Mehmet Öz michael F. Roizen siz kullanım Kılavuzunuz

Peki bütün bunlardaki ana fikir? Vücudunuzdoki kırışıklıklar ve çizgiler konusunda endişelenmenize gerek yok; alnındaki kırışıklıkları, ancak onlarla İlgili endişelenerek kaşlarınızı çatmaya devam ettiğiniz takdirde daimi kılarsınız.

yattan daha fazla zevk almanızı sağlamak için önemlidir. Acı genellikle deri algılayıcılarından gelmekle birlikte, acı döngüsünü basit bir aneljezik ile kırmak, çatıdaki sızıntıyı badanayla kapamaya çalışmaktan daha etkili olmaz. Dolayısıyla genç yaşamak sadece acı duygusunu engellemekle değil (yine de, iyi görünen ve kendinizi iyi hissettiren bir evde yaşamak için bu da önemlidir) acıya neden olan şeyi bulup onarmakla mümkündür.

256 * Sen: Vücudunu Kullanma Kılavuzu

ı

Daha genç yaşamak, sadece damarlarınızı açık ve ciğerlerinizi iyi havalandırılmış halde tutmak değildir; aynı zamanda kendinizi daha genç hissetmektir. Birkaç şey, sizi olduğunuzdan daha yaşlı hissettirebilir; özellikle de işitme ve görme duyularınıza zarar vererek. Bu eylem planı, dünyadaki tüm harika şeylerin tadını çıkarabilmeniz için yaşamınızın kalitesini korumakla - ve yükseltmekle - ilgilidir.

/. Adım: Koruyucu Önlemler

Korumaya önem veren bir dünyada yaşıyoruz. Müzeler bizden kuşaklar önce var olmuş uygarlıkların antikalarını, naftalin topları bluzlarımızı koruyor ve siz de 3072 yılına kadar kalmak üzere kilerinizde konserve bezelyeler saklıyorsunuz. Doğru bir bakımla vücudunuzu da koruyabilirsiniz.

DERİ Yaşınız ilerledikçe, epiderminiz giderek daha yavaş bir şekilde yeni hücre üretir ve güneş canlı epidermi zaman içinde yirmi hücreden iki hücreye inceltir. Derinizi genç tutmak için yapabileceğiniz şeylerden biri, ona yeni hücrelere ihtiyacı olduğunu düşündürmektir. Çeşitli deri kremlerinde bulunan bir madde olan alfa hidroksil asit (AHA) deneyin. Derinizi altüst ederek iş görür; yani ölü derileri kaldırarak epidermi rahatsız *

eder ve derinizin kendisini yenilemesi gerektiğini düşündürür. Yeni hücrelerin üretilmesi, derinizin daha genç görünmesini sağlar. Ama bunu yapmak "^

için pahalı yüz kremlerine tonlarca para harcamanız gerekmez; AHA içeren herhangi bir ürün işe yarar; bazı ürünlerin pahalılığı, içlerindeki maddelerden kaynaklanır, yaptıkları işin kalitesinden değil.

w3V9r -J

Sağ Duyu: Duyu Organlarınız * 257

GÖZLER Çok uzun süre güneş ışığında kalmak zararlıdır, çünkü belli ışık dalgalan lense ve retinaya da zarar verebilir. Kayak ve su sporları dizleriniz için tehlikeli değildir ama hem doğrudan hem de kırılmış ışıklar yüzünden gözlerinize zararlıdır. "Kötü" ışık spektrumunu (A ve B morötesi ışınlar) filtre eden gözlükler sürekli dışarıda çalışan veya oynayanlar için önemlidir. B morötesi ışınlar genellikle korneada filtre edilir ve engellenir ama A morötesi ışınlar için aynı şey söylenemez; bu ışınlara uzun süre maruz kalmak, katarakt oluşumuna ve maküler dejenerasyona neden olur. Güneş gözlüklerinizin A morötesi ışınlan engellediğinden emin olmak için etiketini okuyun (ucuz gözlükler de onları engelleyebilir) ya da güneş gözlüğünüzün zararlı ışınlan elediğinden emin olmak için bir optik uzmanına ölçtürün.

