Medenî”; “şehirli, şehre ait, şehre özgü

İslam Dünyasında Felsefeye Karşı Takınılan Tavır: İslam dünyasında, pratik felsefenin ahlak ve siyaset sahalarındaki görüşleri çoğunlukla kabul edilmiş, öte yandan daha çok materyalist-ateist felsefe ile teorik felsefenin din ile uyuşmayan bazı görüşleri şiddetle tenkide tabi tutulmuştur. Bunların dinî olduğu kadar siyasî, kültürel ve psikolojik sebepleri:

1. Felsefenin politeist bir kaynaktan geldiği ve böyle bir karakter taşıdığı iddiasıyla, Yunan toplumumun bir ürünü olan felsefenin İslam medeniyetinde bu haliyle bir yerinin olmadığını düşünerek karşı çıkmışlardır.

2. İslam medeniyetinde özellikle İslam öncesi dönemlere ait mirası Arapçaya aktaran ilk mütercimlerin dinî kimliğinin bir kısmının putperest Sabiîliğe ve Hıristiyanlığa ait olması felsefeye karşı mesafeli olunmasına sebep olmuştur.

3. Bazı çevrelerin felsefenin daha çok Batınîler tarafından Sünniliğe karşı bir silah olarak kullanıldığı iddiasıyla felsefeye mesafeli durmuşlar ve hatta reddetmişlerdir.

4. İhvân-ı Safâ gibi bazı akımların felsefe ile dini uzlaştırarak adeta felsefî bir din oluşturma düşüncesinde olduklarını iddia ederek felsefeye karşı çıkmışlardır.

5. Özellikle tabîyyun ve madiyyûn filozoflarının ateist ve felsefenin kaynağının da bunlar olmasından dolayı felsefeye karşı çıkmışlardır.

6. Âlemin kadim olduğunu, ahretin ruhen olacağını ve Allah’ın çüz’ü bilmediğini savunan Meşşaîlik başta olmak üzere Bazı felsefî düşüncelerin İslam’ın temel ilkeleri ile uyuşmadığı ve dinî nasslara ters düştüğü düşüncesi ile felsefeye mesafeli bakmışlardır.

7. Filozofların felsefî görüşlerini birer ilmî gerçek gibi savunmaları.

8. İslam medeniyetinin oluşum ve kurumsallaşma aşamasında yabancı kültürlere gereğinden çok açılmanın bir kültürel krize yol açacağı endişesi.

9. Filozofların genellikle özel hayatlarında dinî emirleri yerine getirme hususunda lakayt davranmaları.

Bütün bu sebepler doğrultusunda İslam düşünce tarihinde felsefeye karşı bir tavır alınmış ve bunların başını da Gazzâlî (ö.1111) çekmiştir.⁵²