Qaytar jarayonlar deb jarayon tugagach sistemani ham, tashqi muhitni ham dastlabki xolatga qaytarish mumkin bo’lsagina aytiladi.
Qaytar jarayonlar real jarayonlarni idealizastiyasidir. Ya’ni ularga yaqinlashishi mumkin lekin to’la erishi mumkin emas. Maksimal ish qaytar jarayonda bajariladi.
Termodinamik qaytar jarayonga misol tariqasida ideal gazning izotermik ravishda kengayib so’ng siqilib oldingi holatga qaytishini kuzataylik. Porshinli idishda gaz bo’lib, faraz qilaylik, porshin ideal, ya’ni oғirligi yo’q va ishqalanishsiz ishlaydi. Gazning kengayishi va siqilishini grafik ko’rinishda chizmada ko’rsak.
Termodinamik qaytar jarayonga misol tariqasida ideal gazning izotermik ravishda kengayib so’ng siqilib oldingi holatga qaytishini kuzataylik. Porshinli idishda gaz bo’lib, faraz qilaylik, porshin ideal, ya’ni oғirligi yo’q va ishqalanishsiz ishlaydi. Gazning kengayishi va siqilishini grafik ko’rinishda chizmada ko’rsak.
Dastlabki xolatda gazning xajmi V1 , bosimi P1 , ga teng oxirgi xolatida bosimi P2 , hajmi V2 ga teng. Siqilish va kengayish bir necha bosqichda olib boramiz. Faraz qilaylik, porshen ustida mayda toshchalar qo’yilgan bo’lsin.
Agar bitta kichik tosh olinsa, gazni bosib turgan bosim birdaniga kamayadi (a nuqtagacha), gaz shu bosimda sekin kengayib kichik v nuqtaga xos bo’lgan hajmni egallasin va muvozanat xolatiga kelsin. Bu vaqtda gazning tashqi bosimiga qarshi bajargan ishi kataklangan avsv1 yuzaga teng bo’ladi. Porshen ustidagi toshchalarni shu yo’sunda birin ketin olib, ikkinchi xolatga kelaylik. Demak gaz I xolatdan II xolatga o’tganda, uning bajargan ishi muvozanat chizig’i ostiga kataklangan yuza – a v II V2 V1 ga teng bo’ladi.
Agar bitta kichik tosh olinsa, gazni bosib turgan bosim birdaniga kamayadi (a nuqtagacha), gaz shu bosimda sekin kengayib kichik v nuqtaga xos bo’lgan hajmni egallasin va muvozanat xolatiga kelsin. Bu vaqtda gazning tashqi bosimiga qarshi bajargan ishi kataklangan avsv1 yuzaga teng bo’ladi. Porshen ustidagi toshchalarni shu yo’sunda birin ketin olib, ikkinchi xolatga kelaylik. Demak gaz I xolatdan II xolatga o’tganda, uning bajargan ishi muvozanat chizig’i ostiga kataklangan yuza – a v II V2 V1 ga teng bo’ladi.