KULAKLAR: Size şunu fısıldayacağız: Sessiz olun. Hiçbir şey kulaklarınıza yüksek sesten daha fazla zarar veremez (belki bir profesyonel boksör hariç). Neyse ki kulaklarınız kendilerini yenileyebilir, dolayısıyla herhangi bir hasar hissetmeniz için yüksek seslerin uzun süre devam etmesi gerekebilir. Asıl korkunç nokta şu ki 85 desibeli geçen herhangi bir ses, kalıcı duyma kaybına yol açabilir. 90 desibeide bir fön makinesi ya da çim biçme makinesi iki saatten sonra zarar oluşturabilir; dolayısıyla çoğumuz için büyük bir tehlike taşımamaktadır (Rapunzel'inki gibi saçlarınız olmadığı sürece). Ama sürekli olarak bu seslerle çalışan peyzajcılar ve kuaförler için durumun iç açıcı olduğu söylenemez. Öte yandan, ses şiddeti ne kadar artarsa, hasar yaratma süresi de o kadar kısalır. 110 desibeldeki bir Rock konseri kırk beş dakika süre içinde kalıcı sağırlığa yol açabilir (ama sürekli 100 desibel için azami üç dakika güvenli bir süre olarak düşünülmektedir). Yüksek seslerden uzak durmak, bu tür gürültülere maruz kalacağınız zamanlarda kulakları tıkaçlarla korumak, işitme yetinizi korumak için yapabileceğiniz en iyi şeylerdir.

DOKUNMA Konu acıya geldiğinde, insanlar şu zihin yapısına sahiplerdi: Acıyla başa çık, onunla yaşamayı öğren ve zaman içinde yatışması için dua et.

Ama acı çekmeniz, ona dayanmanızı gerektirmez. Aslında, acıyla başa çıkmanız değil, onu yatıştırmanız gerekir; dolayısıyla acıyı hafifletmek için yollar aramalısınız. Canınız yandığında, acı algılayıcılarınızın farkındalığı artar; dolayısıyla acı beklentisi yarattıklarından, acınız giderek artar. Onunla yaşamayı öğrendikçe, acınızı da daha fazla hissedersiniz. Bu. ağlanıp dövünen şımarık bir küçük çocuğa istediği şeyi vererek onu ödüllendirmek gibidir. Bunu yaptığınızda taktiğinin işe yaradığını düşünür ve daha fazla ağlar. Eğer vücudunuza acı çekmenin normal olduğunu söylerseniz - bu konuda hiçbir şey yapmadan - acı mesajının sorun olmadığını öğretirsiniz. Acı liflerinizi etkisiz hale getirmek ve en azından altı saat süreyle acısız yaşamak bu yüzden önemlidir. Bu şekilde, bir daha acı hissettiğinizde önceki kadar sorun yaşamazsınız. Acı liflerini etkisiz hale getirmezseniz, acının kalıcı olmasına yol açarsınız; özellikle de üç haftadan uzun süren kronik acı durumlarında. Vücudunuzu sıfırlamak, duman detektörünüze yeni piller koymak gibidir.

Vücudunuzun dinlenebilmesine yardımcı olan çok çeşitli terapiler vardır; ibuprofen tabletleri ve kapsaisinden (acı biberde bulunan bir maddedir; kronik acıyı dindirmek için acı algılayıcılarının etrafını sarar) yapılmış kremler gibi. Diğer bir yöntem, akupunkturdur; bu, vücudunuzdan geçen enerji meridyenleri konseptine dayanan bir alternatif Doğu tıbbı yöntemidir. Belli acı bölgelerine odaklanarak, akupunktur acı eşiklerinizi sıfırlar ve acıyı vücudun meridyenleri aracılığıyla yeniden yönlendirir. Akupunkturu düşünüyorsanız, yetkili birini görmenizi öneririz.

