Mцvzu marketinqdџ MЏhsul siyasџTİ Plan: myhsul зeşidi vY mYhsul nomenklaturası myhsulların tYsniflYşdirilmYsi

6.6. TijarYt markası vY tijarYt nişanı

MYhsullar ьzrY marketinq st­rategiyasının vY marketinq kompleksinin hazırlan­ma­sının mьhьm istiqamYt­lYrin­dYn biri onlara tijarYt markalarının vY tijarYt nişan­la­rının verilmYsidir. TijarYt mar­ka­sı mYhsulun identiflYşdirilmYsini, onun rYqib mYh­sullardan fYrqlYndirilmYsini asan­laşdırır, mYhsulun satınalma prosesini sadYlYşdirir vY istehlakзılara mYhsulun ьs­tьn­lьk­lYrini yadda saxlamağa imkan verir. Bundan baş­qa bir зox istehlakзılar mYhsulun ti­jarYt markasının olmasını onun yьksYk key­fiy­yYtli olması kimi qYbul edirlYr. Bьtьn bunlar isY istehlakзılarda hYmin mYhsula bağlılıq (sadiqlik) yaradır, onlar dai­ma bu mYhsulları almağa ьstьnlьk verirlYr. BYzYn tijarYt markası mьYssisYnin balans dYyYrindYn bir neзY dYfY yьksYk qiymYtlYndirilir. MYsYlYn, «Nest­le» firması «Rojnter» tijarYt mar­kasının satın alınması ьзьn hYmin firmaya onun balans dYyYrindYn 5 dYfY artıq mYblYğ - 4,5 mlyard ABŞ dolları цdY-mişdir. «Grand Metropolitan» kompaniyası tY­rYfindYn «Neublein» alınması onun aktivinY hY-min firmanın tijarYt markasının qiymYti qYdYr - 800 mln.$ YlavY etmişdir. «Coca-Cola» fir-masının tijarYt markası 24 milyard, «Marlboro» - 31 milyard, «Kodak» - 10 milyard $ mYblYğindY qiymYt­lYn­dirilir.

MYhsulların tijarYt markası vY tijarYt nişanının verilmYsindY tijarYt markasın­dan, tijarYt nişanından, marka adından vY marka emblemindYn istifadY edilir.

TijarYt (mYhsul) markası. Amerika Marketinq Assosiasiyası tijarYt markasını belY mьYyyYnlYşdirmişdir: «TijarYt markası satıjının vY ya satıjılar qrupunun mYhsul vY xidmYtlYrinin identiflYşdirilmYsi vY onların rYqiblYrin mYhsul vY xidmYtlYrindYn fYrqlYndirilmYsi ьзьn nYzYrdY tutulan ad, termin, simvol, şYkil vY ya onların kombinasiyasıdır»

TijarYt nişanı. TijarYt nişanı mьYssisYnin цz tijarYt markasının adını vY (vY ya) emb-leminin, simvollarının digYr mьYssisYlYr tYrYfindYn istifadY edilmYsinin, tYqlid edilmYsinin qarşısını almaq mYqsYdilY onların hьquqi mьdafiYsinin tYmin edil­mYsidir. Başqa sцzlY desYk, tijarYt nişanı mьYyyYn edilmiş qaydada qeydiyyatdan keзmiş vY hьquqla mьdafiY edilYn tijarYt markasıdır vY ya onun bir hissYsidir. Pa­tent vY mьYlliflik hьququndan fYrqli olaraq, tijarYt nişanından istifadY hьququna mьd­dYt, vaxt mYhdudiyyYti qoyulmur vY ondan istifadY tijarYt nişanı sahibinin mьs­tYsna hьququdur.

Marka adı. Marka adı tijarYt markasının tYlYffьz edilY bilYn hissYsidir. MYsY­lYn, «Зinar», «BK», «Mercedes» vY s. marka adlarıdır.

Marka emblemi (nişanı). Marka emblemi (nişanı) tijarYt markasının tanına bilYn, lakin, tYlYffьz edilY bilmYyYn hissYsidir.

TijarYt markasının kimY mYxsusluğundan, mYhsula tijarYt markasının kim tYrYfindYn verilmYsindYn asılı olaraq onun iki tipi: 1) istehsalзının tijarYt markası vY 2) vasitYзilYrin tijarYt markası (buna xьsusi marka, diler markası da deyilir) vardır.

İstehsalзının tijarYt markası istehsalзı mьYssisY tYrYfindYn hazırlanır vY yalnız hYmin mьYssisY tYrYfindYn istehsal edilYn mYhsullara verilir. Bu halda hYmin tijarYt markasının bazara зıxarılması ilY YlaqYdar bьtьn mYsuliyyYt vY xYrjlYr istehsalзının ьzYrinY dьşьr.

