Medenî”; “şehirli, şehre ait, şehre özgü

SOSYAL HAYAT
A. TOPLUMU OLUŞTURAN UNSURLAR

1. Müslümanlar

İslam hâkimiyetindeki toplum Müslümanlar ve gayrimüslimlerden (zımmîler) teşekkül ediyordu. İslam’ın doğduğu ortamda Arap Yarımadasında halk yaşam tarzı bakımından bedevî ve hadarî olmak üzere iki kısma ayrıldığı gibi, hukukî ve sosyal açıdan da hürler, mevalî ve kölelerden oluşuyordu. Müslümanlar, çok eski dönemlerden kalan ve bütün dünyaya yayılan kölelik kurumunu kendileri oluşturmamışlar, bilakis devralmışlardır.

Kur’an köleliği tamamen bir anda kaldırma yoluna gitmemiş, ancak kölelerin hürriyetlerine kavuşturulmasını teşvik etmiştir. Bu teşvik o kadar ileri gitmiş ki devlet gelirlerinin bir kısmı kölelerin azat edilmesine ayrılmıştır. Hz. Peygamber de tüm köle ve cariyelerini azat etmiştir. Hatta köle azat etmeyi büyük günahların kefareti ve sevap kazanma yolu haline getirmiştir. Köleler hukukî açıdan yeni haklar verilerek, onlara insanca muamele yapılması hususunda birtakım ahlakî ilkeler koymuştur.

İslam medeniyeti toplumun esasını oluşturan bireye önem vermiştir. Hz. Peygamber, davetini kabul eden bireyler arasında yeni bir dayanışma bağı kurarak, Allah’a iman ve Resulü’ne bağlılık üzerinde birleşen bir toplum (ümmet) meydana getirdi ve etnik kökeni ve daha önceki sınıfı ne olursa olsun tüm mü’minleri kardeş ilan etti. Hz. Peygamber döneminde kast, sınıf ve aristokrat gibi verilen, ya da doğuştan geldiği kabul edilen ayrıcalıklı statülerin yerini, çalışmakla kazanılan ve ehliyete dayanan statüler almıştır. İslam toplumunda sosyal hareketlilik mevcuttu. Örneğin azatlı köleler hür ile eşit statüde topluma katılmışlardır. Bunlar Hz. Peygamber döneminden itibaren ordu komutanlığı dâhil askerî ve idarî alanlarda görevlendirilmişlerdir.

İslam’ın ilk döneminde şehirleşmeye yönelik bir sosyal hareketlilik yaşanmıştır. Eski ismi Yesrib olan Medine şehri bunun en güzel bir örneğidir. Hicretle beraber şehrin nüfusu artmış, halk yine bedevî ve hadarî olmak üzere iki tarzda yaşamaya devam etmiş, ancak Hz. Peygamber medenî bir toplum kurmayı hedeflemiştir.