2. Koruyucu Kullanın

Bu, liselerdeki sağlık derslerinde öğrencilere güvenli seks anlatılırken kullanılan bir ifadedir. Sizin için ise güvenli güneşlenmek anlamına gelir. Bazı açılardan, güneş çok önemlidir. Her gün on ila yirmi dakika güneşte kalmak, bazı pasif D Vitamini türlerini aktif hale getirir; bunun da kardiyovaskü-ler ve bağışıklık sistemleriniz üzerinde büyük etkisi vardır. Aynca, sizi bir yıl-

258 * Sen: Vücudunu Kullanma Kılavuzu

Sağ Duyu: Duyu Organlarınız * 259

dan daha fazla gençleştirecek bir yöntemdir. Ama kendinizi kırışıklıklardan ve deri kanserinden korumak için güneşte kalacağınız zamanı sınırlamanız gerekir. İkisini de yaparsanız - doğru miktarda güneş almak ve aşırıya kaçmamak - sizi 17 yaşa kadar gençleştirebilir. Çok fazla güneşte kalmanızı gerektiren bir pozisyondaysanız (açık havada çalışmak ya da tatile çıkmak gibi), morötesi ışınların cildinize ulaşmasını engelleyen koruyucu kremler kullanmanız çok önemlidir; özellikle de morötesi ışınların en tehlikeli ve güçlü olduğu sabah 10 ve akşamüstü 4 saatleri arasında. Daima SPF 30 (güneşten koruma faktörü) kullanın (30, korunma süresi olarak dakika anlamındadır). Ayrıca, vücudunuzun bütün açık yerlerinde - yüzünüz, elleriniz, boynunuz - düzenli olarak (yani her gün) SPF 45 kullanmalısınız.

3. Adım: Gözlerinizi Şımartın

r

Gözleriniz sizin için bîr sürü şey yapıyor. Manzaralı yolların, Monet'nin eserlerinin tadını çıkarmanızı, dedikodu sütunlarını okumanızı sağlıyor. Dolayısıyla, artık bedelini ödemenin zamanı geldi; yaptıkları tüm güzel şeyler için gözlerinize teşekkür edin. Size gözlerinize şu paketi uygulamanızı öneriyoruz:

SU İÇİN Gözyaşı bezleriniz sadece soğan doğrarken, Meg Ryan filmleri seyrederken ve duygusal sahnelere bakarken çalışmaz; bildiğiniz gibi, gözlerinizi nemli tutmaktan da onlar sorumludur. Kuaı gözler - çok yaygın bir sorundur - yetersiz miktarda sıvıdan kaynaklanır. En iyi tedavi, Titanic1 i bir kez daha seyrederek gözlerinizi nemli tutmaya çalışmak değildir; bütün gün boyunca bol bol su içmektir.

ŞEKERLEME YAPIN Bildiğiniz gibi. uyumak bütün sisteminizi besler; gözleriniz de dahil olmak üzere. Ayrıca, yorgun gözleriniz için en iyi çözümdür. Uyku, retina zarlarının gün boyu görme işinden sonra dinlenmesini sağlar. Gözlerinize yardım etmek için günde en az beş saat uyumak zorundasınız.

260 * Sen: Vücudunu Kullanma Kılavuzu

YÜRÜYÜP GİDİN Bütün gün boyunca bilgisayarın karşısında oturuyorsanız, her iki saatte bir on dakika ara vermek önemlidir. Bilgisayarınızdan gelen ışık, gözlerinizin ağrımasına yol açar. Bilgisayarınızdaki titreşim oranını yetmişten yukarı çıkararak da kazanç sağlayabilirsiniz.

4. Adım: Diğer Duyularınıza Yardım Etmek İçin Tadına Bakın

GERÇEK KUTUSU

Bilgisayar yorgunluğuna karşı, çalışırken gözlerinizin aşağı bakması için monitörü daha aşağı seviyeye koyun ya da dizüstü bilgisayarla çalışın. Bu şekilde, göz kapakları arasındaki açılım azalacak, bu da gözlerinizin kuru kalmasını engelleyecektir.