VasitYзilYrin tijarYt markası vasitYзilYr (dilerlYr, distribьtorlar, tajirlYr vY s.) tYrYfindYn hazırlanır vY hansı istehsalзı mьYssisY tYrYfindYn istehsal edilmYsindYn asılı olmayaraq, onların realizY etdiklYri bьtьn mYhsullara verilir. Bu halda tijarYt markasının bazara зıxarılması ilY YlaqYdar bьtьn mYsuliyyYt vY xYrjlYr vasitYзilYrin ьzYrinY dьşьr.

İstehsalзı mьYssisYlYrin цz mYhsullarına vasitYзilYrin tijarYt markasının veril­mYsinY vY mYhsulların bu tijarYt markası ilY satılmasına razılaşması a) bYzi mьYssisY­lY­rin цz mYhsullarına tijarYt markası vermYmYsi vY yaxud onların tijarYt marka­sı­nın kifayYt qYdYr mYşhur olmaması vY b) onun mьYssisYnin satışının hYjminin artmasına vY bunun sayYsindY mьYssisYnin istifadY edilmYyYn is­teh­sal gьjlYrinin yьklYnmYsinY vY mYhsula зYkilYn xYrjlYrin sYviy­yY­sinin aşağı dьşmYsinY sYbYb olması ilY izah edilY bilYr. Lakin, nYzYrY almaq lazımdır ki, istehlakзılar istehsalзı mьYssisYnin mYhsulunun vasitYзilYrinin tijarYt markası ilY satıldığını bil­dikdY istehsalзının tijarYt markası ilY onun ekvivalenti olan vasitYзilYrin tijarYt mar­kası arasında heз bir fYrqin olmaması qYnaYtinY gYlY vY bunun nYtijY­sindY istehsalзının tijarYt markası ilY satılan mYhsullarının alınmasından imtina edY bilYrlYr.

HYm istehsalзı, hYm dY vasitYзilYr mYhsula tijarYt markasının verilmYsi ьзьn hYr şeydYn YvvYl ona olan tYlYblYri mьYyyYn etmYli, tijarYt markasının uğurunu mьYyyYn edYn amillYri цyrYnmYli vY tijarYt markasının seзilmYsi strategiyasını mьYyyYnlYşdirmYlidir.

HYr bir tijarYt markası aşağıdakı tYlYblYrY javab vermYlidir:

• 
  mYhsulun ьstьnlьklYrini gцstYrYn, istehlakзıda mьsbYt assosiasiya doğuran xьsu-siyyYtlYrY malik olmalıdır;
  
• 
  mYhsulun Ysas istehlak xьsusiyyYtlYrinY uyğun gYlmYli vY onu ifadY etmYlidir;
  
• 
  istehlakзıya funksional vY emosional fayda tYklif etmYlidir;
  
• 
  istehlakзının ьstьnlьk verdiyi, цz fYaliyyYtindY nYzYrY aldığı dYyYrlYr sistemini (mYsY-lYn, mYhsulun tYhlьkYsizliyini, presticini vY s.) Yks etdirmYlidir;
  
• 
  istehlakзının mYdYniyyYtini, xarakterik xьsusiyyYtlYrini gцstYrmYlidir;
  
• 
  fYrdiliyY malik olmalı, istifadYзinin fYrdi xьsusiyyYtlYrini vY statusunu Yks etdirmYlidir;
  
• 
  mьYyyYn istehlakзı qrupu, bazar seqmenti ьзьn nYzYrdY tutulmalıdır;
  
• 
  sadY olmalı, imkan daxilindY bьtьn dillYrdY tYlYffьz oluna bilYn olmalı vY başqa dillYrY tYrjьmY olunanda mYnasını itirmYmYlidir;
  
• 
  reklam vasitYlYrindY asan yerlYşdirY bilYn olmalıdır vY s.
  

TijarYt markasının bazar uğuru bir sıra amillYrlY mьYyyYn edilir. Markanın bazar uğurunu tYmin edYn Ysas amillYrY aşağıdakılar aiddir:

• 
  mYhsulun keyfiyyYti. TijarYt markası verilYn mYhsul yьksYk keyfiyyYtY ma­lik olmalı, keyfiyyYti vY istehlak xьsusiyyYtlYrilY rYqib mYhsullardan fYrqlYnmY­li­dir. HYmin mYhsul mYqsYd seqmentinin funksional tYlYblYrinY tam javab vermY­lidir.
  
