MehmednasûHÎ

MEKHÛL en-NESEFÎ ³⁴⁴

MEKIL ³⁴⁵

MEKÎN

Ebü'l-Mekârim el-Mekîn Circîs (Abdullah) b. el-Amîd Ebi'l-Yâsir b. Ebi'l-Mekârim İlyâs (ö. 672/1273-74)

Süryânî tarihçisi.

8 Receb 602 de (18 Şubat 1206) Kahire'-de doğdu. İbnü'l-Amîd olarak da tanınır. Irak'ın Tikrît şehrinden Süryânî bir aileye mensuptur; Kıptî asıllı olduğu da ileri sü­rülmektedir. Fatımî Halifesi Âmir-Biah-kâmillâh zamanında (1101-1130) bir tica­ret kafilesiyle Kahire'ye gelen dedesi ha­lifenin ilgi ve sevgisini kazanarak saraya intisap etmiş ve divan teşkilâtında görev almıştı. Babası da Eyyûbîler döneminde divan teşkilâtında görevlendirilmişti. Me-kîn önce Mısır'da, ardından Suriye'de Eyyûbîler'in hizmetine girdi ve Dîvânü'l-ceyşte çalışmaya başladı. Eyyûbî Hüküm­darı el-Melikü'l-Kâmil'in Suriye'deki naibi Emîr Alâeddin Taybars el-Vezîrî sultanın gazabına uğradığında Dîvânü'l-ceyş'te ça­lışmakta olan diğer memurlarla birlikte Mekîn ve babası da Mısır'a gönderilerek hapse atıldı. Babasının hapishanede ve­fat etmesinden (636/1238-39) sonra affe­dilerek Suriye'deki görevine iade edildi. Ardından rakiplerinin jurnali ve maliye sahasındaki tasarrufları yüzünden tekrar hapsedildi. Hürriyetine kavuşunca Dı-maşk'a dönüp uzlete çekildi. Dımaşk'ta bulunduğu sırada Süryânî tarihçisi İbnü'I-İbri ile görüştü (652/1254). Moğol istilâsı esnasında (658/1260) Sûr şehrine sığındı ve beş ay boyunca burada kaldı. Moğoliar'ın Aynicâlûfta ağır bir yenilgiye uğra­masının ardından bazı hıristiyan gruplar­la birlikte Moğollar'la iş birliği yapmakla suçlanarak tekrar hapse atıldı. Ölümün­den kısa bir süre Önce serbest bırakılan Mekîn Dımaşk'ta vefat etti. Zeki, güzel ahlâklı, fazilet sahibi ve mert bir İnsan ol­duğu kaydedilmektedir.

Mekîn'in bilinen tek eseri ei-Mecmûhı'l-mübûrek ³⁴⁶ Memlûk Sultanı el-Melikü'z-Zâhir I. Baybars zamanına (658/1260) ka­dar gelen umumi bir dünya tarihidir. Eser başlıca iki bölüme ayrılmıştır. Yaratılıştan İslâmiyet'in doğuşuna kadar geçen dö-nemi kapsayan ilk bölüm kâinat ve ülkelere dair bazı malûmat yanında çeşitli milletler, peygamberler ve özellikle Hz. Mûsâ ve Hz. îsâ, Büyük İskender, Roma, Bizans ve Sâsânî imparatorlukları hak­kında bilgi içerir. Mekîn, eserin "Târîhu'l-müslimîn" adını verdiği ikinci bölümün­de İslâmiyet'in doğuşundan 6S8 (1260) yılına kadar meydana gelen olayları kro­nolojik sırayla anlatmış, Hz. Âdem'den başlayarak ünlü simaların hayatları hak­kında bilgi vermiştir.

el-Mecmû'u'î-mübârek Batı dünya­sında çok erken tarihlerden itibaren ilgi görmeye başlamış ve Hz. Peygamber'den Zengîler'e kadarki dönemi kapsayan ikin­ci kısmının tahkikli metni ve Latince ter­cümesi Thomas Erpenius'un ölümü üze­rine öğrencisi J. Golius tarafından tamam­lanarak yayımlanmıştır.³⁴⁷ Aynı kısmı S. Purchas İngilizce'ye (Oxford 1626) ve P. Vattier Histoire mahometaııe oules juarante-neuf chalifer de Macine adıyla Fran­sızca'ya (Paris 1657) tercüme etmiştir. Claude Cahen, eserin şarkiyatçıların İslâm tarihi konusunda başlıca kaynaklarından biri olan 602-658 (1205-1260) yıllarını içe­ren kısmını Ahbârü'l-Eyyûbiyyîn ³⁴⁸ adıyla neşretmiştir. Müstakil kitap olarak da yayımlanan bu bölüm (Ka­hire 1991) Anne-Marie Edde ve Franço-ise Micheau tarafından al-Makin ibn al-'Amid, chroniqae des ayyoubides adıyla Fransızca'ya çevrilmiştir.³⁴⁹ Mufaddal b. Ebü'l-Fezâil en-Nehcü's-sedîd ve'd-dürrü'l-ferîd iî mâ ba'de Târihi İbni'l-cAmîd, İbnü's-Sukâî Zeylü Târîhi'l-Mekîn b. el-cAmîd adıyla esere birer zeyil yazmış­lardır. Makrîzfnin el-Mecmû'dan seçti­ği bölümler Eymen Fuâd Seyyid tarafın­dan neşredilmiştir (Kahire 1981).

