzilib krladi va xokazo.
Bu paytgacha kompyuterdagi anchagina dasturlar, ba’zi boshtsa turdagi fayllar ishdan chikddi. Bundan tashqari, virus disk yoki lokal tarmoq, orqali boshka kompyuterlarga utishi Ham mumkin.
Shuning uchun virusdan Himoyalanmasa yoki yuk,ishining oldi olinmasa juda katta noxushliklarga olib kelishi mumkin. Masalan, 1989 yil amerikalik student Morris yozgan virus bilan bir necha ming kompyuter, jumladan AKD1 mudofaa vazirligining kompyuterlari kasallangan va ishdan chikdan. Oqibatda, virus muallifi 3 oy ozodlikdan maxrum qilinib, unga 270 ming dol­lar jarima solingan.
Virus dasturi kurinmaydigan bulishi uchun u juda kichik bulishi kerak. Shuning uchun xdm ularning ko’pchiligi assembler tili-da yoziladi.
Viruslarning paydo bulishiga dastlabki mualliflarning «Shumligi» va uzlari tushunmagan holda kimnidir «tuzlashni» maqsad qilib qo’yishlari sabab bulgan. Oqibatning bu darajada yomonlaShuvi ularning xayoliga kelmagan bo’lsa kerak.
Xozirgi kunda 20000 dan ortiq. kompyuter viruslari kompyuter tizimlari va ma’lumotlari ishi uchun asosiy xavfni tashkil etadi. Bunda, asosan, zarar kuradiganlar litsey, institut, universitetlar va bopo’a tashkilotlardir. Bunday muassasa kompyuterdarida ma’lumotlardan foydalanish ochik, va chegarasiz bulganligi uchun viruslarning qurboni bulinadi va katta moddiy tala-fot kuriladi. Shu bois, kompyuter ishini nazoratga olish muhimdir.
Kompyuter ishini nazoratga olish deganda nima tuShuniladi? Unga quyidagilar kiradi:

1. 
   litsenziyasiz dasturi ta’minotdan foydalanmaslik;
   
2. 
   tashkdridan kiritiladigan viruslarning oldini olish;
   
3. 
   tizimga sanktsiyasiz kiruvchi xakerlarga imkon bermaslik. Axborot va dasturlar xavfsizligini tahminlash uchun quyidagilar zarur bo’ladi: birinchidan, litsenziyalangan dasturiy ta’minotni ishlatish; ikkinchidan, tashqi tarmoqlarga ulanishda filtr cheklovchilar o’rnatish (viruslardan himoyalanish va sank­tsiyasiz foydalanishni cheklash).
   

Albatta, bunday ximoya vositalari uzluksiz rivojlanib takomillashib bormoqda.
Kompyuter viruslarini quyidagi guruxdarga ajratish mum­kin:

• 
  diskning yuklanish sektorlarini buzadigan yuklanish virus­lari;
  
• 
  bajariladigan fayllar — com, exe, sys, bat fayllarini buzuvchi fayl viruslari;
  
• 
  diskning yuklanish sektori va bajariladigan fayllarni buzadigan yuklanish fayli viruslari;
  
• 
  stels (stelth) — kurinmas viruslar;
  
• 
  Microsoft Word muharriri yordamida xosil qilingan ma’lumotli fayllarni yozuvchi makrobuyruq, viruslari.»
  

Bundan tashqari boshqa turdagi viruslar xam mavjud. Virus­lardan himoyalanishda axborotni ximoya qilishning umumiy vositalaridan foydalanish kifoya qilmaydi. Buning uchun maxsus dasturlardan foydalanish zarur bo’ladi. Bu dasturlarni bir necha turga ajratish mumkin: detektorlar, vaqtsinalar (immunizatorlar), doktorlar, revizorlar (fayl va disklarning tizimli soxalaridagi uzgarishlarni nazorat kdluvi dasturlar), doktor - re­vizorlar va filtrlar (virusdan himoyalanish uchun muljallan-gan rezident dasturlar). Ularning xususiyatlarini kurib chik,amiz. « Revizor dasturlar — dastlab dastur va diskning tizimli soxasi haqidagi ma’lumotlarni xotiraga oladi, su igra ularni dast-labkisi bilan solishtiradi. Moe kelmagan dollar x.ak.ida foyda-lanuvchiga ma’lum qiladi.(Masalan, SKSQ8T va SKSTE8T das­turlar.