Medeniyet

MEDENİYET 4

Bibliyografya : 5

MEDENİYYE 5

MEDH 5

MEDHİYE 5

MEDID 5

Bibliyografya: 6

MEDÎH 6

MEDİH 6

Bibliyografya : 7

MEDİNE 8

Bibliyografya : 14

Osmanlı Dönemi. 15

Bibliyografya : 21

el-MEDÎNETÜ'I-FÂZILA 22

Bibliyografya : 24

MEDÎNETÜSSELÂM 24

MEDINETUZZEHRA 24

Bibliyografya : 25

MEDKUR, İBRAHİM 26

Bibliyografya : 28

MEDRESE 28

Bibliyografya : 32

Osmanlı Dönemi. 33

Bibliyografya : 38

Hint Alt Kıtasında Medrese. 39

Bibliyografya : 43

Mimari. 44

Bibliyografya : 46

MEDRESETU'1-AKAB 47

MEDRESETÜ1-HATTÂTÎN 47

Bibliyografya : 48

MEDRESETU'l-ISLAH 49

Bibliyografya : 49

MEDRESETÜ'I-KUDÂT 50

Bibliyografya : 51

MEDRESETÜ'N-NÜVVÂB 51

Bibliyografya : 52

MEDYEN 53

Bibliyografya : 55

MEDYENİYYE 55

Bibliyografya : 56

MEDYUM 56

MEFASID 56

MEFATIHU'1-GAYB 56

Bibliyografya : 59

MEFATIHU'l-GAYB 59

MEFATIHU'l-İ’CAZ 59

MEFHUM 59

Bibliyografya : 62

MEFKUD 63

Bibliyografya : 66

MEFSEDET 67

Bibliyografya : 68

MEGAMI 69

Bibliyografya : 69

MEGAZI 70

MEGİLİ 70

Eserleri. 71

Bibliyografya : 71

MEHADIR 71

MEHAİMI 72

Eserleri. 72

Bibliyografya : 72

MEHÂMİÜ, AHMED B. MUHAMMED 73

MEHÂMİÜ, HÜSEYİN B. İSMAİL 73

Eserleri. 73

Bibliyografya : 73

MEHARIC 74

el-MEHÂRİC 74

Bibliyografya : 76

MEHASINU'T-TE'VIL 77

Bibliyografya : 78

MEHÂYİF TEFTİŞİ 78

MEHCER EDEBİYATI 78

Bibliyografya : 81

MEHDEVÎ 82

Eserleri. 82

Bibliyografya : 83

MEHDEVİYYE 83

Bibliyografya : 84

MEHDİ 84

Bibliyografya : 86

İslâm İnancında Mehdî. 87

Bibliyografya : 90

MEHDÎ, ABDÜRREŞÎD 91

Bibliyografya : 92

MEHDİ el-ABBASI 92

Bibliyografya : 93

MEHDİ el-FATIMI 93

MEHDÎ el-MUNTAZAR 93

Bibliyografya : 95

MEHDÎ es-SENÛSÎ 95

MEHDÎ es-SÛDÂNÎ 95

MEHDİ B. TÛMERT 95

MEHDÎ el-VEZZÂNÎ 95

MEHDİ-BİLLAH 95

Bibliyografya : 97

MEHDÎ-BİLLÂH el-ÜMEVI 97

Bibliyografya : 98

MEHDİLER 99

Bibliyografya : 100

MEHDİLER 100

Bibliyografya : 101

MEHDİ -LİDÎNİLLÂH 102

MEHDÎ-LİDÎNİLLÂH 102

Eserleri. 102

Bibliyografya : 103

MEHDÎLİK 103

Bibliyografya : 106

MEHDİYE 106

Bibliyografya : 107

MEHDİYE 107

Biblivograyva : 109

MEHIR 110

Bibliyografya : 111

MEHMED I 112

Bibliyografya : 115

MEHMED I MEDRESESİ 116

Bibliyografya : 117

MEHMED II 117

Bibliyografya : 130

MEDENİYET

1933-1944 yıllan arasında Bulgaristan'da eski harflerle Türkçe olarak yayımlanan dinî, ilmî ve içtimaî gazete.

Bulgaristan topraklarının Osmanlı hâ­kimiyetinden çıkması ve bölgede bağım­sız bir devletin kurulmasının ardından ye­ni devletin sınırlan içinde kalan müslü­manlar kendi kültür ve geleceklerini ko­rumak amacıyla önemli adımlar attılar.