Yemekler sadece damak lezzetiniz için değildir. Doğru besinleri almak, duyu organlarınıza da yararlıdır. Duyu organlarınız için en gerekli besinler şunlardır:

LUTEİN Mısırda, ıspanakta ve diğer yapraklı yeşil maddedir ve göz sağlığı için yararlı olduğu görülmüştür. Yaşlanmayı yavaşlatmak ya da tersine çevirmek için nasıl işe yaradığını bilmiyoruz ama işe yarıyor. Bazıları, retinanıza zarar veren oksitleri önleyerek bunu yaptığını düşünüyor ama bu kadar iyi şeyi nasıl yaptığını gerçekten bîz de bilmiyoruz. Ayrıca, günde 1,000 miligramlık tabletler halinde de alabilirsiniz.

C VİTAMİNİ VE BİOFLAVANOİDLER Bağışıklık sistemi için yararlı oldukları görülmüştür ama aynı zamanda katarakta karşı da iyi gelmektedirler. Güçlü flavanoidler içeren yiyeceklerin listesini gör-

sebzelerde bulunan bir

GERÇEK KUTUSU

Konu gözlerinize geldiğinde, Temel Reis, Bugs Bunny'ye meydan okur. Gözleriniz için iyi olmakla birlikte, astında havuç ıspanak kadar güdü değildir, araştırmalar göstermiştir ki havuçta bulunan beta-karotene oranla ıspanakta bulunan lutein çok daha koruyucudur.

Sağ Duyu: Duyu Organlarınız * 261

mek için 9. Bölüm'e bakınız. Birçok yiyecek ve sebze. C Vitamini ve flavono-id İçermektedir ve günde dört meyve yemenin sizi dört yıla kadar gençleştir-diği bilinmektedir. Ayrıca, yakın zamanda yapılan bir araştırma, günde en az üç meyve yiyen elli yaşının üzerindeki kişilerin, onun yansı kadar yiyenlere oranla maküler dejenerasyona yakalanma olasılıklarının çok daha düşük olduğunu ortaya çıkarmıştır.

BALIK YAĞI Yaşımız ilerledikçe, derinin üçüncü katmanındaki yağ hücreleri incelir ve biraz şişkinleşir. Yaşlı derilerin kuru üzüme benzemesinin nedeni kısmen budur. Bir şekilde, balık yağındaki yağ asitleri ve somon, tabakanın kalınlaşmasını ve pürüzsüzlük kazanmasını sağlamakta, böylece kırışıklıkları uzak tutarak deriyi daha dolgun hale getirmektedir. (Her zaman olduğu gibi, doymuş ve yapay yağlardan uzak durmalısınız, çünkü ağır yağ aknelere neden olabilir.) Balığın diğer bir yaran: Gözlerinize yardımcı olur. Retinanız zarımsı bir yapıdır ve bütün gözünüz yumuşak, çift kat zarlarla kaplıdır (aralarında jöle bulunan iki kat selofan gibi düşünün). Bu yüzden, gözleriniz karaciğere bağımlıdır, çünkü karaciğer bu zarları koruyup güçlendiren yağda çözünen vitaminlerin metabolize edilmesini kolaylaştınr. DHA (doko-saheksaenoik asit; insanlarda Omega-3 asidinin nihai biçimi) denen madde vücudunuzda yetence bulunmazsa, ışığı retinada sinirsel enerjiye çeviren kondüktör sistemi yavaşlatır; bu aslında bir bilgisayar cipinden çok daha hızlı bir işlemdir. Maküler dejenerasyonu engellemek için günde 500 miligram DHA alın. Omega-3'ün göz kuruluğuna iyi geldiğine dair başka kanıtlar

GERÇEK KUTUSU

Sigarayı bırakmak sadece akciğerleriniz kin değil, aynı zamanda deriniz için de yararlıdır. Sigaradan vazgeçmek derinizi daha genç tutor ve orta yaşlı sigara tiryakilerinin bile ağızlarının kenarlarında oluşan kırışıklıkların oluşumu önlenir. Sigara içtiğinizde, damarlorımzdaki kısa ömürlü kimyasal nitrik oksit oluşumunu önler ve bu ûa derinizin esnekliğini azaltır. Sigarayı bıraktığınızda, kan damarlarınıza nitrik oksit salgılanabilir ve böylece damarlarınız açık kalır. Bunun sonucunda deriniz esnekliğini geri kazanır ve kırışıklar azalır.

