Mavzu: Siyosiy institutlar va jarayonlar. Siyosiy ong

Mavzu:

• Siyosiy institutlar va jarayonlar. Siyosiy ong.
• Theme: Political institutes and political reason

Reja:

• 1. Siyosiy institutlar va ularning shakllanishi.
• Political institutes and their development
• 2. Siyosiy partiyalar va siyosiy faoliyat.
• Political parties and political role
• 3. Siyosiy ong va madaniyat
• Political reason and culture

Kadimgi Misr va Xindistonda esa xudo – xukmdor xokimiyatning ilk manbai sifatida karalgan.

Avgustin insonlarni “iloxiy odam”, “erdagi odam”ga buladi.

F.Akvinskiy (1225-1274) Xokimiyat uz moxiyatiga kura iloxiylikning urnatilishidir.

Konfutsiy (e.o. 552/551-479 yillar) siyosiy karashlarida jamiyat ma'muriy xukuk, utilitar – iktisodiy usullar, notabiiy kuchlar yordamida emas, balki axlokiy normalar asosida boshkarilishi kerak.

Kadimgi Rimda Tsitseron ( er.o. 106 – 43 yillar) “Konunlar tugrisida” asarida davlat shakllari tugrisida, uning monarxiya, aristokratiya va demokratiya kurinishlarining yaxshi tomonlarini uzida ifodalagan aralash idora etish usulini yoklaydi.

Demokrit tugri yuldan borayotgan davlatni eng katta tayanch deb kayd etadi. Kachon u xalok bulsa xamma xalok buladi, deb xisoblaydi. Bunday bulmaslik uchun uning uch yulini: 1) tarbiya, ta'lim, ma'lumot berish: 2) yagona fikr bulishi: 3) boshkara olishni tugri olib borishni kursatadi.

Platon (er.o.427-347y.) davlatni idora etishning aristokratiya shaklini yoklaydi. Aristotel (er.o.384-322y.) davlat shaklini tugri va notugri shakllarga buladi. Tugri shakliga monarxiya, aristokratiya va politiyani, notugri shakliga esa traviya, oligarxiya va demokratiyani kiritadi.

2-savol. Al - Forobiy Fozillar sha?rining birinchi boshligi tugrisida shunday deydi: “Shu shaxar axolisiga imomlik kiluvchi okil kishi bulib, u tabiatan 12ta xislat – fazilatni uzida birlashtirgan bulishi zarur.

Nizomulmulk (1018-1092yy.) “Siyosatnoma”da markazlashgan davlat tuzishga da'vat etib, kuchli davlat maxkamasi, armiya va boshka tekshirish vositalarini yaratish tugrisida yozadi.

Amir Temur (1337-1405yy.) U jamiyatni 12 toifaga bulib, ularga tayangan xolda boshkarish ishlarini amalga oshirgan. Ular: 1) sayidlar, ulamo va shayxlar; 2) bilimdon kishilar; 3) duoguy takvodorlar; 4) amirlar, sarxanglar, sipoxsolarlar; 5) sipox (askarlar) bilan raiyat (xalk); 6) dono va ishonchli kishilar; 7) vazirlar, sarkotib va devon bitikchilari; 8) xakimlar, tabiblar, munajjimlar va muxandislar; 9) muxaddislar (xadis olimlari va roviylar); 10) sufiylar va oriflar; 11) xunar va san'at axli; 12) sayyox va tijorat axillaridan iborat.

A.Navoiy ijtimoiy adolatli tuzum goyasini yoklab, bu muammoni adolatli shox – adolatli davlat – adolatli konunlar – adolatli tartib sifatida poetik tasvirlagan.

3-savol. Tomas Gobbs (1598-1679y.) monarxiyani-xokimiyatning eng kulay shakli, deb xisoblaydi.

J.Lokk (1632-1704y.) siyosiy fikr tarixida birinchilardan bulib, “shaxs”, “jamiyat” va “davlat” tushunchalarining taxlilini beradi, xamda shaxsni jamiyat va davlatdan yukori kuyadi va xususiy mulkni yoklaydi.

Monteske (1689-1755y) xukukning, konunning ustuvorligini kayd etadi. J.Medison (1751-1836y.) xalk siyosiy xokimiyatning yagona manbai, saylovlar respublikaviy idora etishning muxim xususiyati. J. J. Russo (1712-1778y.) demokratiyaning bevosita shaklini kullab chikadi.

4-savol. M. Gandi (1869-1948y, Xindiston) Xalkni ma'rifiy yul bilan mustakil bulishga chorlaydi

Bexbudiy “Maorif bulimida ishlab turgan musulmonlarning boshini silangiz. Mafkuraga yordam etingiz. Urtadan nikobni kutaringiz. Turkiston bolalarini ilmsiz kuymangizlar. Xar ish kilsangiz jamiyat ila kilingiz. Xammaga ozodlik yulini kursatingizlar.”

Munavvar kori (1878-1931y.) Turkistonni chorizm mustamlakasidan ozod kilish, mustakil musulmon davlatini va milliy birlikni vujudga keltirish

Xulosa. Turli mamlakat xalklarining siyosatga turli xil yondashishi tabiiy. Sharkda, xususan respublikamizda siyosatning moxiyatidan kelib chikib, uni inson manfaatlariga yunaltirilgan xolda siyosat, siyosiy xokimiyat va siyosiy tizimga mavxum tarzda emas, balki unga tizimiy yondashish mavjudligi bilan ajralib turadi.