Medeniyet gazetesi, dönemin başmüf-tüsü Hüseyin Hüsnü Efendi'nin talimatıy­la Hacı Mehmed Ahmedov'un sorumlu müdürlüğünde neşir hayatına başladı. 26. sayısından itibaren Dîn-i İslâm Müdafileri Cemiyeti'nin yayım organı olarak neşre­dilen Medeniyet Bulgaristan müslüman-larının tarihindeki önemli faaliyetlerden biridir. "Dinî, İlmî ve İçtimaî Gazete" logo­suyla çıkan gazetenin ilk sayısı 19 Ağus­tos 1933 tarihinde Filibe'de yayımlandı. 7. sayıdan itibaren Sofya'da başlangıçta haftada bir, 15. sayıdan itibaren on gün­de bir, daha sonra da on beş günü geç­memek üzere değişik süre ve periyotlarla 12 Ağustos 1944 tarihindeki 375. sayısına kadar devam etti. Gazete kendi ilgi ala­nında o bölgede en uzun süreli yayın ol­ma özelliğine sahiptir. Gazetede Ahmed Hikmetten İtibaren sırasıyla Yûsuf Şinâ-si Efendi, Hafız Yûsuf Yakubof. Mehmed Fikri, Salih Ahmed Pehlivanof başmuhar­rirlik yapmıştır. Ahmed Hikmet dışında kalanlar aynı zamanda Medresetü'n-nüv-vâb mezunudur.

Türkiye'deki gelişmeleri Bulgaristan'a taşımak isteyen bazı cemiyetlerin engel­lemesine rağmen yayımını sürdüreceğini ifade eden başmuharrir Ahmed Hikmet gazetenin hedefini, "Hakiki müslüman-ların bir araya gelip mahzâ dinlerini mü­dafaa, dîn-i İslâm'a karşı vâki olan nâre-vâ isnâdâtı red, dîn-i İslâm'ın makâsıd-ı aliyye-İ ahlâkiyye ve içtimâiyyesini neşre­derek gafil ve zayıf gençleri dalâletten kurtarmak, kendilerine memleket kanun­larından istifade ederek tarîk-i müsta­kimi göstermek" şeklinde ifade etmiştir.¹ İlk sayısın­daki "Mesleğimiz" başlıklı yazıda da be­lirtildiği üzere medeniyet kelimesine yük­lenen yanlış mânaya işaretle yola çıkan gazete gerçek medeniyetin İslâm medeni­yeti olduğuna vurgu yapan bir yayım po­litikası izlemiştir.²

Büyük boy dört sayfa halinde neşredi­len gazetede çoğunlukla tefrika şeklinde olmak üzere bilhassa siyasî ve fikrî içe­rikli yazılara yer verilmiştir. Gazete ara­cılığıyla, harf inkılâbı başta olmak üzere Türkiye'deki gelişmeleri bölgeye taşımak isteyen Batı hayranı gazetecilere karşı ciddi bir mücadele sürecine girilmiştir. Medeniyet eski harflerle Türkçe yayım­lanan bir gazete olup jenerikte yer veri­len Bulgarca isim ve adresler dışında Bul­garca çıktığına dair ifadeler doğru değil­dir. Gazetede dönemin siyasî ve ilmî gelişmelerine ışık tutacak çok sayıda fotoğ­raf yayımlanmış olup bu fotoğraflar böl­geyle ilgili daha sonraki neşriyata önemli ölçüde kaynaklık etmiştir.

Haziran 1934'ten itibaren gazetenin neşrini gerçekleştiren Dîn-i İslâm Müda­fileri Cemiyeti kurulduğu andan itibaren, Tanzimat'ın ilanıyla birlikte Balkanlar'da görülmeye başlanan fikir hareketleri ve bunların ortaya çıkardığı tartışmalar hu­susunda Bulgaristan dışındaki gelişme­lere kapalı ve ayrıca dinî değerleri öne çı­karan bir yol izlemiştir. Bu yüzden gaze­te İttihat ve Terakkî yanlılarına karşı giri­şilen ciddi mücadelelerin odağı olmuş, benzer görüşleri savunanlara karşı ga­zetede hayli sert yazılar yayımlanmıştır.³ Özellikle ilk dönem­lerindeki bu üslûbu dolayısıyla Türkiye'­den gelen şiddetli eleştirilere mâruz kal­dığı gibi müslüman toplumun büyük bir kesimini oluşturan bölge Türkler'inin çoğunun da hedefi haline gelmiştir.⁴

Hüseyin Hüsnü Efendi, 1906yılında İs­tanbul'a gelerek devrin hocalarından Hâfiz Abdurrahman Efendi'den ders okuyup icazet almış, I913yılinda girdiği Medre-setü'l-kudât'ta üç yıl okuduktan sonra I. Dünya Savaşı dolayısıyla memleketine dönmek zorunda kalmıştı. İstanbul'da kaldığı on yıl boyunca bu şehirde meyda­na gelen büyük değişiklikleri yakından iz­leyip Hürriyet ve İtilâf Fırkası ile İttihat ve Terakkî fırkası arasındaki mücadelelerde birincileri savunmuştur. Ayrıca Şeyhülis­lâm Mustafa Sabri Efendi'yi yakından ta­nımış ve onun "bilâ kaydü şart taraftan ve muhibbi" olmuş, gerek Medeniye gazetesinin neşrinde gerekse Bulgaris­tan'daki diğer faaliyetlerinde-ondan aldı­ğı ilham belirleyici rol oynamıştır.

