mavzu. Raqamli iqtisodiyot faniga kirish

Aqlli sut fermasi - bu fermer xo’jaliklarini boshqarishni yaxshilash uchun individual hayvonlarning fiziologik, xulq -atvori va ish faoliyatini o’lchash texnologiyasidan foydalanish.
Aniq yoki "aqlli" sut fermasi texnologiyalari misollari: avtomatik sog’ish apparatlari, buzoqlarni boqish uchun avtomatik stantsiyalar (boqish stantsiyalari), buzuqlik belgilarini aniqlash, sog’ish qachon boshlanishini aniqlash va sizni oqsoqlik haqida ogohlantirish. Ushbu texnologiyalardan foydalanish fermani boshqarishni yaxshilash uchun sut chorvachiligi uchun ajoyib imkoniyatdir. Texnologik taraqqiyot sigirlarga qulaylik va salomatlikni ta’minlaydi, shuningdek, fermerlarning hayot sifatini oshiradi. Elektr ishlab chiqarishning o’sishi bilan bir qatorda, korxonalar va xususiy iste’molchilar ushbu resursning iste’molini optimallashtirishlari kerak. Optimallashtirish,albatta, Smart Grid kontseptsiyasini amalga oshirishga yordam beradi.
Mavzu yuzasidan savollar

1. 
   Raqamli iqtisodiyotni rivojlanishida iqtisodiy qonunlarning qanday ahamiyatga ega?
   
2. 
   AKT rivojlanishining qanday iqtisodiy qonunlarini bilasiz?
   
3. 
   Gordon Mur qonunining mohiyati nimadan iborat?
   
4. 
   Robert Metkalf qonunining mohiyati nimadan iborat?
   
5. 
   Bekstrom qonunining mohiyati nimadan iborat?
   

3. – MAVZU. RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR VA RAQAMLI BIZNES

