Mavzu: Madaniyat nima. Madaniyat tushunchasi va turlari. Markaziy Osiyo xalqlari madaniyatida “Avesto” va Zardushtiylik talimotining tutgan o’rni. Reja

Madaniyat(lat. madaniyat- qayta ishlash, etishtirish, tozalash va kultus- hurmat) va tsivilizatsiya(lat. fuqarolik- fuqaro).
Madaniyatning ko'plab ta'riflari mavjud turli xil talqinlar bu tushuncha.
Umuman olganda, zamonaviy tushunchalardan birida madaniyat- insoniyat jamoalarining to'plangan va avloddan -avlodga o'tadigan maxsus ruhiy tajribasi, uning mazmuni hodisalarda, narsalarda, shakllarda, me'yor va ideallarda, munosabatlar va harakatlarda, his -tuyg'ularda, niyatlarda, fikrlarda aniq belgilarda ifodalangan qiymat ma'nolari. va imo -ishora tizimlari (madaniyat tillari).
Yana sodda madaniyat Bu ishlov berish, bezatish, ma'naviyatlantirish, odamlarni maftun qilish muhit va o'zimiz: insoniy munosabatlar, faoliyat, uning jarayonlari, usullari va natijalari.
"Madaniyat" atamasi ma'lum bir mintaqadagi jamiyat hayotining umumiy xususiyatlarini (Sharq madaniyati) ifodalash uchun ham ishlatiladi. tarixiy davr(Uyg'onish davri madaniyati), etnik guruh (basklar madaniyati), ijtimoiy guruh(zodagonlar madaniyati), mamlakatlar (Frantsiya madaniyati). Ushbu qo'llanmada "madaniyat" atamasi ko'pincha "tsivilizatsiya" atamasi bilan mos keladi yoki deyarli mos keladi.
"Madaniyat" tushunchasi ba'zan shaxs yoki ijtimoiy guruh madaniyatini ifodalash uchun ishlatiladi.
Madaniyat: 1) odamning atrof -muhitni va o'zini qayta ishlash, loyihalash, bezatish, ma'naviyatlantirish qobiliyatini tavsiflovchi shaxsning (ijtimoiy guruhning) sifati; 2) haqiqiy mavjudligini tavsiflovchi shaxs (ijtimoiy guruh) sifati. uning (ularning) hayotida qiymat ma'nolarining mujassamlanish darajasi; 3) shaxs yoki ijtimoiy guruh tomonidan jamiyat (insoniyat) tomonidan to'plangan ruhiy tajribani o'zlashtirish o'lchovi.
Madaniyatli odam- o'z madaniyatining ma'naviy boyligini asosan o'zlashtirgan va hayotda bu madaniyatga xos bo'lgan qadriyatlar, me'yorlar, ideallar, munosabatlar shakllari va xulq -atvorini anglagan, boshqa madaniyatlarning qadriyatlarini hurmat qilishga moslashgan odam. , ma'naviy ma'nolarni ifodalash uchun imo -ishorali tizimlarga ega, madaniyat sohasida ijodkorlik qobiliyatiga ega.
Sivilizatsiya- atamani ishlatish va tushunishda birlik yo'q. "Sivilizatsiya" so'zi ishlatiladi: 1) "madaniyat" so'zining sinonimi sifatida; 2) millatlararo, madaniy va tarixiy jamoaning nomi sifatida, ularni aniqlash asoslari va mezonlari, qoida tariqasida, mazkur atamani ishlatish konteksti va maqsadiga qarab farq qiladi (qarang: XX asr madaniyati. Lug'at. SPb., 1997. S. 525), masalan, G'arbiy Evropa tsivilizatsiyasi, qadimgi tsivilizatsiyalar.
XVIII va XIX asrlarda Evropada. sivilizatsiya sotsializmning eng yuqori bosqichi sifatida tushunilgan madaniy rivojlanish(vahshiylik - vahshiylik - sivilizatsiya).
Yigirmanchi asrda(O. Spengler, A. Toynbi va boshqalar) "tsivilizatsiya" atamasini aniq ijtimoiy-madaniy xususiyatlarga ega mahalliy mono yoki ko'p millatli jamiyatlarni (qadimgi yunon, rim, musulmon va boshqalar tsivilizatsiyalari) ifodalash uchun ishlatgan.
Shu bilan birga, "tsivilizatsiya" atamasi madaniyatdagi texnik -mexanik (O. Spengler) ma'nosini, madaniyatning degeneratsiyasini, uning tsivilizatsiyaga tushishini o'z ichiga ola boshladi.
Hozirda ba'zi tadqiqotchilar tsivilizatsiyani quyidagicha tushunadilar: 1) jamiyatning alohida holati yuqori darajali axloq va qonunga asoslangan ijtimoiy hayotning tartibliligi, ta'lim, fan va texnika, faoliyat va muloqot texnologiyasining sezilarli rivojlanishi; 2) "tasalli" ni nima beradi, ilm -fan, texnika, siyosiy va boshqalar tomonidan taqdim etilgan qulayliklar ijtimoiy tashkilot jamiyatlar (qarang: Qisqa falsafiy entsiklopediya. M., 1994. S. 507-508).
Sivilizatsiya shaxs yoki ijtimoiy hamjamiyat ularning ma'lum bir tarixiy davrda umumiy tsivilizatsiya rivojlanishining tabiati va darajasiga muvofiqligini ko'rsatadi.
Madaniyatli odam- ma'lum tsivilizatsiyaning tabiati va rivojlanish darajasiga mos keladigan, uning yutuqlaridan foydalana oladigan munosabat va xulq -atvor namunalarini o'z hayotida anglagan.
Madaniyat etishmasligi- shaxs yoki ijtimoiy guruh madaniyatini juda past darajada amalga oshirish. Haqiqatan ham - madaniyatning ahamiyatsiz (tashqi) belgilarining mavjudligi bilan madaniyatning namoyon bo'lishining muhim paytlarida yo'qligi.
Antikultura- qandaydir tarzda madaniyatga qarshi, uni yo'q qilish, yo'q qilish, past darajaga tushirish, ma'naviy vayronagarchilikka qaratilgan hodisalar majmui.
Qarshi madaniyat- bu tushuncha: 1) odatda ma'lum bir madaniyatda mavjud bo'lgan asosiy tamoyillarga zid bo'lgan ijtimoiy-madaniy munosabatlarni ifodalash uchun ishlatiladi; 2) bilan aniqlanadi yoshlar submulturasi 60 -yillar XX asr, unga nisbatan tanqidiy munosabatni aks ettiradi zamonaviy madaniyat va uni "otalar madaniyati" sifatida rad etish (qarang: Kulturologiya. XX asr. Lug'at, 190 -bet).
Yirtqichlik- 1) insoniyat tarixida madaniyat rivojlanishining dastlabki bosqichining eskirgan ta'rifi; 2) odamlarning niyatlari, his -tuyg'ulari, fikrlari, munosabatlari, harakatlarida amalga oshiriladigan madaniyatning yo'qligi, madaniyat etishmasligi holati va namoyon bo'lishi.
Barbarlik- 1) madaniyatning tarixiy rivojlanishidagi oraliq bosqich (vahshiylik va sivilizatsiya o'rtasida); 2) madaniyatning, uning qadriyatlarini, artefaktlarini, yodgorliklarini, vakillarini qasddan (yoki jaholat bilan) yo'q qilishda ifodalangan jamiyatning past madaniy holatining xususiyatlari va (yoki) madaniyatga qarshi tendentsiyalarning namoyon bo'lishi.
2. Madaniyat nazariyasi tushunchalari va atamalari