Mavzu: Jismoniy tarbiyaning rivojlanish tarixi

1.1. Jismoniy tarbiyaning kelib chiqish tarixi.

Xalq madaniyatining ajralmas qismi bo’lgan jismoniy madaniyatning Patdo bo’lishi va uning davrlar mobaynida taraqiy etib borashi haqidagi masala jismoniy tarbiya tarixining eng muhim masalalaridan biri bo’lib keladi .Ilmiy tadqiqotlar natijalari shuni ko’satadiki , kishilik jamiyati yer yuzida qaryib million yildan beri yashab kelmoqda .Lekin taxminan bundan 40 ming yillar muqaddamgina odam paydo bo’lishining bialogik jarayoni tugallanadi va yorishga hamda yog’ochdan oddiy qurollar yo’nalishga o’rganishlari uchun bir necha yuz ming yillar kerak bo’ladi .

Mehnat tufayli odamning jismoniy qiyofasi ozgaradi. Uning oily nerv faoliyatiorganizimning tuzulishi va vazifalari takomillashib bordi. Ibtidoiy odamlarning mehnat qurollari dastlab tasodifiy topilgan tosh bo’laklari va oddiy tayoqlardan iborat edi. Yovvoyi hayvon ovi hali taqasodifiy harakterga ega edi.

Bu davrda jismoniy tarbiyaning biron nisbatan mustaqil elementlariningBorligi haqida gap ham bo’lishi mumkin emas edi . Kishilar uchun kerakli Jismoniy sifatlar , malaka va qobilyatlar ularning bevosita mehnat faoliyati jarayonida hosil qilinar edi. Kishilar uchun kerakli jismoniy sifatlar , malaka va qobilyatlar ularning bevosita mehnat faoliyati jarayonida hosil qilinaredi. Faqat yoshlar o’sha vaqtlarda mavjud bo’lgan oddiy mehnat qurollarini qanday yasash va ishlatish hamda yovvoyi hayvonlardan qanday yasash va ishlatish hamda yovvoyi hayvonlardan qanday saqlanish kerakligini katta yoshdagi kishilardan malum darajada o’rganar edilar . Turli mustahkam va o’tkir uchli eng yengil nayzalarning , so’ngra esa o’q va yoyning paydobo’lishi ovchilikni kishilarning asosiy kasbiga aylantiradi .

Qazilmalar davrida topilgan manzilgohlari odamning ancha o’troq hayotKechira boshlaganidan va o’z ehtiyojlarini qondirish uchun ancha kata Bo’lganidan dalolat beradi chunonchi o’sha davrdagi odamda yosh avlodni Tarbiyalash imkoniyati tug’iladi bunda jismoniy tarbiya saosiy rol uynidi.

San’at kishilarnig fikrlarini boyitda, ularning manaviy dunyosini takomillashtirdi. O’yin va raqslarda takrorlanadigan va mudoofa harakteridagi ko’gina Harakatlar endi bevosita mehnat qilisshga yo’naltirilmas edi . bu harakatlar Jismoniy mashqlar sifatida nisbatan mustaqillik kasb etdi .Jismoniy mashqlarni Musobaqa o’yinlari shaklida vujudga kelishi ibtidoiy jamiyat kishisini tarbiyalashda tubdan o’zgarish yasadi . Matiriarxat urug’chilik jamoasi paydo buldi uning azolari birgalikda qilinadigan doimiy kallektiv mehnat va qon qarindoshlik bilan bog’langan edi . Jamoalarni paydo bo’lishi va taraqqiy etishi bilan asta sekin madaniyat sohasida o’zgarishlar sodir bo’ldi . Endi odam o’ziga doimiy turar joy quradi kiyim kechak paydo bo’ladi , tasviriy san’ at bunyod etiladi , qo’shiq , o’yin va raqslar ijro etiladigan turli bayramlar keng tarqaladi. Shu davrda din bunyodga kela boshlaydi, Jismoniy tarbiya elementlarining Paydo bo’lishi ham huddi shu davrga to’g’ri keladi. Bevosita mehnat bilan Bog’liq ko’gina musobaqa o’yinlari mustaqil tarbiyaviy ahamiyat kasb etadi.va ular ulug’ kallektivning turli yoshdagigruppalari foydalana boshlaydi. Mehnatning jinsiy va yoshga qarab tibbiy ravushda bo’lishni endigina tug’lib kelayotgan ibtidoiy jismoniy tarbiyada ham o’z ifodasini topdi. Jismoniy tarbiya yanada rivojlanishida ibtidoiy san’at ham katta rol o’ynaydi . Jismoniy mashqlarini musobaqa o’yinlari shaklida vujudga kelishi ibtidoiy jamiyat kishisini Tarbiyalashda tubdan o’zgarish yasaydi. Odamlar kishini hayotga ayniqsa mehnat faoliyatiga tayyorlashning yangi vositasiga ega bo’ladilar .

Etnagraflarning ta’kidlashicha XIX asrning 60- yillaridayoq Avstraliyaning bir qancha qabilalarida ovga chiqish, odindan yirtqich haayvonlarning shaklini qumga chizib unga nayza otish rasm bo’lgan. Bunda har bir ovchi o’z nayzasini imkon qadar aniqroq va kuchliroq otishga harakat qilgan. Bu yerda mashq va musobaqaning ayrim elementlari qo’shilgan. Shunday qilib odamlar nayza otishni mashq qilishi bilan o’zlarining mehnat malakalari va mahoratlarini takomillashtirib borganlar. O’sha vaqtda mehnat va o’yin bir biriga chambarchast bog’liq bo’lgan va diniy aqidalar bilan bog’langan.

Ona urug’chilik matriaxat davrida jismoniy tarbiya.

Onalik urug’chilik davrida odamlarning o’yin ijodlarining rivojlanishi ularning mehnat faoliyatining o’sib boruvchi turlari bilangina emas balki turli urug’laro’rtasida aloqa qilishga bo’lgan ehtiyojni brogan sari kuchayib borishi bilan ham belgilanadi. Ibtidoi jamoa tuzimi sharoitlaridayoq suzishning turli usullari elementlari ma’lum bo’lgan, kanoi va baydarka xilidagi yengil uzunchoq qayiqqa eshkak eshish qo’llanilgan. Etnagrafik matiriallar Janubiy Amirikadagi bazi bir qabilalarda turnikda mashq qilish elementlari mavjud bo’lganligi to’risida ma’lumot beradi. Bazi bir manbaalar ibtidoi jamoa odamlarida disk uloqtirish mashq ham bo’lganligini ham ko’rsatadi to’g’ri hali bu musobaqa turli tamomila mustaqil bo’lmagan balki kompleks xarakterga ega bo’lmagan. Disk kaktus o’simligidan tayyorlangan va yumaloq shaklda bo’lgan. Oldin kaktusdan tikanlar tozalangan so’ngra o’yin vositasi qilib qo’llanilgan.

Yoshlarni masalan gurzi , nayza, suyil, irg’itishga yoydan otishga o’rgatish ibtidoi jismoniy tarbiya tarkibiga kirib muhim tarkibiy qismni tashkil etgan. Masalan: indistlar otalik urug’chilik davrida bir qancha o’yin asboblari ixtiro etilgan edi . Masalan: kovak va yaxlit kouchikli koptoklar maxsus chana ham bor edi.

Otalik urug’chilik davrida yani Patriarxat davrida ibtidoiy jamoa odamlarining o’yin ijodini tarkibiy elementlarga ajratish ixtisoslashtirish jarayoni kuchaydi