Media va axboriy savodxonlik bo'yicha myammoli/tarbiyasi ogir yoshlar toifasi bilan ishlash uchun

KIRISH
 

---

11
ko’rsatish va axbor
iy va mediasavodxonlikni 
oshirish bilan bog’liq muammo 
shu darajada dolzarb masalaga aylandiki, ushbu tendensiyani rivojlantirishga 
nihoyatda kuchli xalqaro tuzilmalar, ijtimoiy tarmoqlarning rahbarlari, media, 
ilmiy va ta’lim
-
tadqiqot institutlari ham qo’shildilar
. Buning natijasida, bir 
qator tashabbuslar joriy etildi: 
BMT dalillarni tekshirish bo’yicha Verified 
platformasini ishga tushirib, uni Facebook, Twitter, YouTube, TikTok, Al 
Jazeera, Deutsche Welle va Euronews 
qo’llab
-quvvatladi; Facebook, Twitter, 
YouTube, Telegram kontentni, shubhali xabarlar markirovkasini, soxta 
xabarlarni bloklash va o’chirib tashlashni
qat’iy nazorat ostiga oldi
; xalqaro 
donorlik qo’llab
-quvvatlash dasturi tufayli, Yevropa va Osiyo mamlakatlarida 
makt
ablar, oliy o’quv yurtlari miqyosida mediasavodxonlik bo’yicha yuzlab 
dasturlar amal qilmoqda, fuqarolik jamiyatining vakillari faoliyat 
ko’rsatmoqda, o’yin shaklidagi o’nlab o’rgatuvchi platformalar yaratilgan
.
Yu
NESKO so’nggi bir necha yil ichida media
- va axboriy savodxonlik 
bo’yicha 
qator loyihalarni amalga oshirdi. Bunday loyihalardan biri 
–
“Media
- va 
axboriy 
savodxonligi: o’qituvchilarni malakasini oshirish dasturi” o’quv 
qo’llanmasi
. Materiallarni ishlab chiqishda ishtirok etgan xalqaro ekspertlar 
quyidagini ta’kidlab o’tdilar
:
«…
Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasida aytilishicha: «Har bir inson 
fikrlar erkinligiga va ularni erkin ifodalash huquqiga ega; ushbu huquq o'z 
e'tiqodiga erkin rioya qilish erkinligini va har qanday usullar bilan hamda 
davlat chegaralaridan qat'i nazar, ma'lumot va g'oyalarni izlash, olish va 
tarqatish erkinligini o'z ichiga oladi»
.
Media- va axboriy savodxonlik 
insonlarni, yuqorida aytib o’tilgan 
fundamental huquqni to’laqonli amalga oshirish uchun zarur bo’lgan bilim 
va 
ko’nikmalar bilan qurollantiradi
. Ushbu huquqning amalga oshirilishi 
1982 yilda qabul qilingan Mediashakllantirish bo’yicha Gryunvald 
deklaratsiyasi bilan belgilanib, unda siyosiy va ta’lim tizimlar fuqarolarda 
kommunikatsiya fenomenining kerakli tushunchasini rivojlantirishlari va 
ularning ommaviy axborot vositalari (ham yangi, ham eskilari)dagi ishtirogini 
rag’batlantirishlari lozim.
Ushbu fikr, unda media va axboriy savoxonlik 
butun hayot davomida ta’lim 
olish asosi sifatida belgilanadigan, 2005 yilda qabul qilingan Aleksandriya 
deklaratsiyasida o’z 
davomini
topdi. Deklaratsiya turli hil kasblarning vakillari 
uchun “shaxsiy, ijtimoiy, professional va ta’lim maqsadlariga erishish uchun 
turli faoliyat sohalarida axborotni samarali tarzda qidirish, baholash, 
foydalanish va yaratishning” imkoniyatini taqdim etishda MASning ahamiyatli 
o’rnini tasdiqlaydi
.
MAS insonning raqamli olamda, barcha xalqlarning 
ijtimoiy ishtirokini 

---

10
ta’minlaydigan asosiy huquqi vazifasini o’taydi
. Media va boshqa axborot 
xizmatlari, ya’ni kutubxonalar, arxivlar va 
internet butun dunyo insonlari 
uchun, butun mavjud axborotning to’liqligini hisobga olgan holda, qarorlar 
qabul qilishda yordam beradigan muhim vositalar sifatida tan olingan. 
Bundan tashqari, ular orqali jamiyat
lar o’zlari haqida haqiqatni o’rganadigan, 
aholi bilan suhbat qura oladigan va birlik tuyg’usini yaratadigan vositalar 
bo’lib hisoblanadi
. Kommunikatsiya va axborot kanallari butun hayot 
davomida o’rganishga katta ta’sir ko’rsatish qobiliyatiga ega, shu sa
babli 
fuqarolar media va boshqa axborot tizimlari (kutubxonalar, arxivlar, internet 
va boshq.) qanday faoliyat yuritishlarini va ularni qanday baholash kerakligini 
anglab yetishlari kerak.
Media- va axboriy savodxonlikning vazifasi aynan ushbu bilimlarni 
foydalanuvchilarga yetkazishdan iborat. 
MAS o’zida quyidagi tushunchalarni 
aks ettiradi: a) demokratik jamiyatda media, kutubxonalar, arxivlar va boshqa 
axborot tizimlarining vazifalarini; 
б
) ommaviy axborot vositalari va axborot 
tizimlari bu vazifalarni samarali bajarishlari uchun shartlarni; 
в
) ushbu 
vazifalarning bajarilish sifatini taklif qilinayotgan kontent va xizmatlar orqali 
baholash usullarini.
Ushbu tushuncha, o’z navbatida, foydalanuvchilarga ongli ravishda 
kommunikatsiya va axborot kanallari bila
n o’zaro ta’sir qilish imkoniyatini 
beradi. MAS orqali egallanadigan kompetensiyalar fuqarolarda tanqidiy 
fikrlashning ko’nikmalarini rivojlantirishga qodir bo’lib
, bu ularga media va 
boshqa axborot ta’minotchilaridan yuqori sifatli xizmatlarni taqdim etis
hni 
talab qilish imkoniyatini beradi.
Jamiyat OAVga ma’lum talablarni belgilab
, ularning faoliyati talablarga javob 
bermagan holda, ularning ommaviy tanqid uchun ochiq bo’lishini 
ta’minlaydi
. Natijada, bunday tizim kattalashtiruvchi 
ko’zgu
sifatida xizmat 
qilib, u orqali OAVni bajarilgan vazifalari hamda bu vazifalarni ular 
bajaradigan sharoitlar va ularning faoliyati auditoriya tomonidan qanday 
qabul qilinishi nuqtai nazaridan baholash mumkin.

---

11
O’qituvchilarning MASini oshirmagan holda, o’qitilayotgan insonlarda MASni 
oshirishning 
iloji 
yo’q
. 
Aynan 
o’qituvchilarga 
yo’naltirilganlik, 
samaradorlikning ko’p marotaba oshirilishi ta’minla
ydigan asosiy strategiya 
hisoblanadi: axboriy jihatdan savodxon 
o’qituvchilardan boshlab
talabalargacha va umuman olganda, jamiyatgacha.