• 
  mYhsulun mцvqelYşdirilmYsi. MYhsulun tijarYt markasının uğurunun tYmin edilmYsi ьзьn onun tYklif edilYjYyi bazar seqmenti dьzgьn seзilmYli vY mцvqelYş­di­ril­mYsi hYyata keзirilmYlidir. Buna nail olmaq mYqsYdilY mьYssisY mYhsulun rY­qib mYhsullardan fYrqlYndiriji xьsusiyyYtlYrini, ьstьnlьklYrini istehlakзılara зatdır­malı, onun reklamlarında bu ьstьnlьklYri цn plana зYkmYli, servis xidmYtinin nomenklaturasını genişlYndirmYli vY sYviyyYsini yьksYltmYli, istehlakзılara Yla­vY tYminatlar vermYli, mYhsulun qablarını dьzgьn tYrtib etmYli vY onu daima tYkmillYşdirmYlidir vY s.
  
• 
  mYhsulun yenidYn mцvqelYşdirilmYsi. İstehlakзıların tYlYbatının, alış motiv­lY­rinin vY davranışının dYyişmYsinY, hYmзinin mYhsulun tYtbiq vY istifadY sahYlY­rinin genişlYnmYsinY vY dYyişmYsinY uyğun olaraq mYhsulun yenidYn mцvqe­lYş­di­ril­mYsi hYyata keзirilmYlidir. MYsYlYn, Lucozade mYhsulu ilk dYfY bazara xYstY uşaq­lar ьзьn yьksYk enercili iзki kimi tYklif edilmişdir. Lakin, aparılan marketinq tYd­qi­qatları gцstYrmişdir ki, hYmin uşaqların anaları bu iзkidYn gьndYlik tonuslaş­dırıjı iзki kimi istifadY edirlYr. Buna uyğun olaraq, istehsalзı onun yenidYn mцvqe­lYşdirilmYsini hYyata keзirmiş vY onu tonuslaşdırıjı iзki kimi tYbliğ etmYyY başla­mış­dır. Sonradan isY mьYssisY mYşhur idmanзıların iştirakı ilY hYmin mYhsulun reklam kompaniyasını tYşkil etmiş vY onu geniş istehlak mYhsulu kimi mцvqe­lYş­dirmişdir .
  
• 
  istehlakзıların mYlumatlandırılması. TijarYt markası haqqında istehlakзılara vaxtında vY Ytraflı mYlumat verilmYli, onun fYrdiliyinin saxlanması vY qorunması tYmin edilmYli, mьsbYt (pozitiv) jYhYtdYn qavranılması gьjlYndirilmYlidir. Bu mYq­sYdlY mYhsulun vY tijarYt markasının reklamı genişlYndirilmYli, satışının hYvYslYn­di­rilmYsi hYyata keзirilmYli, ijtimaiyyYtlY YlaqY tYşkil edilmYli, mYhsulun reklam obrazı dьzgьn seзilmYli vY bu obraz mYhsulun Ysas xьsusiyyYtlYrini Yks etdir­mY­lidir.
  
• 
  tijarYt markasının verilmYsinin birinjiliyi. MьYssisY bazara зıxardığı mYhsu­la oxşar vY rYqib mYhsullara nisbYtYn birinji olaraq tijarYt markası vermYlidir. Зьnki, mьtYxYssislYrin apardıqları tYdqiqatlar gцstYrir ki, birinji olaraq tijarYt markası verilYn mYhsul istehlakзının şьurunda digYr mYhsullara nisbYtYn daha mцhkYm mцvqeyY malik olur vY onlarda hYmin mYhsula bağlılıq yaradır. MYsYlYn, geniş istehlak mYhsulları bazarında bazara tijarYt markası adı ilY ikinji зıxan mYhsul pioner mYhsulun bazar payının yalnız 71%, ьзьnjь зıxan mYhsul isY 58%-nY ьmid edY bilYr.
  
• 
  tijarYt markasının şцhrYtinin saxlanması vY qorunması. MYhsulun vY onun tijarYt markasının şцhrYtinin, populyarlığının saxlanması vY qorunması mYqsYdilY mьYssisY daima mьxtYlif tYdbirlYr hYyata keзirmYli vY buna kifayYt qYdYr vYsait ayırmalıdır. HYm dY bu tYdbirlYr kompaniya xarakteri daşımamalı, uzunmьddYtli perspektivY hesablanmalıdır. Cadburys Schjeppes kompaniyasının keзmiş başзısı E. Kedbrin tYbirinjY desYk, markanın uzunmьddYtli mцvjudluğu ьзьn onun şцhrYtini daima vY bцyьk tYxYyyьllY saxlamaq lazımdır. Marka зox qiymYtli var-dцvlYtdir vY hYr bir mьlkiyyYt forması kimi onu da vaxtaşırı dYyişdirmYk (tYshih etmYk), yenilYşdirmYk vY qeyri-qanuni istifadYdYn qorumaq lazımdır.
  