Reja

1. 
   Elektron tijorat asoslari
   
2. 
   E-commerce
   
3. 
   Elektron tijorat bozori
   

Tayanch iboralar: raqamli biznes, electron tijorat, B2B, B2C, C2C, A2A
E-commerce yoki elektron tijorat – bu muayyan tarzda Internet orqali xizmatlar yoki tovarlarni tarqatish, reklama qilish, sotish bilan bogʻliq boʻlgan tadbirkorlik faoliyatidir. Soddalashtirish uchun, global tarmoqda tijoratga qaratilgan har qanday harakatlar onlayn-tijorat tushunchasiga mos keladi. Ushbu soha AQShda paydo boʻlgan, keyinchalik u Evropada rivojlangan va oʻtgan asrning 90-yillari oxirida Xitoy va Rossiyada ham faol rivojlana boshladi.
Elektron tijorat – onlayn savdo, onlayn-banking, chiptalar va mehmonxonalarni bron qilish, toʻlov tizimidagi operatsiyalar, onlayn marketing va reklama kabi global toifalarni birlashtiradi.
Texnik nuqtai nazardan, Internetdagi elektron tijorat uchta ustunga ega – server, ma’lumotlar bazasi va mijozga tovarlar yoki xizmatlarni etkazib berish tizimi. Birinchi component sifat li va tezkor server juda muhimdir. Yirik ob’ektlar uchun ma’lumotlar bazasi zarur va elektron tovarlar yoki xizmatlarni etkazib berish murakkab logistika talab qilmaydi.
Elektron tijorat – bu kompyuter tarmoqlari yordamida amalga oshiriladigan barcha moliyaviy va savdo operatsiyalarini va shu kabi
operatsiyalar bilan bogʻliq boʻlgan biznes jarayonlarini oʻz ichiga olgan iqtisodiyot sohasi hisoblanadi6
Elektron tijoratga quyidagilar kiradi:
Elektron ma’lumot almashish (Electronics Data Interchange, EDI), Elektron kapital harakati (Electronic Funds Transfer, EFT), Elektron savdo (inglizcha e-trade),
Elektron pullar (e-cash),
Elektron marketing (e-marketing), Elektron bank (e-banking),
Elektron sugʻurta xizmatlari (e-insurance). Elektron tijorat tarixi
Elektrontijoratning birinchi tizimlari va usullari sotishni avtomatlashtirish texnologiyalari paydo boʻlishi va korporativ resurslarni boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimlarining joriy qilinishi bilan bogʻliqdir.
1960 yilda Amerikaning American Airlines va IBM kompaniyalari parvozlarni bron qilish uchun avtomatlashtirish tizimini yaratishga kirishdilar. SABRE (Semi-Automatic Business Research Environment), ya’ni Yarim Avtomatik Tadqiqot Atrof-muhit tizimi oddiy yoʻlovchilar uchun havo qatnovini yanada arzonlashtirib, ularga doimiy ravishda oʻsib borayotgan parvozlar va parvoz tariflarini boshqarishda yordam bergan. Oʻrindiqlarni bron qilishda tariflarni hisoblash jarayonini avtomatlashtirish tufayli xizmatlar narxi pasayib, yoʻlovchilar tashish hajmi ortgan8. American Airlines va IBM oʻrtasidagi qoʻshma loyiha elektron tijoratning birinchi namunasidir.
1971 yilda Stenford universiteti va Massachusets texnologiya instituti talabalari Stenford sun’iy intellekt laboratoriyasining ARPANET kompyuter tarmogʻidan foydalanib, marixuanani sotishni tashkil etishgan. Keyinchalik, ushbu bitimlar birinchi onlayn oʻtkazmalar, elektron tijoratning boshlanishi deb hisoblangan.
1979 yilda Maykl Oldrich birinchi onlayn xarid qilish tizimini taqdim etgan.
1981 yilda biznes uchun birinchi onlayn xarid qilish tizimi Thomson Holidays UK tashkil etilgan.
1982 yilda Minitel France Télécom tomonidan butun mamlakat boʻylab taqdim etilgan va onlayn buyurtmalar uchun foydalanilgan.
1983 yilda Kaliforniya shtati assambleyasi Vulkan shahrida (Kaliforniya shtati) birinchi “elektron tijorat” tinglovini oʻtkazgan12.
1995 yilda Jeff Bezos Amazon.com ni ishga tushirgan va birinchi 24 soatlik reklamasiz Radio HK va NetRadio radiostansiyalar ish boshlagan. eBay dasturchi Per Omidyar tomonidan AuctionWeb nomi bilan yaratilgan. Toʻrt yildan soʻng Xitoyda Alibaba Group tashkil etilgan. 1997 yilda 149 ming AQSh dollariga tashkil etilgan Business.com eCompaniesga 7,5 million dollarga sotilgan. Huddi shu davrda Napster-dan peer-to-peer dasturi ishga tushirilgan. ATG Stores Internet orqali uy bezak buyumlari savdosini boshlagan. 2001 yil dekabr oyida Alibaba.com rentabellikka erishgan. 2002 yilda eBay PayPal-ni 1,5 milliard dollarga sotib oldi.
Amazon.com oʻzining birinchi yillik daromadini 2003 yilda e’lon qildi.
2004 yilda B2B onlayn-tranzaktsiyalari boʻyicha birinchi xitoy platformasi DHgate.com yaratilgan va bu boshqa B2B saytlarini «sariq sahifalar» modelidan
ketishiga sabab boʻlgan.
2007 yilda Business.com saytini R.H. Donnelley 345 million dollarga sotib olgan.
2015 yilda Amazon.com AQShga qariyb 500 million SKU sotish orqali elektron savdo oʻsishining yarmidan koʻpini tashkil etgan.
2017 yilda: dunyo boʻylab elektron tijorat chakana savdosi 2,36 trln. dollarga etgan, va 2016 yilga nisbatan 14,8%ga oʻsgan.
Soʻnggi 20 yil ichida Internet tarmogʻidan foydalanuvchilar sonining jadal koʻpayishi, ijtimoiy tarmoqlar va boshqa interfaol onlayn platformalar ta’sirining kuchayishi, elektron toʻlov tizimlarining dinamik rivojlanishi va etakchi bozor ishtirokchilarining elektron tijorat uchun yangi texnologik platformalarga oʻtishi tufayli elektron tijorat bozori eng dinamik ravishda rivojlanmoqda16. (Web 1.0 dan Web 2.0-ga, soʻngra Web 3.0-ga).
Elektron tijorat iste’molchilarning maqsadli guruhiga muvofiq bir nechta toifalarga ajratiladi. Quyida ularning tasnifini koʻrib chiqamiz.
Elektron tijorat tasniflanishi:
Tijorat tashkilotlari:
B2B (Business-to-Business) - “tijorat tashkilotlari oʻrtasidagi munosabatlar”;
B2C (Business-to-Consumer) - «tijorattashkiloti va iste’molchilar oʻrtasidagi munosabatlar»;
B2E (Business-to-Employee) - «tijorattashkilotlari va xodimlar (ishchilar) oʻrtasidagi munosabatlar»;
B2G (Business-to-Government) - «tijorattashkilotlari va hukumat oʻrtasidagi munosabatlar»;
B2O (Business-to-Operator) - «tijorat tashkilotlari va aloqa operatori oʻrtasidagi munosabatlar».

1.