3. Biosfera tuzilmasi moddalar va ularni funksiyalari.
«Biosfera» yangi atama bo‘lib, fanda XIX asrdan boshlab shakl-lana boshlandi.
«Biosfera» yangi atama bo‘lib, fanda XIX asrdan boshlab shakl-lana boshlandi.
V.I.Vernadskiyning ta’rificha, biosfera insoniyat yashaydigan muhit bo‘lib, uning hayotiy jarayonlari shu muhitda kechadi va rivojlanadi. Inson hatti-harakatlari, ayniqsa, nafas olish orqali, qaerda yashashidan qat’iy nazar, shahardami yoki olis qishloqdami, shu muhit – tabiat bilan doimiy bog‘langan bo‘ladi.
Aslida, bu vaqtgacha «biosfera» ham biosferani anglatadigan «hayot maydoni», «tabiatning ko‘rinishi», «yerning tirik qoplami» yoki boshqa atamalar bilan izohlangan. Tabiatshunos olimlar «biosfera» atamasini uzoq izlashgan.
Yer sharida hayot qatlamini birinchi bo;lib 1875 yilda Avstraliyalik olim E.Zyuss o’zining Alp tog’lari geologiyasi asarida hayot qatlamlariga ajratgan.
«biosfera» atamasining asoschisi E.Zyuss ushbu atama muomalaga kiritilganidan 30-yil o‘tgach yozgan «Yerning yuzi» nomli kitobida (1909-y.) biosfera-ning qayta ta’sir kuchini sezmagan, uni ma’lum vaqtda, ma’lum sharoit-da erdagi hayot kechiradigan organizmlarning birligi deb izohlagan.
40yildan so’ng V.I.Vernadskiy bu tushunchani asoslagan.
Biosfera tor ma’noda o’z ichiga geografik qobiqning hayot mavjud bo’lgan joylari
Biosfera (bio... va yun. sphaira—shar) — Yerning tirik organizmlar tarqalgan qobigʻi. Biosferaning tarkibi va energetikasi undagi tirik organizmlarning faoliyati bilan bogʻliq. Biosfera "hayot qobig'i", toʻgʻrisidagi dastlabki fikrni fransuz olimi J.B Lamark bildirgan.(1744-1829) "Biosfera" terminini esa fanga avstriyalikgeologE. Zyuss (1875) kiritgan. Biosfera taʼlimot toʻgʻrisidagi toʻliq maʼlumotni rus olimi V. I. Vernadskiy (1926) ishlab chiqqan.
Biosfera (bio... va yun. sphaira—shar) — Yerning tirik organizmlar tarqalgan qobigʻi. Biosferaning tarkibi va energetikasi undagi tirik organizmlarning faoliyati bilan bogʻliq. Biosfera "hayot qobig'i", toʻgʻrisidagi dastlabki fikrni fransuz olimi J.B Lamark bildirgan.(1744-1829) "Biosfera" terminini esa fanga avstriyalikgeologE. Zyuss (1875) kiritgan. Biosfera taʼlimot toʻgʻrisidagi toʻliq maʼlumotni rus olimi V. I. Vernadskiy (1926) ishlab chiqqan.
B. atmosferaning ozon ekranigacha balandlikda boʻlgan qismi (20–25 km), litosferaning sirtqi qismi (3km chuqurlikkacha)va gidrosferani (11kmgacha)toʻliq oʻz ichiga oladi. B.ning quyi chegarasi quruqlikda 2–3 km, okean tubida 1–2 km chuqurlikkacha boradi.Biosferaning umumiy qalinligi 33-35 km deb belgilangan.
