Mavzu: Xalqaro moliyaviy munosabatlarda tmklarning o’rni. Reja: Kirish. Asosiy qism

4.1-rasm. Asosiy korporatsiya vazifalari²

Mazkur sohadagi korxona chet ellik hamkorlar bilan birgalikda ochilsa: neft va gaz qazib chiqarilgan kundan boshlab 7 yilga daromad (foyda) solig’idan; -xorijiy hamkorlar ulushiga mansub kapitaldan olinadigan daromad va mulk solig’idan ozod qilinadi.

Engil sanoat sohasida: -tayyor mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonalar qo’shimcha qiymat solig’idan tashqari barcha soliqlardan ozod qilinadi; -o’z ehtiyoji uchun ishlab chiqarish uskunalari, ehtiyot qismlarni import qilishda korxonalar bojxona to’lovlaridan ozod qilinadi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 11 apreldagi ―To’g’ridan-to’g’ri xususiy xorijiy investitsiyalarni jalb etishni rag’batlantirish borasidagi qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida gi Farmoni mamlakatimizda investitsiya muhitini yanada yaxshilash, xususiylashtirish, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik jihatdan qayta jihozlash va rekonstruktsiya qilish, ortiqcha ishchi kuchi mavjud bo’lgan mintaqalarda yangi ish joylarini yaratish dasturlarini amalga oshirishga to’g’ridan-to’g’ri xususiy xorijiy investitsiyalarni keng jalb etish, shuningdek, xorijiy investorlar uchun ishonchli huquqiy himoya va kafolatlarni ta’minlashga qaratilgan.

Xulosa
Transmilliy korporatsiyalar xalqaro iqtisodiy munosabatlar tizimida ortiqcha baholab bo'lmaydigan rol o'ynab, zamonaviy jahon iqtisodiyotining eng muhim ishtirokchilariga aylandi. Sanoati rivojlangan yetakchi mamlakatlar uchun aynan ularning TMKlarining tashqi faoliyati tashqi iqtisodiy aloqalarning mohiyatini belgilaydi.
TMK strategiyasi global yondashuvga asoslanadi, u har bir alohida bo'g'in uchun emas, balki butun birlashma uchun natijani optimallashtirishni ta'minlaydi. Korporatsiya har qanday tashqi bozorda tayyor mahsulot yoki yarim tayyor mahsulotlar ishlab chiqarish hajmini oshirishga qaror qilganda, ushbu bozorning o'sish istiqbollari bilan bog'liqligi, xorijiy korxonalarning mahalliy ishlab chiqaruvchilar bilan raqobatlasha olish qobiliyati kabi omillarni hisobga oladi: mahsulotlar, valyuta kursi, savdo cheklovlari, transport xarajatlari.
TMKlar qabul qiluvchi mamlakatlar iqtisodiyotiga ta’sir ko‘rsatish uchun katta imkoniyatlarga ega. Turli mamlakatlarda joylashgan TMK bo'linmalari o'rtasidagi operatsiyalar tashqi savdo aylanmasi va hatto yirik G'arb mamlakatlari hisob-kitoblarining muhim qismini tashkil qiladi. Korporativ faoliyatning globallashuvi ularga o‘z manfaatlari yo‘lida katta resurslarni mamlakatdan mamlakatga o‘tkazish imkonini beradi. TMKlarning muayyan mamlakat iqtisodiyotiga ta'sirining o'ziga xos namoyon bo'lishi munosabatlar sub'ektlarining iqtisodiy qudratiga, TMK filiallari va sho'ba korxonalarining qabul qiluvchi mamlakatdagi mavqeiga bog'liq.
Ishlab chiqarish kapitalining asosiy eksportchilari sanoati rivojlangan mamlakatlarning TMK korxonalari hisoblanadi. Rivojlanayotgan mamlakatlarning jahon iqtisodiyotining baynalmilallashuvi va globallashuvi jarayonlariga qo'shilishi bilan bog'liq umumiy vaziyatni baholar ekanmiz, rivojlanayotgan dunyoning ayrim qismlari jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar chegarasida ekanligini aytishimiz kerak.
Kurs ishini yozish jarayonida TMK faoliyatini o‘rganib chiqib, ish yuzasidan umumiy xulosa chiqarish mumkin: TMKlarning jamiyat hayotiga faol aralashuvi uning faoliyatida ham ijobiy, ham salbiy tomonlarning aniqlanishiga olib keladi.
TMK faoliyatining ijobiy tomonlari:
1. Filiallar, sho'ba korxonalarni ular "eng zarur" bo'lgan joylarda tashkil etish. Aholi bandligi ortib bormoqda, bozor iste’molchiga zarur bo‘lgan mahsulotlar bilan to‘ldirilmoqda va hokazo.
2. TMK faoliyati natijasida soliq tushumlarining ko'payishi.
3.TMK faoliyatining doimiy rivojlanishi. TMKlar ilmiy-tadqiqot ishlariga baʼzi shtatlarga qaraganda koʻproq mablagʻ sarflaydi.
TMK faoliyatining salbiy tomonlari:
1 Mamlakat iqtisodiyotiga kuchli ta'sir ko'rsatadigan TMKlar ba'zi hollarda o'z manfaatlarini himoya qilib, unga qarshi chiqishlari mumkin.
2 Ko'pincha TMKlar qonunni "aylanib o'tishga" harakat qilishadi (daromadlarni yashirish, kapitalni bir mamlakatdan boshqasiga o'tkazish).
3 Monopol narxlarni o'rnatish, ortiqcha foyda olish imkonini beradi.
4 Mamlakat manfaatlariga tajovuz qiluvchi shartlar.