Mavzu: harbiy rahbarning muloqotga kirishishida uchraydigan pedagogic nizolarularni oldini olish yo’llari

MAVZU:harbiy rahbarning muloqotga kirishishida uchraydigan pedagogic nizolarularni oldini olish yo’llari

23-122 guruh kursanti turg’unov diyorbek

Reja:

1 Pedagogik nizo tushunchasi va turlari
2. Pedagogik nizolarning turlari va ularning kelib chiqish sabablari.
3 Pedagogik nizolar va ziddiyatlarning falsafiy pedagogik psixologik tasnifi
Pedagogik jarayondagi muhim hodisalardan biri - nizo sanaladi.
Nizo - qarama-qarshi, bir-biriga to‘g‘ri kelmaydigan kuchlar to‘qnashuvi, ikki yoki undan ko‘p taraflar orasida o‘zaro kelishuvning yo‘qligini, manfaatlar to‘qnashuvini ifodalovchi ziddiyat.
Pedagogik nizo bu - pedagog va talaba, ota-ona, hamkasblar yoki rahbariyat o‘rtasida pedagogik jarayonda yuzaga kelgan manfaatlar to‘qnashuvi, o‘zaro qarama- qarshilik o‘qituvchi bilan o‘quvchi o‘rtasidagi kelishmovchilik, tortishuv va mojarodir.
Pedagogik nizo tushunchasi
Pedagogik nizo bu o‘qituvchi bilan o‘quvchi o‘rtasida muammolar tortishuvlar, kelishmovchiliklar bo‘lib o‘qituvchi shu muammolarni oldini olishi, unga yo‘l qo‘ymasligi, va shu muammolarni echimini topishi kerak.
Pedagogik nizo bir qator belgilarga ega. Unga xos bo‘lgan asosiy belgilar quyidagilardir:
inqiroz;
anglashilmovchilik;
kutilmagan hodisa;
zo‘riqish; noqulaylik;
ichki yoki tashqi xavotir;
bartaraf etish qiyin bo‘lgan qo‘rquv.
Pedagogik nizolarning asosiy turlari
Ichki shaxsiy nizo.
Motivatsion nizo. Amalga oshirilmagan faoliyat nizosi.
Axloqiy nizo. Shaxslararo va guruhlararo nizolar.
Davomiyligiga ko‘ra pedagogik nizolar bir necha turlarga bo‘ladi. Ularning asosiy turlari quyidagilardir:
tezda yakun topadigan nizolar;
kuchsiz, sust kechadigan nizolar;
uzoq muddat davom etadigan nizolar; kuchli, tez kechadigan nizolar.
Pedagogik nizolarni hal etishda bir qator yo‘l tutiladi. Ular orasida eng samarali yo‘llar quyidagilar sanaladi:
Nizoning ta’sir doirasini kengaytirmaslik.
Qulay echimlarni taklif qilish.
Man etilgan usullarni qo‘llamaslik, shakllardan foydalanmaslik.
SHikoyatlar sonini qisqartirish.
Ikkinchi darajali masalalarni ham uzviy ravishda hal qilib borish.
Nizoga kirishgan sub’ektlar shaxsini kamsitadigan so‘zlardan foydalanmaslik.
O‘qituvchining imidji atrofdagilarga uning shaxsi to‘g‘risida “ma’lumot” berish bilan birga talabalarga samarali ta’sir ko‘rsatadi. Shu sababli pedagogning imidjida soddalik, tartiblilik, bejirimlik aks etishi kerak.
Tayyorladi: Jo’raqulova Shahnoza
…
Ma’lumki, odamlar o’zlarini turli hayotiy vaziyatlarda bir xil tutishmaydi.
Beti Readon mojarolarning turlarini shunday tavsiflaydi:
1. Hayotiy mojaro – bunda qadriyatlar va maqsadlar qarshiligi mavjud bo’ladi
2. Hayoliy mojaro – bunda yuqoridagi kabi qarama-qarshiliklar mavjud emas, biroq tajobuzkorlikdan halos bo’lish yoki dushmanlikka barham berish lozim.
3. Birlamchi mojaro – bunda tomonlar bevosita to’qnash keladilar, (masalan, janjallashish, aytishish…).
4. Ikkilamchi mojaro – bunda muxolif tomonlarning vakillari maydonga chiqadi ( bir qator talablarning qo’yilishi va ular ustidan muzokaralar olib borilishi).
