Mavzu: Shaxsda o'zini-o'zi baholash va motivatsiya jihozlari

Ikkinchidan, ta’limning umumiy va xususiy oydinlashtirilgan maqsadlarini aniqlash kerak.
Uchinchidan, mavzuning (predmetning) xususiyatiga binoan testning o‘ziga xos xususiyatini aniqlash maqsadga muvofiq.
To‘rtinchidan, test vazifasi (savoli, topshirig’i)ni ishlab chiqish, testni tuzish
kerak.
Beshinchidan, tuzilgan testni ekspertizadan o‘tkazish lozim.
Oltinchidan, ekspertizadan test vazifasini tajribada sinovdan o‘tkazish kerak.
Yettinchidan, test sifati ko‘rsatkichlarini aniqlash talab etiladi.
Test tuzishda bunday izchillikka rioya qilishning sabablari bor, albatta. Avvalo, test vazifalari miqdorini aniqlash lozim, chunki u testda nazarda tutilgan maqsad, o‘quv
predmeti mavzuga ajratilgan soatlar miqdori, test topshiriqlari soniga, vaqt va boshqalarga bog’liq bo‘ladi. So‘ngra nazorat etiladigan o‘quv predmetning umumiy va xususiy maqsadlarini aniqlash, shundan keyin testning xususiyatini aniqlash talab etiladi. Testni ekspertizadan o‘tkazish undagi ayrim kamchiliklarni bartaraf etishga imkon yaratadi. Testni tajribada sinab ko‘rish, uning sifatini aniqlashga, test topshiriqlarini talabalar qanday idrok etishi, tushunishi bilan bog’liq nuqsonlarni bilib olishga imkon tug’diradi. Shundan keyingina testni mas’uliyatli vaziyatlarda ishlatish yaxshi natija beradi.

1. 
   Talabalar bilimini baholash o‘qituvchi oldida “nimani baholash kerak”, degan savol ko‘ndalang turadi. Pedagogik texnologoya bu savolga “Predmetni o‘qitish va o‘rganish maqsadi va vazifalariga erishish darajasini” degan savolni beradi. Bunda umumiy maqsadni o‘qituvchi faoliyati bilan bog’lash (o‘rganish, tushuntirish, aytib berish, namoyish etish kabilar), vazifalarning esa talabalar o‘quv-biluv faoliyati, ya’ni o‘quv vazifasi bilan bog’lab ifodalash lozim. Chunki o‘quv vazifasi (topshirig’i) talaba ilgari bilmagan narsasini shu mashg’ulotda bilib olish yoki bajara olishi kerak bo‘lgan o‘quv elementidir.
   
2. 
   Talaba oldiga qo‘yiladigan o‘quv-biluv vazifasi ta’limning natijasi bo‘ladi, demak tekshiriladigan, baholanadigan narsa, bu ta’limning natijasi, ya’ni talaba bilib o‘zlashtirib olgan o‘quv vazifadir.
   
3. 
   Test tuzish uchun avval o‘quv-biluv vazifasini aniq, ochiq-oydin ifodalash zarur. O‘quv-biluv vazifalarni aniqroq ifodalash, oydinlashtirish uchun qo‘yidagilarga amal qilish talab etiladi:
   
   • 
     mavzuning har bir muhim masalasi bo‘yicha o‘quv biluv vazifalarini ifodalash;
     
   • 
     har bir o‘quv biluv vazifasini tartib raqami bilan belgilash;
     
   • 
     har bir o‘quv biluv vazifasini “sanab ko‘rsating, tanlang, belgilang, hisoblab chiqing” fe’llari vositasida ifodalash. Har bir vazifa ta’limning aynan bir natijasini nazarda tutsin (bir savolga ikki, uch xil javob berish mumkin bo‘lmasin).
     

Har bir vazifani o‘zlashtirish natijasini va darajasini, ya’ni maqsadga erishilganligini o‘lchash, baholash mumkin bo‘lsin.
O‘quv-biluv vazifalari biror mavzu, bo‘lim yoki predmetni o‘rgatib bo‘lgach, talabaning bilim va ko‘nikmalarini obyektiv baholashga (og’zaki, yozma, reyting yoki test usulida) imkon yaratish lozim.
O‘quv-biluv vazifalari (oydinlashtirilgan maqsadlar) ni aniqlab ifodalagach, o‘qituvchi ta’lim natijasini tekshirish uchun test nazorati vazifalarini tuzadi. Nazorat vazifalari og’zaki so‘rash, yozma ish olish yoki test o‘tkazish uchun mavzuning mazmunini yoritadigan savollar, vazifalar, topshiriqlardan iborat bo‘ladi.
O‘quv-biluv vazifalarini ifodalash uchun fe’l shaklini to‘g’ri tanlash muhim, chukni u talaba shu o‘quv vazifasini o‘zlashtirgach bajara oladigan harakatni bildirishi zarur. Masalan, og’zaki va yoz yozma nutq sohasida o‘quv vazifalarini ifodalash uchun: gapirib bering, yozing xulosa qiling, o‘qing, bo‘g’inga ajrating kabi.
Ta’limda kutiladigan natija o‘quv-biluv vazifasi shaklida ifodalangan bo‘lsa, uni pedagogik testga aylantirish osonlashadi va u o‘z navbatida, ta’lim natijasiga erishilganligini aniqlash, tekshirishga xizmat qiladi.
Pedagogik testning shakllari test topshirig’ining mazmuniga ko‘ra, odatda pedagogik testning to‘rt xil shakli ko‘proq qo‘llaniladi: yopiq test, ochiq test, moslikka va izchillikka oid testlar. Pedagogik testlar boshqa shakllarda: matnli, vaziyatli, zanjirli kabilar ham bo‘lishi mumkin.