• 
  mьYssisYnin işзi heyYtinin bajarığı vY sYriştYsi. TijarYt markasının, xьsusYn xidmYtlYrin tijarYt markasının uğuru hYllediji dYrYjYdY mьYssisYnin işзi heyYtinin bajarığından, sYriştYsindYn vY mYharYtindYn asılıdır. Зьnki, mYhz onlar bilavasitY istehlakзılarla YlaqY yaradır, mYhsul vY xidmYtlYri onlara tYqdim edir, onlara xidmYt gцstYrirlYr. Buna gцrY dY, mьYssisYnin mYhsul vY marka siyasYti onlara izah edil­mY­li, onlar mYhsulun rYqib vY oxşar mYhsullardan ьstьnlьklYrini vY fYrqlYndiriji xьsusiyyYtlYrini dYrk etmYli, bunları istehlakзılara izah etmYyi bajarmalıdır.
  

MьYssisY mYhsullarına tijarYt markası verilmYsi prosesindY aşağıdakı 4 strate­gi­yadan birindYn vY ya onların bir neзYsindYn istifadY edY bilYr:

1. 
   FYrdi tijarYt markası strategiyası. Bu strategiyada mьYssisYnin istehsal etdiyi hYr bir mYhsula mьxtYlif fYrdi tijarYt markası adları verilir. Bu strategiyanın ьstьn­lьyь ondan ibarYtdir ki, bu zaman mьYssisYnin realizY etdiyi hYr hansı bir mYhsulun istehlakзılar tYrYfindYn qYbul edilmYmYsi vY ya hYmin mYhsulun bazar uğursuzluğu digYr mYhsulların bazar mцvqeyinY tYsir etmir. Bu tijarYt markası strategiyasının зatışmazlığı hYr bir mYhsul markasının bazara irYlilYdilmYsilY YlaqYdar olan xYrjlYrin sYviyyYsinin yьksYk olmasıdır.
   
2. 
   Ьmumi tijarYt markası strategiyası. Ьmumi tijarYt markası strategiyasını tYtbiq edYn mьYssisYlYr istehsal etdiyi bьtьn mYhsullara (mYhsulların nomenkla­tu­rasına) ьmumi, eyni tijarYt markası adı verirlYr. Bu strategiyanın tYtbiqi mYhsul­la­rın, xьsusYn dY yeni mYhsulların bazara irYlilYdilmYsilY YlaqYdar olan xYrjlYrin sYviy­yYsini ixtisar etmYyY imkan verir. Lakin, bu mYhsullardan hYr hansı birinin bazar, istehlakзılar tYrYfindYn qYbul edilmYmYsi vY ya bazar uğursuzluğu digYr mYhsul­ların da bazar mцvqeyinY mYnfi tYsir edir.
   
3. 
   MьxtYlif mYhsul зeşidlYrinY mьxtYlif tijarYt markalarının verilmYsi strategi­yası. Bu strategiyada mьYssisYnin istehsal etdiyi hYr bir mYhsul зeşidinY mьxtYlif tijarYt markaları verilir, eyni mYhsul зeşidinY daxil olan mYhsullar isY hYmin зeşidY verilmiş tijarYt markası ilY adlandırılır. Gцrьndьyь kimi, bu tijarYt markası stra­tegi­yası цzьndY ьmumi vY fYrdi tijarYt markası strategiyalarının mьYyyYn xьsusiy­yYt­lYrini birlYşdirir. BelY ki, mьxtYlif mYhsul зeşidlYrinY tijarYt markasının verilmYsi fYrdi tijarYt markası strategiyasına, зeşidY daxil olan mYhsullara tijarYt markasının verilmYsi isY ьmumi tijarYt markası strategiyasına uyğun gYlir.
   
4. 
   MьYssisYnin (firmanın) adı ilY mYhsulun adının YlaqYlYndirilmYsinY Ysasla­nan tijarYt markası strategiyası. Bu strategiyada mьYssisY mYhsula verYjYyi tija­rYt markasını цzьnьn (yYni mьYssisYnin) adı ilY mYhsulun adını YlaqYlYndirmYklY mьYy­yYnlYşdirir. Başqa sцzlY desYk, tijarYt markası sanki iki hissYdYn - mьYs­sisY­nin adını vY mYhsulun adını gцstYrYn hissYlYrdYn ibarYt olur. Bu strategiyada mьYs­si­sY­nin vY mYhsulun imijinin yaradılması prosesi eyni zamanda baş verdiyindYn bu işlYrY зYkilYn xYrjlYrin sYviyyYsi aşağı dьşьr, hYm dY bu zaman mYşhur mьYs­sisYlYrin (firmaların) yeni mYhsullarının bazara irYlilYdilmYsi prosesi asanlaşır.
   