5. Institutsionlashgan mojaro – bunda tomonlarning hatti-harakatlari oldindan btlgilangan o’yin qoidalariga muvofiq keladi.
6. Himoyalanish mojarosi – bunda o’ziga zarar yetkazmoqchi bo’lgan kishiga qarshiluk ko’rsatish nazarda tutiladi.
7. Buzg’unkor mojaro – bunda birovning mulkiga ziyon yetkazish, birovning yo’liga g’ov bo’lish, birovga to’sqinlik qilish nazarda tutiladi.
8. Siyosiy mojaro – bunda ommaviy fikrga ta’sir ko’rsatish va ishontirishga intilish (masalan, saylovlarda) ko’zda tutiladi.
Harbiy mojaro – bunda dushmanni qurolli kuchlar yordamida yo’q qilishga intilish nazarda tutiladi.
Аslini оlgаndа, biz hаmmаmiz nizо chiqqаn jоydаn qоchishgа vа аyniqsа uning sаbаblаrini qidirmаslikkа o’rgаnib qоlgаnmiz. Uning аsl mаnbаsi bir qismi o’zimizdа, dеb emаs, bоshqаlаrdа, ilоji bоrichа umumаn bоshqаlаrdаn izlаymiz. Аslidа еchilmаgаn hаr qаndаy nizоning, ziddiyat vа qаrаmа-qаrshilikning bir uchi o’zimizdа bo’lishini unutib qo’yamiz. SHахs sifаtidа biz o’z ruhiyatimiz vа аtrоfimizdаgilаr bilаn nizоsiz yashаy оlmаymiz. Gаp shundаki, bu nizоlаrning qаy biri bizni rivоjgа vа qаy biri ruhiy vа jаmiyatdаgi o’rnimizni inqirоzgа оlib kеlishini аniq bilishimiz vа bu nizо vа nizоviy hоlаtni bоshqаrа оlishimiz kеrаk.
O’z хulq-аtvоringizgа, fе’lingizning bа’zi o’zingiz bilgаn, аmmо bоshqаlаrgа yoqmаydigаn хususiyatlаrigа bir e’tibоr bеring. Ulаrni tinch kuzаtаr ekаnsiz, tushunаsiz, аynаn mаnа shulаr sizni bоshqаlаr оldidа «jаnjаlkаsh» qilib kеlаyotgаnini, аyni mаnа shulаr sizni bоshqаlаr bilаn nizоlаshishgа tеz-tеz оlib kеlаyotgаnini yoki ulаrning siz tоmоnidаn yaхshi bоshqаrilаyotgаni uchun o’zingiz vа аtrоfdаgilаringiz bilаn nizоlаshmаysiz. Nizоviy hоlаt vа nizоni yaхshi bоshqаrgаningizdаn siz o’z yo’lingizdа o’zingiz uchun vа аtrоfdаgilаr uchun silliq rivоj fаоliyatidаsiz.
Yechilmаyotgаn nizоning birinchi аlоmаtlаridаn biri bu shахs kаyfiyat pаsаyishi, shахsdа dеprеssiya bоshlаnishi, ruхiy strеssning kuchаyishi, shахslаrаrо, guruhlаrаrо vаziyatning kеskinlаshа bоshlаgаni, kеskinlikning nоrmаdаn оshgаnligidir. Nizоni uning eng bоshlаnish pаytidа ushlаb оlish, o’z vаqtidа bаrtаrаf qilish bu sizning eng kаttа yutug’ingiz bo’lаdi. Аks hоldа, nizо kuchаyib, kеyinchаlik u sizni o’z оrtidаn еtаklаshi mumkin.
Psiхоlоgik til bilаn аytgаndа, nizоning mаnbаyi tаlаblаrning, mаyllаrning jilоvlаnmаgаnligi, dеb аytish mumkin. O’z vаqtidа jilоvlаngаn, nоrmаgа kеltirilgаn tаlаb, mаyl inqirоzgа оlib kеluvchi nizоning kеlib chiqishigа to’sqinlik qilаdi, to’хtаtаdi.
Shundаy ekаn, biz fаоllаshgаn, bоshlаnib kеtgаn nizоning mоhiyatini оchishgа hаrаkаt qilаmiz. Nizolar inson hayotining deyarli barcha jabhalarida yuz beradi.
