Dilin və fikrin potensialı
«Poeziya – söz sənətidir»
Adi danışıq dili, epik üslub, nəqli cümlələr qeyri-aşkar şüurun və hissiyyatın ifadəsi üçün yetərli deyil. Hissiyyatın, əhvalın musiqi ilə və ya rənglərin dili ilə ifadə edilməsindən fərqli olaraq poeziya məhz təbii dilin imkanlarından istifadə edir; lakin bu dil adi danışıq dilindən fərqli olaraq, mübaliğələr, məcazlar, təşbehlərlə «bəzədilmiş», habelə ritm və ahənglə tamamlanmış xüsusi bir dildir. O, artıq poetik dil statusu almışdır. Bu dil qafiyəyə, ahəngə, ritmə salınmış sözlər yox, daha çox dərəcədə, sözlərlə ifadə olunmuş ritm və ya ahəngdir.
Məqsədimiz hissiyyatı, əhvalı ifadə edən müxtəlif sənət növləri içərisindən məhz poeziyanı ayırmaq və onun «söz sənəti» olmaqdan başqa, «fikir sənəti» olmaq iddiasını və bu xüsusda potensial imkanlarını araşdırmaqdır.
Ənənəvi poeziya hadisələrdən, təzahürlərdən təsirlənən şairin ürək sözlərini ifadə edir. Təəssüratlar təfəkkür prizmasından keçərək həyatın, dünyanın ən ümumi qanunauyğunluqlarında iz salmamış, ideyalar səltənətinə qədəm qoymamış, intellekt süzgəcindən keçməmiş elə birbaşa, hansı isə obrazlarla, təşbehlərlə, bənzətmələrlə ifadə olunur. Həm də bu cəhət nə isə bir çatışmazlıq kimi yox, poeziyanın rəmzi, tələbi kimi, bir məziyyət kimi qəbul edilir.
Hiss, duyğu necə yaranıbsa oxucuya eləcə, hələ öz təravətini itirmədən, öz bakirəliyində təqdim olunur. Əlbəttə, əgər bədii dilin buna qüdrəti çatarsa!
Poeziyaya bu cür münasibət Azərbaycanda o qədər dərin kök atmışdır ki, ayrı-ayrı hallarda şairlər bu ənənədən uzaqlaşaraq mahiyyətləri, ümumiləri tərənnüm etmək «iddiasına» düşdükdə, ədəbi tənqid, hətta onların şöhrətindən, nüfuzundan çəkinməyərək, kəskin mövqe tutmuş, onları «fəlsəfəçilikdə» günahlandırmışdır.
Lakin XX əsr Azərbaycan poeziyasında bu tabunu pozmaq meyilləri də güclü olmuşdur. Səməd Vurğun da, Rəsul Rza da bütün «fəlsəfəçilik» ittihamlarına baxmayaraq, vaxtaşırı konkretlikdən ümumiyə, mahiyyətə doğru addımlar atmış və fəlsəfi poeziyanın gözəl nümunələrini yaratmışdırlar.
Düzdür, Səməd Vurğunda fəlsəfilik tamam başqa üslubda və istiqamətdə, Rəsul Rzada isə xeyli fərqli formada özünü göstərir. Lakin formalar fərqli olsa da məğzi eynidir: poeziya fəlsəfi qata yüksəlir. Səməd Vurğun fəlsəfə mərtəbəsinə poetik vüsət qanadlarında qalxır. Rəsul Rza isə mahiyyət dünyasına təhlil və düşüncə qapısından keçir. Lakin heç biri bu mərtəbədə həmişəlik lövbər salmır və yenidən hissi dünyanın konkret yaşantılarına qayıdaraq axıradək öz şair missiyalarını yerinə yetirirlər.
Dostları ilə paylaş: |