MYhsula tijarYt markasının verilmYsindY Yn mYsuliyyYtli mYsYlYlYrdYn biri dY tijarYt markası adının seзilmYsidir. MYhsulun tijarYt markasının adı istehlakзıda xoş assosiasiya ya-ratmalı, mYhsulun mYzmununa uyğun gYlmYli, asan yadda qalmalı vY asan tYlYffьz olunmalı, digYr dillYrY tYrjьmY olunduqda ilkin mYnası tYhrif olunmamalı vY latın qrafikası ilY yazılmalıdır.
6.7. MYhsulların qablaşdırılması.

MYhsulun qablaşdırılması mYhsul qablarının hazırlanması, mYhsulların bu qab­lar­da yerlYşdirilmYsi, hYmзinin etiketlYrin, YlavYlYrin vY ştrixli kodların hazırlan­ması prosesidir.

Qablaşdırma mYhsulların, xьsusYn dY tijarYt markaları verilmiş mYhsulların ha-zırlanmasının vY bazara зıxarılmasının mьhьm tYrkib hissYlYrindYn biridir. BelY ki, bir sıra mYhsulları, xьsusYn dY maye mYhsulları qabsız tYsYvvьr etmYk mьmkьn deyildir, qablar hYmin mYhsulların ayrılmaz hissYsi kimi зıxış edir vY hYmin mYhsulları qablaşdırmadan bazara зıxarmaq mьmkьn deyildir.

Qeyd etmYk lazımdır ki, qablaşdırma mYhsulların saxlanmasını vY qorunmasını hYyata keзirmYklY yanaşı, onların qiymYtinin yьksYlmYsinY sYbYb olur. MьtYxYs­sis­lYrin hesablamalarına gцrY mYhsulun qiymYtinin 10-40%-ni onun qablarının dYyYri tYşkil edir. HYtta bYzi mYhsulların qabları onun iзindY olan mYhsuldan baha olur.

MYhsulların qablaşdırılması onların mYhsul qablarının hazırlanması, qabların xariji tYrtibatı vY mYhsulların qablarda yerlYşdirilmYsi prosesidir. MYhsul qabları de­dik­dY mYhsu­lun yerlYşdirildiyi qutular, taralar, цrtьklYr, tutumlar vY digYr pred­metlYr başa dьşь­lьr.

Son zamanlar qablaşdırılma marketinqin Yn tYsirli vajib elementlYrindYn birinY зevrilmişdir. MYhsulun effektli qablaşdırılması satışın hYjmini digYr marketinq tYdbirlYrinin hYyata keзirilmYsi sayYsindY nail olunan satış hYjminin artım tempin­dYn yьksYk templY artırmağa imkan verir. Bununla YlaqYdar olaraq bYzi mьtY­xYs­sislYr qablaşdırmanı mYhsul, qiymYt, bцlьşdьrmY vY hYvYslYndirmY ilY yanaşı mar­ketinq kompleksinin beşinji elementi hesab edirlYr. Bu, qablaşdırmanın yerinY yetirdiyi funksiyalarla mьYyyYn edilir.

MYhsulların qablaşdırılması bir sıra funksiyalar yerinY yetirir. Bura YsasYn aşa­ğı­dakılar aiddir:

• 
  mYhsulun vY ya mYhsullar qrupunun identiflYşdirilmYsi vY digYr mYhsullar­dan fYrqlYndirilmYsi;
  
• 
  mYhsulların nYql edilmYsi, yьklYnmY-boşaldılması vY anbarlaşdırılması za­manı onların xariji tYsirlYrdYn, zYdYlYnmYdYn, mYhv olmadan qorunması vY bunun sayYsindY mYhsulun istehlak xьsusiyyYtlYrinin saxlanmasının tYmin edilmYsi;
  
• 
  mYhsulların nYql edilmYsi, yьklYnmY-boşaldılması vY anbarlaşdırılması ьзьn yьk vahidinin formalaşdırılması;
  
• 
  mYhsulların marketinq kompleksinin realizasiyası. MYhsulun qabları isteh­lak­зının diqqYtini mYhsula jYlb etmYyY, hYmin mYhsulu digYr mYhsullardan fYrq­lYn­dirmYyY, mYhsulun seзilmYsi prosesini asanlaşdırmağa vY s. imkan verir.
  
• 
  satışın hYvYslYndirilmYsi vY onun hYjminin artırılması. İri qablarda nisbYtYn зoxlu miqdarda mYhsulların vY yaxud eyni qabda uyğun gYlYn mьxtYlif mYhsulların qablaşdırılması bir dYfYyY alınan mYhsulların hYjmini artırmağa imkan verir.
  
