Mavzu: Sifatlarda daraja kategoryasi

Sifatlarning tuzilishiga ko'ra turlari. Sifatlar tuzilishiga ko'ra sodda va murakkab bo'ladi. Sodda sifatlar bir o'zakli bo'ladi.
_oq, yozgi, aqlli, beg'ubor, tor. Murakkab sifatlar o'z o'rnida uchga bo'linadi: a) juft sifatlar; b) takroriy sifatlar, v) qo 'shma sifatlar.
Juft sifatlar ikki sifatning juftlashishidan tashkil topadi: oq-qora, yaxshi-yomon, katta-kichik.
Takroriy sifatlarda bir o'zak takrorlanadi: katta-katta, baland-baland, og 'ir-og 'ir.
Qo'shma sifatlar birdan ortiq mustaqil so'zning qo'shilishidan hosil bo'ladi: havo rang, ishyoqmas,ertapishar, yoqavayron, o 'zbilarmon.
Eslatma. Juft va qo'shma sifatlar yasama bo'lib, takroriy sifatlarda shakl yasalishi mavjud. Biroq takroriy sifatlar taraqqiyot natijasida yangi ma'no kasb etishi ham mumkin: yo 'l-yo 7. Bunda yangi so'z yasalishi emas, balki so'zshaklning leksemalashuvi hodisasi mavjud.
Daraja sifatning tasniflovchi kategoriyasi sifatida
DK «belgi darajasi» UGMsiga ega. Daraja turli (geterogen) shakllar yordamida hosil qilinadi: chiroyli-chiroyliroq-juda chiroyli.
Asliy sifatlarda belgining darajasim ifodalashga ko'ra uch daraja ajratiladi:
a) oddiy daraja; b) orttirma daraja; v) ozaytirma daraja.
Oddiy daraja hech qanday vositasiz yuzaga chiqadi. Unda DK UGMsi «belgining ortiq-kamligiga munosabat bildirmaslik» tarzida yuzaga chiqadi: yaxshi, qattiq, semiz, keng, baland, to'g'ri, yumshoq kabi.
Orttirma daraja belgining me'yoriy holatdan ortiqligi, kuchliligini ifodalab, DK UGMsini «belgining me'yordan ortiqligini ifodalash» tarzida xususiylashtiradi. Orttirma daraja maxsus morfologik shaklga ega emas. DK ifodalovchisining geterogenligi ushbu darajada yaqqol ko'zga tashlanadi. Orttirma daraja quyidagi usullar bilan hosil qilinadi:
1. Fonetik usul. Buning bir necha ko'nnishlari bor: a) qop-
qora, yap-yapalok, dum-dumaloq; b) urg'uli tovushning
cho'zilishi: u'zun, bala'nd, chiro'yli.
2. Leksik usul:. juda kuchli, g'oyatda qo'rqinchli,
nihoyatda baland.
Belgining ortiq darajasi analitik shaklda ham ifodalanadi Bu shakl lkki uzvli bo'lib, birinchi uzvini chiqish kelishigi shaklia qo'llash orqali hosil qilinadi: uzundan uzoq, shirindan shirin.
Ozaytirma daraja DK LJGMsini «belgining me'yordan kamligini ifodalash» ko'rinishida xususiylashtiradi. Bu ma'no ik]