ı

da vardır.

GÖZ KOKTEYLİ

NIH Ulusal Göz Ensütüsü'nün yürüttüğü büyük bir araştınnaya göre, belli vitaminlerin yaşlanmayla bağlantılı aktif maküler dejenerasyonu olanlardaki görme kaybına iyi geldiği anlaşılmıştır. Islak maküler dejenerasyonu olan kişilerin, günde 500 miligram C Vitamini, 400 IU E Vitamini, 15 miligram beta-karoten, 80 miligram çinko ve 2 miligram bakır aldıkları takdirde görme riski kaybının da yüzde 25 azaldığı görülmüştür.

5. Adım: Kendinizi Sınayın

Elinizde pahalı teşhis testleri olmadığını biliyoruz ama bu, duyularınızın durumuyla ilgili fikir edinemeyeceğiniz anlamına gelmez. Durumunuzu görmek için şu testleri uygulayabilirsiniz.

GERÇEK KUTUSU

Ergenlik çağında hormonlar kabardığında, derinin ürettiği fazla yağ içinde iltihaplanma başlatabildiği için sivilceler daha da ciddî bir sorun haline gelir. Yüzü yıkamak ve sivilceye iyi gelen ilaçlar kullanmak dışında, beslenme alışkanlıklarınızın da sivilce oluşumunda önemli rolü vardır. Yağlı (doymuş ve yapay yağlar; sağlıklı olanlar değil) yiyecekleri elemek çok önemlidir. Yağlı yiyeceklerin ve doymuş yağın olmaması nedeniyle, Kullanım Kılavuzu Diyeti sivilce sorunu olanlar için de harika bir çözümdür.

DENGE TESTİ Gözlerinizi kapatarak tek ayağınızın üzerinde durun (elleriniz vücudunuzun iki yanında); ikinci ayağınızı yere koymadan ne kadar süre durabildiğinizi görmek için birine .süre tutturun. Elli yaşının üzerindeyseniz, bunu on beş saniyeden uzun süre yapmak çok iyidir. Yapamıyorsanız, denge kaybına İşaret edebilir; bu da sizi zaman içinde kazalara daha açık biri yapar. Dengenizi geliştirmek için yapabileceğiniz bir şey: Ağırlık makineleri kullanmak yerine el halterleriyle egzersiz yapın. Ağırlığı kendiniz dengelemek zorunda kaldığınızda, dengeyle ilgili refleks becerileriniz gelişir.

262 * Sen: Vücudunu Kullanma Kılavuzu

Sağ Duyu: Duyu Organlarınız * 263

GÖRME TESTİ Oftalmolojist ya da bir optometristi görmek zorunda olup olmadığınızı bilmek ister misiniz? Gözlerinizin durumunu görmek için dikkat etmeniz gereken birkaç şey var.

Bilgisayarda çalışmak ya da bu bölümün geri kalanını okumak olsun, normalde yapabildiğiniz şeyleri yaparken gözleriniz genelde olduğunda daha çabuk yoruluyorsa;

Gün içinde gözleriniz çabuk yoruluyorsa; diyelim ki normalde uykuya dalmadan önce kitap okuduğunuz halde artık yatakta kitap okuyamıyorsa-nız;

Geceleri parlak ışıkta gözünüz kamaştığında görüşünüzün normale dönmesi her zamankinden daha uzun sürüyorsa (üç saniye yerine, yedi ila on saniye gibi). Bunu özellikle araba kullanırken anlayabilirsiniz.

DUYMA TESTİ Kendinize birkaç soru sorarak basit testler yapabilirsiniz.

* Başkaları televizyon seyrederken televizyonun sesini çok açtığınızdan şikayet ediyor mu?

* Başkalarından sık sık söylediklerini tekrar etmelerini istiyor musunuz?

* Küçük çocukların söylediklerini anlamakta zorlanıyor musunuz?