• 
  kommunikasiya sisteminin yaradılması, o jьmlYdYn, mYhsulun reklamının hYyata keзirilmYsi. MYhsul qablarında vY yaxud etiketlYrindY vY YlavYlYrdY (tYlimat­lar­da) gцstYrilYn mYlumatlar mYhsulun istehsalзısı, tijarYt markası, tYrkibi, istifadY qaydaları, istehsal tarixi vY istifadY mьddYti vY s. haqqında istehlakзılara mьYyyYn informasiya verir. Bundan başqa mYhsulun qabının dizaynı, rYngi, forması, qrafik tYsvirlYr vY s. onun tanınmasını asanlaşdırır.
  
• 
  mYhsulların modifikasiyası. BYzi hallarda istehsalзı mYhsulun qablarını dYyişdirmYklY vY yaxud onu tYkmillYşdirmYklY mYhsulu bazara yeni mYhsul kimi зıxarır vY s.
  

MYhsulların hazırlanmasında, nYql edilmYsindY vY saxlanmasında roluna vY yerinY yetirdiyi funksiyalara gцrY mYhsul qablarını şYrti olaraq ьз yerY: adi qablara, mYhsul taralarına vY nYqliyyat taralarına bцlьrlYr.

Adi qablar (bunlara ilk qablar, daxili qablar da deyilir) bilavasitY mYh­su­lun yer­lYş­dirildiyi, mYhsulun onsuz bazara зıxarılması mьmkьn olmayan qablar­dır. MYsY­lYn, Ytriyatlar, iзkilYr vY s. ьзьn şьşY qablar, flakonlar, konfetlYr ьзьn ka­ğız цrtьklYr adi qablardır. Bu qablar, YsasYn, mYhsulların saxlanması vY mYhsul forması alması funksiyasını yerinY yetirir.

MYhsul taraları (bunlara ikinji qablar, xariji qablar da deyilir) adi qablarda olan bir mYhsulun vY ya bir neзY mYhsulun qablaşdırıldığı qablardır. MYsYlYn, Ytriyyat flakonlarının yerlYşdirildiyi karton qutu vY yaxud mьYyyYn miqdar konfetin yerlYşdirildiyi karton qutu mYhsul taralarıdır.

NYqliyyat taraları mьYyyYn miqdar mYhsul taralarının yerlYşdirildiyi qablardır, taralardır. Bu qablara, YsasYn, yьk konteynerlYri, altlıqları, paketlYri vY s. aiddir. Bu qab­lardan yьk vahidi formalaşdırmaq, yьklYrin nYql edilmYsini, anbardaxili YmYliy­yatları vY aralıq mYntYqYlYrdY yьklYrin yьklYnib-boşaldılmasını asanlaşdırmaq, me­xa­niklYşdirmYk vY avtomatlaşdırmaq ьзьn istifadY edilir.

MYhsul qablarının hazırlanması prosesi цzьndY qabların seзilmYsinY tYsir edYn amillYrin цyrYnilmYsini, qabların hazırlanması konsepsiyasının mьYyyYnlYşdirilmY­sini, qabların sınaqdan keзirilmYsini vY qabların hazırlanmasını birlYşdirir.

MYhsul qablarının seзilmYsinY, YsasYn, aşağıdakı amillYr tYsir edir:

- mYhsulun satıldığı bazarların iqlim şYraiti;

- mYhsulun saxlama texnologiyası;

- mYhsulun tYdavьldY olduğu mьddYt;

- mYhsulun nYql edilmYsindY istifadY edilYn nYqliyyat nцvь vY ya nцvlYri;

- qabın dYyYri;

- mYhsulun qablaşdırılmasına dair qanunverijilik aktları;

- mYhsulun satıldığı цlkYnin qabın rYnginY, dizaynına, materialına vY s. mьnasibYti;

- satış vY bцlьşdьrmY kanallarının xьsusiyyYtlYri;

- istehlakзıların tYhsil sYviyyYsi;

- qabların marketinq strategiyasına uyğunluğu;

- Ytraf mьhitin mьhafizYsinin tYmin edilmYsi;

Qabların seзilmYsinY tYsir edYn amillYr цyrYnildikdYn sonra qabın konsepsiyası ha-zırlanır, yYni mYhsul baxı­mın­dan qablaşdırmanın hansı funksiyanı vY ya funksiya­la­rı (mYsYlYn, saxlama, nYql­et­mY, kommunikasiya vY s. funksiyalarından birini vY ya bir neзYsini) yerinY yetirY­jY­yi mьYyyYnlYşdirilir. Bunların Ysasında isY qabın forması, dizaynı, rYngi, hansı ma­terial­dan hazırlanajağı, qrafik tYsvirlYr, qabların ьzY­rindYki mYtnlYr, qabın ha­zırlanmasına зYkilYjYk xYrjlYr vY s. mьYyyYnlYşdirilir vY qabın bir neзY variantı hazırlanır. Bu variantlar nYzYrdYn keзirilYrYk onlardan Yn sYmYrYlisi, optimalı seзilir. Bundan sonra isY seзilmiş variant Ysasında sınaq vari­an­tı hazırlanır.