Shaxsda tug’iladigan nizo maqsadga to’g’ri yo’naltirilgan bo’lsa o’z samarasi beradi. Maqsadli nizo bir necha bosqichlardan iborat bo’ladi.
Birinchi bosqichda nizo shaxsiy maqsad asosida kelib chiqadi. Ikkinchi bosqichda nizoli vaziyatning maqsadini tuzatgan holda ayrim qismlari tahlil qilinadi.
Nizoni keltirib chiqaruvchi tashkilotchisi bo’ladi. Nizoda maqsadga yo’naltirilgan xatti-harakatlar tug’iladi. Maqsad ishonchli bo’lmasa u kuchini yo’qotadi. Turli maqsadlar o’zining yutug’i uchun turli usularni talab qiladi. Shuningdek, ishonchli bo’lmagan maqsad «dekorativ maqsad» dir. Masalan, bir narsani talab qilib boshqa narsa ko’zda tutiladi. Shaxs nizoni keltirib chiqarayotgan paytda o’zini xuddi boshqalarning manfaatini ko’zlab harakat qilayotgandek ko’rsatadi, aslida esa o’zining manfaatini ko’zlaydi. Nizodagi xatti-harakatlar faqat maqsadga qaratilgan bo’lmasdan realistik tabiatga ega bo’ladi. Intellekt darajasi, bilim va tajriba ayni paytdagi nizoni xal qilish uchun vaziyatni to’g’ri ko’rish kafolatini bermaydi. Shaxs nizolarga boayotganida anglanilmagan motivlar asosida xatti-harakatlar qilishi mumkin. Demak, shaxs har qanday nizo tug’ilayotgan paytda o’qining aniq maqsadiga va anglanilgan motivlari (asosiga) ega bo’lishni unutmasligi zarur.
Nizolarni bartaraf qilish uchun o’z shaxsiy manfaatini ko’zlamasdan, butun jamoaning manfaatini ko’zlab ish olib
Pedagogning mutaxassis sifatida salbiy pedagogik nizolarning oldini olish, bartaraf etish choralarini izlash yo‘lida olib boradigan amaliy harakati uning o‘z ustida ishlashini ifodalaydi.
O‘qituvchi-tarbiyachi yoshlarning yetakchisi sifatida maktablarda tom ma’noda o‘zining ijodiy vazifalarini to‘liq bajarishni ta’minlashi va pedagogik yo‘naltirilganligini shakllantirishi kerak.
Pedagogik jarayondagi muhim hodisalardan biri - nizo sanaladi.
Nizo - qarama-qarshi, bir-biriga to‘g‘ri kelmaydigan kuchlar to‘qnashuvi, ikki yoki undan ko‘p taraflar orasida o‘zaro kelishuvning yo‘qligini, manfaatlar to‘qnashuvini ifodalovchi ziddiyat.
Pedagogik nizo bu - pedagog va talaba, ota-ona, hamkasblar yoki rahbariyat o‘rtasida pedagogik jarayonda yuzaga kelgan manfaatlar to‘qnashuvi, o‘zaro qarama-qarshilik o‘qituvchi bilan o‘quvchi o‘rtasidagi kelishmovchilik, tortishuv va mojarodir.
Pedagog har tomonlama tarbiyalangan, aqliy, ahloqiy, ma’naviy bo‘lib, bilim doirasi keng, nutqi ravon, pedagogik bilim mahorat egasi bo‘lishi lozim.
O‘qituvchining pedagogik bilim mahorati asosan sinf, auditoriya mashg‘ulotlarida yaqqol ko‘rinadi. O‘qituvchi bilan o‘quvchi, talabalar o‘rtasida o‘zaro jonli til, fikr olishuv, samimiy munosabat, hurmat izzat, asosiy maqsadga erishishga hamkorlik lozim. Pedagog o‘z guruhida nechta bola bo‘lsa, ularning har birining xarakterini, oilaviy muhitini, psixikasini, xulqi-atvorini, bilim saviyasini yutug‘i va kamchiliklarini o‘rganib, keyin shunga qarab har bir bolaga qanday yondashishi lozimligini bilishi kerak.
Guruxlarda har-xil toifali bolalar uchraydi. Ularning har – biri o‘z xarakteriga ega bo‘ladi. Pedagog har bir bolani o‘rganib chiqishi, ular bilan yakka (induvial) holda yondashib tanishib chiqishi kerak.