+ Biri başka odadan konuştuğunda söylediği şeyi anlamakta zorlanıyor musunuz?

Bu sorulara evet cevabı veriyorsanız, duyma yetinizi kontrol ettirmenizde yarar var demektir. Birinden kulağınıza fısıldamasını veya parmaklarını birbirine sürtmesini de isteyebilirsiniz; önce bir kulağınızda, sonra diğerinde. Eğer seviyeler arasında bir fark hissedebüiyorsanız, yüksek frekansta duyma kaybı yaşıyor olabilirsiniz; bu, insanların ilk kaybettikleri bölümdür. Farkı görmek için, bir doktor yaşla ya da gürültüyle ilgili bir duyma kaybı mı, yoksa kulak tıkanıklığından mı kaynaklandığını anlamak isteyecektir. Duyma kaybının altmış beş ila yetmiş beş yarasındaki kişilerde yüzde 25, yetmiş beş yaşının üzerindeki kişilerde yüzde 80 oranında olduğunu düşünürsek, bunu kontrol ettirmek hayatınızda önemli bir fark yaratabilir.

Müzisyen Quincy Jones, son model işitme cihazları sayesinde yeniden duyabildiği için kendini onlarca yıl genç hissettiğini söylüyor. Yıllar boyunca gruplarda çalmak kulaklarına zarar verdi ve artık kulüplerde arkadaşlarıyla konuşurken onları duyamıyor ki bu da ona kendini - özellikle bir müzisyen olarak - yaşlı hissettiriyor. Duyma yetisini geri kazanmak her şeyi değiştirdi, dolayısıyla siz de birine kontrol ettirmekten utanmamalısınız.

KULAK TESTİ Kulak memelerinize bakın. Kulak memenizde dikey bir çizgi varsa, kulağınızda yeterince kan bulunmadığı anlamına gelir. Bu da damar yaşlanması yaşıyorsunuz demektir. Aslında, damar yaşlanmasının ilk işaretlerinden biridir, bu yüzden damar yaşlanmasıyla ilgili neler yapabileceğinizi öğrenmek için 2. Bölüm'deki tavsiyeleri inceleyin ve uygulayın.

ACI TESTİ Bir toplu iğne alıp gözlerinizi kapayın. Hangi tarafın iğnenin başı ve hangisinin ucu olduğunu anlayamayacağınız şekilde iğneyi çevirin. Şimdi iğneyi ayağınıza hafifçe hatırın ve hangi tarafı olduğunu söylemeye çalışın. Bunu yapamıyorsanız, hızlı ya da yavaş acı liflerinizi veya her ikisini belli bir ölçüde kaybediyorsunuz de-

264 * Sen: Vücudunu Kullanma Kılavuzu

Sağ Duyu: Duyu Organlarınız * 265

mektir. Daha fazla kayıp yaşamadan önce bu sürecin yavaşlatılabümesi ya da geri çevri lebi lmesi için bir doktora görünmenizde yarar vardır.

266 * Sen: Vücudunu Kullanma Kılavuzu

avunma

Puyu Organlarıyla İlgili Yaygın Mitler

Bağışıklık Miti *\

Bağışıklık sisteminiz kendi hücrelerinizle düsmariistiiş arasındaki farkı daima bilir.

BâğlŞlkllk Mîtİ *2 Bir sivilceyi patlatmak iyileşme sürecini hızlandırır^ BâğlŞlkllk Mîtİ *3 Antibiyotikler hemen her türde enfeksiyonla savaşabilir.

