Medenî”; “şehirli, şehre ait, şehre özgü

Kubbeli medreselere, Niksar Yağıbasan, Tokat Yağıbasan, Afyon Boyalıköy, Konya Karatay ve Kırşehir Caca Beyi örnek verebiliriz.

Eyvanlı medreselere ise; Erzurum Çifte Minare, Sivas Gök, Buruciye, Konya Sırçalı, Kayseri Hunad Hatun, Çifte ve Kayseri Sahibiye Medreselerini örnek verebiliriz.

İlk medrese Türkistan bölgesinde kurulmasına rağmen ilk sistemli, planlı ve programlı medrese Selçuklu veziri Nizamülmülk tarafından Nizamiye Medreseleri adıyla Bağdat’ta kurulmuştur. Daha sonraları yapılan;

Osmanlılarda ise medrese geleneği zirveye ulaşmış, ilk medrese Orhan Gazi tarafından 1330’da İznik’te açılmıştır. Başta İstanbul’daki Fatih Sahn-ı Seman ve Süleymaniye medreseleri olmak üzere XIX. yy. kadar İstanbul’da 550’den fazla medrese yapılmıştır.
3. Camiler:

İslam mimarîsinin ağırlık merkezini mescit ve cami oluşturur. Müslümanlar camileri, İslam tevhid/birlik inancının hayata geçtiği mekânlar olarak saymışlardır. Cami, Müslümanları hiç fark gözetmeksizin eşitlik ruhu içinde omuz omuza, bir araya getirerek İslam toplumunda cemaat ve birlim ruhunu güçlendirir. Bu sebeple cami mimarîsinde daha yüksek, geniş ve kesintisiz mekân/harim anlayışı olmuştur.

İslam’ın ilk yıllarında namaz kılınan bütün özel mekânlara mescit deniliyordu. Daha sonra Cuma ve Bayram namazlarının kılındığı büyük yerlere cami, vakit namazlarının kılındığı yerlere ise mescit adı verilmiştir. İslam medeniyetinde camilere nitelikleri veya işlevleri bakımından bazı adlar da verilmiştir. Fethedilen bir beldede kılıç hakkı olarak açılan veya kurulan ilk camiye, fethin hatırası olarak Fetih Camii, bir şehirdeki merkezî camiye Ulu Cami ya da Cami-i Kebir, Osmanlılarda padişahların inşa ettirdikleri camilere Selâtin camileri demişlerdi. Diğer yandan yol boylarındaki üstü açık mescitlere de namazgâh demişlerdir.

Kur’an’da belirtildiği üzere yeryüzünde ilk mescit kare biçiminde taş bir yapı olan Mescid-i Haram yani Kâbe’dir. Hz. Peygamber, hicret sırasında Kuba Mescidini inşa etmiş, Medine’ye ulaşınca da Mescid-i Nebevi’yi inşa ettirmiştir.

İslam’ın yayıldığı her yerde yeni binalar inşa etmek veya eski yapıları tahvil etmek suretiyle camiler açılmıştır. Özellikle hanedan üyeleri, devlet adamları ve zenginler uhrevî hayır amacıyla veya dünyevî güçlerinin bir göstergesi olarak cami yaptırmaya özel gayret sarf etmişlerdir.⁷⁷

Cami mimarisi, yapı malzemesi, süsleme ve plan bakımından dönemine ve bölgesine göre değişiklikler göstermiştir. Camilerde başlıca yapı malzemesi de taş, tuğla, kerpiç ve ahşap, süsleme ise bitki şekilleri, geometrik şekiller ve yazıdan ibarettir.