Qablar hazırlandıqdan sonra mьYssisYnin mьtYxYssislYrinin, istehlakзıların vY eks-pertlYrin iştirakı ilY onların mьhYndis, vizual, vasitYзi vY istehlakзı testlYşdiril­mY­si hYyata keзirilir. Burada verilYn tYkliflYr nYzYrY alınmaqla qabın son variantı ha­zırlanır vY onun kьtlYvi istehsalına başlanılır.

Qabın istehsalı bilavasitY qabların hazırlanması prosesini YhatY edir, yYni seзil­miş varianta uyğun olaraq qablar istehsal edilir. Bundan sonra mYhsulun qablaş­dırıl­ması hYyata keзirilir vY mYhsul bazara зıxarılır. Satış prosesindY istehlakзıların mYh­sulun qablarına mьnasibYti цyrYnilir vY zYruri hallarda onların tYkmillYşdi­ril­mYsi hYyata keзirilir.

Qeyd etmYk lazımdır ki, qablaşdırma marketinqin kompleksinin Yn vajib ele­mentinY зevrilmYklY vY mьYssisYnin bazar uğurunu tYmin etmYklY yanaşı satıjılar ьзьn bir sıra problemlYr yaradır. Bu problemlYrY aşağıdakıları aid etmYk olar:

• 
  qabların hazırlanmasının YlavY kapital qoyuluşu vY bцyьk miqdarda resurs­la­rın istifadYsi ilY YlaqYdar olması;
  
• 
  mYhsulun maya dYyYrinin artması vY qiymYtinin bahalaşması;
  
• 
  bYzi hallarda qabların hazırlanmasında ehtiyatları tьkYnYn vY ya qıt olan resurslardan istifadY edilmYsi;
  
• 
  utilizasiyası vY tYkrar istifadYsi mьmkьn olmayan qabların Ytraf mьhiti зirklYndirmYsi;
  
• 
  mьvafiq mьtYxYssislYrY tYlYbat yaratması;
  
• 
  qablaşdırma mYhdudiyyYtlYrinin vY imkanlarının nYzYrY alınmasının zYruriliyi vY s.
  

HYr bir mYhsul etiketlYr vY YlavYlYrlY tYmin edilir. EtiketlYr mYhsul vY onun istehsalзısı haqqında zYruri mYlumatlar yazılmış, mYhsula vY yaxud onun qabına yapışdırılmış yarlıklar, birkalar, damğalar vY digYr predmetlYrdir. Bir qayda olaraq, etiketlYrdY mYhsulun adı, tijarYt markası vY marka emblemi, mYhsulun istehsal edildiyi tarix vY istifadYyY yararlılıq mьddYti (ay vY ilin axırınjı iki rYqYmi, bYzi mYhsullarda hYtta ayın tarixi), ştrixli kod vY istehsalзı mьYssisYnin adı gцstYrilir.

ЏlavYlYrdY mYhsulun istifadY vY istismarına dair tYlimatlar, mYhsulun зertyocu vY sxemlYri, tYtbiqi sahYlYrinY, hYtta bYzi mYhsulların yuyulması vY ьtьlYnmYsinY dair tцvsiyYlYr verilir vY mYhsulun qabının iзYrisinY qoyulur. TYlimat vY tцvsiyYlYr mYhsulun satılajağı цlkYnin dцvlYt dilindY, bYzi hallarda isY onunla yanaşı bir neзY dildY yazılır.

Son illYrdY mYhsulların hYrYkYtini, uзotunu vY s. YmYliyyatları avtomatlaş­dırmaq vY MİS-in yaradılması işini asanlaşdırmaq mYqsYdilY mYhsullara ştrixli kodlar verilir. Hal-hazırda ştrixli kodların ьз sistemindYn istifadY edilir:

1. 
   BMT-nin mYhsulların standart beynYlxalq tYsniflYşdirilmYsi sistemi;
   
2. 
   MYhsulların Brьssel gцmrьk nomenklaturası sistemi;
   
3. 
   MYhsulların tYsvirinin vY kodlaşdırılmasının harmonik sistemi. Bu sistemY gцrY mYh-sulun kodu 13 rYqYmli YdYdlY işarY olunur. ЦlkYmiz artıq bu sistemY qoşulmuşdur.
   