Yosh o'qituvchilar hayotida uchraydigan yana bir tipik xatolardan biri yaxshi o'qiydigan o'quvchi bilan yomon o'qiydigan o'quvehini bir-biriga taqqoslash va a'lochi o'quvchini misol qilib ko'rsatishdir.
Umuman olganda, bolalarni bir-biri bilan taqqoslash, birini ikkinchisiga ibrat qilib ko'rsatish pedagogik tomondan ham, axloq tomondan ham noto'g'ri, katta xatodir.
Bundan tashqari, o'qituvchi tomonidan o'quvchilar bilimini baholashda ham xatoliklarga yo'l qo'yilishi o'quv-bilish faoliyatini o'zgarishiga olib keladi, o'qituvchini esa o'quvchilar jamoasida obro'sizlantiradi.
V.D.Suxomlinskiy o'qituvchining "...maktab hovlisida gapirgan har bir so'zi puxta o'ylangan, aql va mulohazalarga boy, ma'lum bir tarbiyaviy maqsadga qaratilgan bo'lishi kerak" deb ta'kidlaydi. O'qituvchining har bir so'zi olimning fikricha, nafaqat o'quvchi qulog'iga aytiladi, balki uning qalbiga ham qaratilgan bo'lishi shart. Umuman ilg'or o'qituvchilarning fikricha, ta'lim va tarbiya faqat o'qituvchi va o'quvchining o'zaro hamkorlik pozitsiyasi asosidagi muloqot jarayonida quriladi.
O'qituvchining o'z psixik holatini o'zi tartibga solishi lozim.
Sabr-toqat, tashqi vazminlik nuqtai nazaridan o'z his-tuyg'alarini qo'lga olishigina nixoyatda muhim bo'lib qolmasdan, shu bilan birga turli hissiyotli xolatlarning ro'y berishi va kechishini ma'lum darajada boshqara bilish, kechinmalarning ijobiy tusda boiishiga erishish ham muhimdir. Chunki hatto janjalli vaziyatlarga ham turlicha yondoshishi mumknin. Bu ko'p jihatdan kishining qnday yo'l tutishiga bog'liq bo'ladi.
Pedagogika nuqtai nazaridan mojaroologiya - bu o'quv jarayonida yuzaga keladigan ziddiyatlarni, oldini olish, oldini olish, oldini olish, oldini olish, oldini olish, oldini olish, bu ilmiy psixologik va pedagogik bilimlar.
Psixologik to'qnashuvlarga qiziqish pedagogik faoliyat Asosan talabalar, o'qituvchilar va ota-onalar o'rtasidagi munosabatlarga sabab bo'ldi. So'nggi paytgacha o'qituvchilar qiyin vaziyatlar va to'siqlar haqida gapirishni afzal ko'rishadi. Biroq, tabiatan bu vaziyatlar ziddiyatdir, ammo ilmiy aloqalarda bunday jihatdagi ilmiy aloqada kelmasa ham. Aytish mumkinki, odatiy to'qnashuv ushbu sohadagi yumshoq, ahamiyatsiz qarama-qarshiliklar haqida mafkuraviy dogma tufayli kelib chiqqan deb taxmin qilish mumkin.
Pedagogik nizolarni o'rganishda, mualliflar asosan o'quv jarayoni ishtirokchilari o'rtasida yuzaga keladigan turli xil qarama-qarshiliklarga murojaat qilishadi.
Qarama-qarshi lavozimlarda pedagogikozdagi mojaro zavodidagi nizolarni normal yoki g'ayritabiiy hodisalarni baholash kiradi. Psixologlarning bir qismi singari, ba'zi tadqiqotchilar o'quv va ta'lim muolajasi ishtirokchilari o'rtasidagi o'zaro munosabatlarning tabiiy rivojlanishiga nisbatan buzg'uniy voqealarni ziddiyatlarga qaratishni o'z ichiga oladi. Ushbu to'qnashuvlarning kelib chiqishi ko'plab shaxsiy fazilatlar, tajriba, belgilar bilan birlashtiradigan pedagogik faoliyatning mohiyatiga ega. Ushbu mavzuga eng munosib yondashuv - bu mojaroning modili pedagogik tizimining hayotiy faoliyatining tabiiy ifodasi sifatida yaxlit aks ettirilgan.