el-Mecmûcu'l-mübârek, Mekîn'in Dî­vânü'l-ceyş'te görev alması ve birçok ola­yın görgü şahidi olması dolayısıyla Eyyû­bîler dönemi tarihi için önemli bir kaynak­tır. Eserin 647-6S8 (1249-1260) yıllarına ait hadiselerini içeren kısmı IX. Louis'nin liderliğinde gerçekleştirilen VII. Haçlı Se­feri, Memlükler'in kuruluşu, Moğol isti­lâsı ve Aynicâlût savaşı. Sultan Kutuz'un katli ve Baybars'ın sultan olması gibi ko­nularda önemli bilgiler ihtiva etmektedir. Mekîn ayrıca, ilk Memlûk hükümdarı İzzeddin Aybek et-Türkmânî'nin aslında bir Türkmen olmayıp eski efendisinden dolayı Türkmânî nisbesini taşıdığını kaydeder. Eser Şark kilise tarihi için de önem­li bir kaynaktır. Mekîn ei-MecmûVJ-mübârek'ın birinci bölümünü yazarken Kitâb-ı Mukaddes'ten ve Taberî'nin Tâ-rîh'lnüen, ikinci bölümde Taberî başta ol­mak üzere Ya'kübî, Saîd b. Bıtrîk, Aga-pius el-Menbicî, İbnü'r-Râhib ve adını zik­retmediği daha birçok tarihçinin eserle­rinden yararlanmıştır. İbn Haldun el-c/ber'in bazı bölümlerini kaleme alırken, İbnü's-Sukâî de Vefeyâtü'i-cfyân'a yaz­dığı zeyilde el-Mecmû'u'1-mübârek'] kaynak olarak kullanmıştır.

Bibliyografya :

İbnü's-Sııkâî, TâtîKilâbi Vefeyâü'l-acyân(nşr. vetrc. |.Sublet).Dımaşk 1974, s. 110-111;Safe-ctî, el-Vâ/T, XVII, 666-667; Makrîzî. el-Mukaffa'l-keblr{r\şr. Muhammed el-Ya'lâvî), Beyrut 1411/ 1991. 111, 16-18; M. Şemseddin [Günaltay]. !s-lamda Tarih oe Müuerrihler, İstanbul 1339-42, s. 191-193; Kehhâle. Mu'cemü'l-mü'ellifîn, İli, 122-123; N. EIİss6ef. Hürad-Din, Damas 1967, I, 55-56; D. P. Little. An Introduction to Mam-luk Hİstoriography, Wiesbaden 1972, s. 32-33; C. Zeydân. Âdâb, III, 194; Ramazan Şeşen, Müslümanlarda Tarih ue Coğrafya Yazıcılığı, İstanbul 1998, s. 149-150; Şâkir Mustafa, et-Târîhu'l-'Arabî ue'1-mü'errihû.n, Beyrut 1990, s. 109-111; A. Ferre, "İbn al-'Amid al-Makîn, chretien d'Egypte, source impor:ante d'Ibn Khaldûn", En hommage au pere Joques Jomier (ed. Marie-TlıĞrese Urvoyj. Paris 2002, s. 61-67; C. F. Seybold. "Zu El Makın's Weltchronik", ZDMG, LX1V[191O). s. 140-153; Cl. Cahen. "La chronique des ayyoubides d'al-Makin b. al-'Amid". BEO, XV (1958), s. 109-115; a.mlf.. "Documents e: notules â propos d'al-Makin ibn al-Amid", Arabİca, VI/2, Leiden 1959, s. 198-199; a.mlf.. "al-Makin İbn al-cAmid et 1'hisloriographic musulmane: Un cas d'inıer-penetration confessionelle", Orientaiia Hispan-ica.l Leiden 1974, s. 158-167; P. M. Holt. "Al-Makin ibn al-cAmid, chronique dcs ayyoubi­des", BSOAS, LIX/1 (1996). s. 144-145. Abdülkehim Özaydın