03ğl$lkllk Miti *4 Bir enfeksiyonun semptomları kaybolmaya başjadıgf

antibiyotiği bırakmak komplikosyonlorı engeller.

im.1

Yaşadığınız yere bağlı olarak, evinizi birçok açıdan güvenli tutabilirsiniz. Bazı binalarda kapıcı kullanılır. Bazı evlerde çitler vardır. Şatoda mı oturuyorsunuz? Bir hendek ve bir okçu ordusu lütfen. Ya da sürgülü kilit, elektronik güvenlik sistemleri veya Rocco adında ağzından köpükler saçan bir pit bull gibi başka koruyucu önlemler istersiniz. Engel yönteminiz ne olursa olsun, bir şifre girmenizin, kapıyı zincirlemenizin veya Rocco'nun kısırlaştırıl-masına karşı çıkmanızın bir nedeni var. Fotoğraf albümlerinden ve hi-fi sistemlerinden aile yadigarlarına ve çocuklarınıza kadar, evinizin içindeki bütün değerli eşyalarınızı korumak için en sağlam güvenlik sistemini istiyorsunuz.

Bütün vücudunuzda, vücudunuzu yabancı istilacılara karşı savunmak için de kendi güvenlik sistemleriniz vardır. Deriniz ve kemikleriniz, trafik kazalarında veya şiddetli spor karşılaşmalarında iç organlarınızı korur; saçlarınız kafa derinizi morötesi ışınlardan korur; göz kapaklarınız göz kürelerinizi eşek şakası yapan arkadaşlarınızdan koaır. Ama vücudunuzdaki güvenlik sistemlerinden en önemlisi, gözle görülmeyendir; onu göremez veya hissedemezsiniz ama sizi hastalıklardan koruyan ve çabuk iyileşmenizi sağlayan odur.

Nasıl çalıştığını bilmeseniz veya anlamasanız bile, bağışıklık sisteminizi her gün kullanırsınız. Bağışıklık sisteminiz vücudunuzda dolaşan kötücül bir şeyin varlığını - bakteri ya da virüs gibi - hissettiğinde tepki verir. Sadece elinizde bile 200 milyon mikrop (1960'lardaki Birleşik Devletler nüfusu kadar) bulunabileceğini düşünürseniz, vücudunuzun şu anda bile bir bakteriden etkilenmiş ve bağışıklık sisteminizdeki hücrelerin onları uzaklaştırmak için savaşıyor olması mümkündür.

Bağışıklık sistemiyle ilgili rahatsızlıkların bu kadar karmaşık olmasının nedeni, belki de vücutlarımızda enfeksiyona yol açabilecek çok çeşitli şeylerin olması, vücudumuzun onlara çok çeşitli şekillerde tepki vermesi ve onları nasıl alt edeceğini bulmakta zaman zaman zorianmasıdır. Bir kesiği ne zaman dikeceğini veya kırılmış bir kemiği nasıl hareketsiz tutacağını bilmek kolay olmakla birlikte, bağışıklık sistemiyle ilgili rahatsızlıkların çözümleri çok çeşitlidir (örneğin bazı ilaçlar bazıları için işe yararken, bazıları için yaramayabilir). Bu da bağışıklık sisteminizi vücudunuzdaki en karmaşık olanlardan biri yap-

268 * Sen: Vücudunu Kullanma Kılavuzu

maktadır.

Örnek olarak, bakterinin yaygın bir türüne bakalım; sivilcelere yol açan ve çabuk yayılan bir bakteri olan stafılokok. Şekil 9.1 ve Şekil 9.2'de daha rahat inceleyebilirsiniz.

Vücudunuzdaki hücreler, neyi sevdiklerini ve neyi sevmediklerini tam olarak bilen tat alma hücreleri gibidir. Stafılokok ile karşılaştığında, vücudunuz onun yabancı bir madde olduğunu bilir; tıpkı kapalı devre güvenlik kameralarında davetsiz misafirleri fark eden gece bekçileri gibi. Vücudunuz böyle bir yabancıyı fark ettiğinde, bir tür akyuvar - adına makrofaj denir - bakteriyi bulur, etrafını sarar ve sindirir; tıpkı örneğini verdiğimiz gece bekçisinin hırsızı yakalayıp sorgulayacağı gibi. Bu noktada, makrofaj diğer bağışıklık sistemi hücreleriyle "telsiz bağlantısı" kurar ve yardım ister. Gönderilen mesaj, diğer hücreler için bir SOS çağrısıdır, dolayısıyla damarlar içinde yolculuk yaparak hemen sorunlu bölgeye gelirler (yaranın kırmızı olmasının nedeni budur; oraya toplanan fazla kandan kaynaklanır).

