Mavzu: Stinsilyacion schyotchiklar bilan radioaktivlikti o'lchash. Tayyorlagan: Bekmuratov Asan

Mavzu: Stinsilyacion schyotchiklar bilan radioaktivlikti o'lchash.

Tayyorlagan: Bekmuratov Asan

Qabul qilgan: Sobirov Sardor

Reja:

• Radioaktiv nurlarni qayd qilish usullari.
• Radioaktivlik dozimetriyasi
• Radioaktiv moddalar toksikologiyasi.

Radioaktiv nurlarni qayd qilish usullari

• Atom yadrolarini va yadrodagi ichki jarayonlarni o‟rganishda juda ham
• kichik zarrachalar (elektronlar, protonlar.
•  -zarrachalar va hokazolar) bilan ish
• ko‟rishga to‟g‟ri keladi. Bu mikrozarrachalarni kuzatish va qayd qilish uchun
• yadro fizikasida asosan quyidagi asboblar va usullardan foydalanadi: ionizasion
• hisoblagich, ssintillyasiya hisoblagich, Vilson kamerasi, pufakli kamera, qalin
• qatlamli fotografiya emulsiyasi va boshqalar.

Vilson kamerasini 1912 yilda ingliz fizigi Vilson ixtiro qilgan. Bu kamera

• Vilson kamerasini 1912 yilda ingliz fizigi Vilson ixtiro qilgan. Bu kamera
• ishi havoda uchib o‟tayotgan mikrozarracha hosil qiladigan ionlarning o‟ta
• to‟yingan bug‟ uchun kondensasiyalanish markazlari bo‟lib qolishiga
• asoslangan. Vilson kamerasini tuzilishi 10.3-rasmda keltirilgan.

Radioaktivlik dozimetriyasi

• O‟lchov birligi Grey (Gr) – u 1 kg massali nurlangan moddaga 1J ionlovchi
• nurlanish energiyasi berilishiga teng bo‟lgan nurlanish dozasiga tengdir.
• Nurlanish dozasi quvvati sekundiga Greylarda (Gr/s) ifodalanadi.
• Nurlanish dozasining tizimdan tashqari birligi rad. (Radiation Absorbed Dase
• so‟zlarining bosh harflari) 1 rad=10-2Gr. Quvvatining birligi (rad/s) larda
• ifodalanadi.

Foton nurlanishi ta‟sirini baholash uchun ekspozision doza tushunchasi

• Foton nurlanishi ta‟sirini baholash uchun ekspozision doza tushunchasi
• kiritilgan. Amalda jism yutgan dozani nurlanishning uni o‟rab turgan havoga
• ionlovchi ta‟siri bo‟yicha baholanadi. Ekspozision doza X fotonlar ma‟lum
• hajmdagi havoda hosil qilgan bir xil ishorali barcha ionlar zaryadi yig‟indisi dQ
• ning ushbu hajmli havo massasi dm ga nisbatiga aytiladi.

Radioaktiv moddalar toksikologiyasi

• Toksikologiya turli abiotik faktorlarning tirik organizmga ta‟sirini
• o‟rganadi. Radiotoksikologiyada radioaktiv moddalarning zararli ta‟sirlari
• o‟rganiladi. Radionuklidlarning zararligi (toksikligi) quyidagi faktorlar bilan
• bog‟liq:
• nurlanish turi va energiyasi, yarim yemirilish davri;
• radionuklidlar organizmga qaysi moddalar tarkibida tushishi;
• organlar va to‟qimalar bo‟yicha taqsimlanish turi;
• organizmdan chiqarilish tezligi.
• Ayrim radioaktiv moddalar toksikologiyasi bilan tanishaylik.
• Tritiy (T
• 3
• ) vodorodning izotopi bo‟lib, tabiatda kam miqdorda uchraydi.
• Tritiy-rangsiz gaz , 18,5 keV energiyali
•   nurlarni chiqaradi. Uning yarim
• yemirilish davri 12,26 yil. Tritiy atmosferaning yuqori qatlamlarida quyidagi
• uchta jarayon tufayli hosil bo‟ladi:

Turli hayvonlarda HTO bilan zararlanishining boshlang‟ich davrida

• Turli hayvonlarda HTO bilan zararlanishining boshlang‟ich davrida
• holsizlik, adinamiya, ovqat yemaslik kuzatiladi. O‟tkir dozali nurlanishda 5-7
• kunda gemorragik sindrom aniqlanadi. Qon quyuqlanish vaqti uzayadi, teri
• tomirlari o‟tkazuvchanligi oshadi, axlat va siydikda qon paydo bo‟ladi. Qon
• morfologik tarkibida gemoglobin, leykosit, eritrosit, trombositlar miqdori
• kamayadi. Zararlanishning o‟tkir bosqichida qon hosil bo‟lishi keskin kamayadi.
• Hayvonlarning jigari funksiyasi o‟zgaradi. Tritiyning nisbatan katta biologik
• faolligi uning to‟qimalar hajmining birligida rentgen va
•   nurlarga qaraganda
• 10-30 marta kattaroq ionlashish zichligini hosil qilishi bilan bog‟liq. Bundan
• tashqari tritiy parchalanishida
• 2
• 3He
• hosil bo‟ladi, bu izotop DNK dagi vodorod
• bog‟larni uzishi mumkin. Natijada genetik effektlar paydo bo‟ladi

Xulosa

• Radioaktiv nurlarning tirik organizmga ta‟siri turlichadir. Normadan ortiqcha
• ta‟sirlar organizm to‟qimalarini buzadi. Shuning uchun ekspozision doza va
• nurlanish dozasi degan tushunchalar kiritilgan. Radiasiyadan himoyalanish ham
• muhim ahamiyatga ega. Yadro tuzilishi haqidagi ta‟limot yaqindagina o‟z
• rivojini topdi. Lekin shunga qaramasdan hozirgi vaqtda yadroda bo‟layotgan
• jarayonlardan amalda keng foydalanilmoqda.

Foydalanilgan adabiyotlar

• E. Ismailov. Biofizika.
• E. Ismailov. N. Mamatqulov. G'. Xodjaev. N. Norboyev. Biofizika va Radiobiologiya.