MYhsullara ştrixli kodların verilmYsi mьYssisYnin mYhsulun bьtьn beynYlxalq bazarlarda tanınmasına, onların identiflYşdirilmYsinY vY digYr mьYssisYlYr tYrY­fin­dYn saxtalaşdırılmasının qarışısının alınmasına imkan verir. Bundan başqa ştrixli kod­­lar mYhsula dair informasiyanın işlYnmYsinY, mYhsulların gцmrьk vY mьYssi­sY­daxili uзotu vY statistikasının aparılmasına, hesablaşma YmYliyyatlarının aparılma­sının asanlaşdırılmasına, marketinq informasiya sis-teminin yaradılması prosesinin avtomatlaşdırılmasına, mYhsulların satışı dinamikası vY onlara tYlYbatın dYyiş­mY­si­nin цyrYnilmYsinY vY s imkan verir. Bunların sayYsindY isY mYhsulların ba-zara irYlilYdilmYsi vY satışı ilY YlaqYdar olan xYrjlYrin sYviyyYsini ixtisar etmYk mьmkьn olur.
Цzьnь yoxlama sualları vY tapşırıqlar

1. MYhsul nYdir? MYhsulun hansı sYviyyYlYri vardır? MYhsulun hYr bir sYviy­yY­sinin mYzmununu izah edin.

2. MYhsul nomenklaturası, mYhsul kateqoriyası, mYhsul зeşidi vY зeşid pozisi­yası nYdir? MYhsul nomenklaturasının vY зeşidinin genişliyi vY dYrinliyi nejY mьYy­yYn edilir?

3. Marketinq baxımından mYhsulların tYsniflYşdirilmYsinin YhYmiyyYtini izah ed­in. İstehsal tYyinatlı mYhsullar hansı qruplara bцlьnьr?

4. MYhsulun hYyat dцvranın mYrhYlYlYrini vY hYr bir mYrhYlYdY marketinqin vY­zi­fYsini izah edin.

5. Yeni mYhsulun planlaşdırılması hansı mYrhYlYlYrdYn ibarYtdir? HYr bir mYrhYlYnin mYzmununu izah edin.

6. MYhsulun rYqabYt qabiliyyYtliliyini vY onu mьYyyYn edYn amillYri izah ed­in. MYhsulun qiymYtinin yьksYlmYsi onun rYqabYt qabiliyyYtliliyinin yьksYlmYsini vY ya aşağı dьşmYsinimi gцstYrir?

7. TijarYt nişanı vY marka emblemi nYdir? Bunlar arasında hansı fYrqlYr vardır?

8. MYhsullara tijarYt markasının verilmYsinin hansı strategiyaları mцvjuddur? HYr bir strategiyanın ьstьnlьklYrini vY зatışmazlıqlarını izah edin.

9. MYhsullara ştrixli kodların verilmYsinin YhYmiyyYtini izah edin.

İstifadY edilmiş YdYbiyyatın siyahısı

1. 
   Akuliз İ. L., Demзenko E. V., Osnovı marketinqa, Minsk, VışgyşaY şkola, 1998, s. 76-108
   
2. 
   Asselğ Q., Marketinq: prinьipı i strateqiY, M., İNFRA, 1999, s. 330-399
   
3. 
   Baqiev Q.L., Taraseviз V. M., Ann X., Marketinq, SPb., Piter, 2005, s. 226-284
   
4. 
   Qolubkov E. P., Osnovı marketinqa, M., Finpres, 1999, s. 283-332
   
5. 
   Djobber D., Prinьipı i praktika marketinqa, M., VilğYms, 2000, s. 209-288
   
6. 
   Kotler F., Armstronq Q., Sonders Dj., Vonq V., Osnovı marketinqa, Kiev, Moskva, Sankt-Peterburq, İzdatelğskiy dom «VilğYms», 1998, s. 619-714
   
7. 
   Kotler F., Marketinq menedjment, SPb, Piter Kom, 1999, s. 353-446
   
8. 
   Lamben J. J., Menedjment, orientirovannıy na rınok: strateqiзeskiy i operaьionnıy marketinq,SPb., Piter, 2004, s. 494-544
   
9. 
   Marketinq, Pod red. Romanova A.N., M., Banki i birji, 1996, s. 122-186
   
10. 
    MYmmYdov X., MirzYyev S., Marketinqin Ysasları, Bakı, QAPP-POLİQRAF, 2001, s. 80-127
    
11. 
    Gvans Dj. R., Berman B., Marketinq, M., Gkonomika, 1990, s. 142-193