Bu arada, makrofaj yabancı hücreler hakkında bilgi alır, böylece bağışıklık sistemi onu tanıyabilir. Aslında vücudumuzda bir bakteriyi Arananlar Listesine koyan bilgi budur; böylece makrofaj diğer hücrelerin neye saldıracaklarını bilmelerini sağlar. Bütün bu bilgiler aktarılırken, destek hücreler enfeksiyon

i »

m Hastalıkta ve Sağlıkta

Vücuda giren bir istilac, diğer akyuvarları çeken kimyasal mesajlar (sitokinler) gönderen makrofajiar tarafından sindirilir. (Sitokinler bazen ateşe, baş ağrısına, kas ağrılarımı yol açabilirler.) Cevap veren akyuvarlar, mokrofa-jo yapışırlar, böylece istilacılar hakkında daha fazla şey öğrenebilir ve nasıl durdurmaları gerektiğini anlayabilirler. Sorunlu bölgeye doluşan î hücreleri bir yandan 'istilacıları doğrudan öldürürken, bir yandan da bağışıklık tepkisinin oluşumunun koordinasyonuna yardımcı olurlar. B hücreleri, istilacıları yok etmek için mermi gibi patlayan antikorlar yaratır. İş bittiğinde, geri kolan akyuvarlar kazayla sağlıklı hücreleri öldürüp otobağıştklık hastalığı yaratmamak için kendilerini yok ederler (apoptozis).

Savunma Kalkanları: Bağışıklık Sisteminiz * 269

i £n£ekerler "

Ben birkaçının indirir indirme* di

270 * Sen: Vücudunu Kullanma Kılavuzu

5u çirkin cüceler* iyisi

ayrılıp

sara Um!

Savunma Kalkanları: Bağışıklık Sisteminiz * 271

MltmLOerpek mi?

Sivilceleri sıkmak iyileşme sürecini hızlandırır.

Sivilceleri sıkmak tehlikeli olabilir amo doğru yapılırsa sizi ,.c^"\. acıdan kurtarabilir (ve tabii mahcubiyetten de). Güzel görün- V-^/ mek, insanlar da dahil olmak üzere bütün primatlar arasında ' ¦

yaygın bir endişedir. Ama sivilceyi parmaklarınızla sıkmak etrafındaki deriye zarar verebilir ve görüşünü daha da kötüleştirebilir. Bunun yerine, bir iğnenin ucunu alkol veya kaynamış suyla sterilize edip, sivilcenin beyaz tepesine batırm ve içindeki irini iyice akıtın. İğneyi derinize poralel tutarak, sivilcenin üst beyaz kısmının bir tarafından sokun ve diğer tarafından çıkarın. Sonra iğneyi yukarı kaldırarak sivilcenin başını yırtın. Kolayca akocak ve canınızı yakmayacaktır, çünkü ölü deridir. Dikkat: Eğer titremeniz varsa (yo da bir kadehten fazla martini içmişseniz) sakın bunu yapmayın. Fazla uğraşmayın, çünkü acmın yanı sıra daha da kötü bir görüntüye bürünür. Ayrıca, burnunuzdaki sivilceleri sıkmaktan kaçının, çünkü buradaki damarlar doğruca beyne gider ve eğer sıkıştırılanız mikropları içeri İtebilirsiniz. Eğer bu bölgedeki sivilceler bir türlü geçmezse, profesyonel yardım isteyin. Bu arada, sivilcenin doğru patlotıldığı takdirde iyileşme sürecini hızlandırdığı doğrudur.

bölgesine doluşmaya başlar. Zararlı bakteriyi tanımlamak ve etkisiz hale getirmek için analize başlarlar. Şekil 9.2'de de görebileceğiniz gibi, bağışıklık hücreleri farklı şekillerde saldırırlar. T hücreleri doğrudan saldırır ve düşman bakteriyi hazmederken, B hücreleri mermi gibi hareket eden ve bakterilerin ortasına girip patlayan immünoglobuiinler yaratır.