Medeniyetin yayımlandığı ilk yıllar, Türkiye'de çeşitli alanlardaki ıslahatların yaşandığı döneme rastlaması dolayısıyla siyasî içerikli eleştirel yazılara ve yenilik­leri ihtiyatla karşılayan yorumlara yer ve­rilmiş, bundan dolayı özellikle bölge müs-Iümanlarınin şiddetli tepkisine yol açmış­tır. Önceleri yayım politikasına hâkim olan bu anlayış, daha sonra ilmî nitelikli ciddi eleştiri yazıları ve sosyolojik tahliller içe­ren bir mahiyet kazanmıştır. Gazetede ya­yımlanan ve bölge müslümanlarının ilmî birikimini yansıtan "İçtimaî Hayat ve İs­lâmiyet", "Milleti İfsad Eden Tehlikeli Zih­niyetler", "Bulgaristan Müslümanlarının Vaziyeti", "İçtimaiyatta Taklitçilik", "İslâ­miyet Mâni-i Terakkîdir İddiasının Men­şei ve Manasızlığı", "Ulemâ Milletin Kalbi Demektir", "Zelzelenin Esbâb-ı Maddiyye ve Mâneviyyesi", "Maneviyatı Sukut Eden Muhitleri Islah Çareleri", "İslâm'da Usûl-i Tedavi", "Târîhi Kur'ân", "Sahabe Devrin­den Kalma Mushaflar", "Gazzâlî Hayatı ve Felsefesi" gibi pek çok yazı gazetede tef­rika edilmiştir. Medeniyetteki görüş ve düşünceler, başlangıçta esas itibariyle Şeyhülislâm Mustafa Sabrı Efendi'nin muhafazakâr fikirleri çizgisinde iken Med-resetü'n-nüvvâb'ın ıslahatçı düşünceye sahip hocaları ve onların talebeleri saye­sinde gazetenin yayım politikası önemli ölçüde değişmiştir. M. Reşîd Rızâ, Meh-med Akif Ersoy, Elmalılı Muhammed Hamdi gibi kimselerin ölümü üzerine ya­zılan oldukça duygusal içerikli yazılar bu değişimi yansıtır. Dolayısıyla Batı mede­niyetinin iyi yönlerinin alınmasını, Batılı ilim adamlarına olumlu atıflar yapılması­nı savunan yazılara da yer veren.bir bü­tün olarak değerlendirildiğinde, Medeni-yet'in ilk birkaç yılın ardından yavaş ya­vaş ıslahatçı çizgiye yaklaştığı görülür.

Medeniyet'te yazıları çıkan başlıca ya­zarlar arasında Yûsuf Şinâsi, Hafız Yûsuf Yakubof, Hüseyin Hüsnü Efendi, Celâ-leddin Sabri, Mehmed Fikri, Osman Seyfullah (Keskioğlu), Yûsuf Ziyâeddin Ezherî (Ersal) gibi kimseler bulunmaktadır. Tür­kiye kütüphanelerinde koleksiyonu mev­cut olmayan Medeniyetin çeşitli sayıla­rına Bulgaristan'ın değişik kütüphanele­rinde dağınık vaziyette rastlamak müm­kündür.

Bibliyografya :

Ahmed Hikmet, "Açık Söz", Medeniyet, sy. 14, Sofya 1934, s. 3; Hafız Yûsuf Yakubof. "Me­deniyetin Esası Dindir", a.e.,sy. 151 (1938), s. 1; Bılgarskİ Periadiçen Peçat 1844-1944 Anotiran Bibliografski, Sofia 1969, [11, 41-47; M. Türker Acaroğlu. Bulgaristan'da 120 Yıllık Türk Gazeteciliği: 1865-1985, İstanbul 1990, s. 32-33; Yusuf Kerim. "Bulgaristan'da Türkçe Süreli Basın: 1865-1944", Balkan Ülkelerinde

Türkçe Eğitim ue Yayın Hayatı Şöleni (Bildiri­ler), Ankara 1999, s. 176-177; a.mlf., "Bulga­ristan'da Türkçe Basın", Ümit, İV/19, Sofya 1998, s. 8-9; İbrahim Hatiboğlu, "XX. Yüzyılın İlk Yarısında Bulgaristan Müslümanları Ara­sında Dinî Islâhat Çabalan", Balkanlar'da İs­lâm Medeniyeti Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri, İstanbul 2002, s. 350, 354-355, 361-362; a.mlf., "Bulgaristan Türkleri Arasında İs­tikrar Arayışları: XX. Yüzyılın İlk Yansına Eleş­tirel Bir Bakış", Akademik Araştırmalar Dergi­si, İV/14, İstanbul 2002, s. 67-69.

İbrahim Hatiboğlu