Mavzu: Xalqali chuvalchanglar

Hazm qilish sistemasi. Yomg’ir chuvalchangining og’iz beshigi tanasining oldngi ichida, birinchi tana bo’shlig’ining ustida joylashgan. Og’iz qisqa xalqum orqali qizilo’ng’achga tutashgan.
Qiziqlo’ng’achning kengaygan keyingi qismi jig’ildon deb ataladi. Jig’ildon esa, kichikroq oshqozonga ochiladi. Oshqozondan tananing orqa tomoniga qarab ichak ketadi. Chuvalchanglar chiriyotgan o’simlik qoldiqlari bilan oziqlanadi. Ular chirindilarni tuproq bilan birga qo’shibichagidan o’tkazadi. Oziq ichakda hazm shirasi ta’sirida o’zlashtiriladiyu Oziq tarkibidagi moddalar qonga so’riladi. Oziqning hazm bo’lmagan qismi tuproq bilan birga unol teshigi orqali tashqariga chiariladi. Tashqariga chiqarilayotgan tuproq zarralarihazm shirasiga aralashib, qisman bir-biriga yopishib, yumaloqlanib chiqadi va donador ko’rinishga ega bo’ladi. Bu donachalar kopralitlar deyiladi. Yomg’ir chuvalchangining tuproqni donador qilib yumshatishi va bu bilan o’simliklar ildizining yaxshi nafas olishiga yordam berish hususiyati ham mana shunda.
Qon aylanish sistemasi. Qon aylanish sistemasi dastlab halqali chuvalchanglarda kuzatilgan. Yomg’ir chuvalchangining qon aylanish sistemasi bir-biri bilan tutashib turadigan qon tomirlaridaniborat. Chuvalchang tanasida ikkita yirik qon tomir, biri – orqa qon tomiri, tananing orqa tomonida, ichak ustida, ikkinchisi – qorin tomiri, ichak ostida joylashgan. Bu ikkala yirik qon tomirlarhalqa tomirlar orqali o’zaro tutashgan. Qizilo’ng’ach atrofida joylashgan 5-6 ta yo’g’on halqa tomirlarning devori muskullar bilan ta’minlangan. Bu tomirlar qisqarish hususiyatiga ega bo’lganligi tufayli “yurak” deb ataladi. Halqa tomirlar va yirik qon tomirlardan tanadagi turli organlarga mayda qon tomirlar tarqaladi. Bu tomirlar ham o’z navbatida judamayda tomirlar ajraladi.
Organlarga joylashgan eng mayda qon tomirlar kapilyarlar deb ataladi. Kapilyar tomirlar terida va ichak devorida ayniqsa ko’p bo’ladi. Xalqumdagi halqa qon tomirlari qisqarish natijasida qon orqa tomir bo’ylab tananing oldingi tomonigaoqadi. Chuvalchangning qon tomirlaritana bo’shlig’i bilan tutashmaganligi sababli ularning qoni tana suyuqligi bilan aralashib ketmaydi, qon esa, harakat qon tomirlarda oqadi. Shu sababdan yomg’ir chuvalchangi va boshqa halqali chuvalchanglarning qon tomirlari yopiq qon aylanish sistemasini hosil qiladi. Qon orqali kislorod va oziq moddalari bosiladi. Ichakda hazm bo’ladigan oziq moddalarichakdevori orqali qonga so’riladi va hamma organlarga tarqaladi.
Nafas olishi. Yomg’ir chuvalchangi terisi orqali nafas oladi. Kislorod tuproq havosidan teri orqali kapilyarlardagi qonga o’tib, qon bilan hamma organlarga tarqaladi. Hujayralarda moddalar almashinuvi natijasida hosil bo’lgan karbonad angidrid gazi ham teri orqali organizmdan chiqib ketadi.. Chuvalchang terisi shilimshiq modda bilan namlanib turadi. Nam teri kislorodni yaxshi o’tkazadi.