MəKTƏb kimya güNÜNÜn təŞKİLİ TƏCRÜBƏSİNDƏn m. Fərəcov pedoqoji elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, dosent H. Əsgərov

Şagird: Padşah səhvini anladı –deyib maraqlı əhvalatı nəql etməyə başlayır. Xlor elementinin tarixçəsində qara səhifələr az olmamışdır. Belə ki, 1915-ci ildə almanların ingilis və fransız qoşunları ilə müharibəsində müttəfiq qoşunları Flandriyanın qərbində yerləşən və kiçik bir şəhər olan İprdən alman qoşunlarının mövqeyinə zərbələr endirməyə hazırlaşarkən özləri əks tərəfin hücumuna (qaz hücumuna) məruz qaldılar. Bu, aprelin 22-də səhər tezdən baş vermişdir.Müharibələr tarixində dünyada ilk dəfə cəbhənin İpr sahəsində müttəfiq qoşunlarına tərəf əsən küləyin istiqamətində almanlar xlorla dolu olan 6000 balonun ağzını açdılar. 5 dəqiqə müddətində 180 ton sarı-yaşıl rəngli xlor dumanı hucuma hazırlaşan müttəfiq qoşunlarının səngərlərinə tərəf irəliləməyə başladı. Havadan 2,5 dəfəyə qədər ağır olan qaz ingilis və fransızların gizləndiyi hər yerdə onları haqladı. Qısa bir müddətdə ingilis-fransız qoşunlarının 15000 nəfər əsgəri sıradan çıxdı (5000 nəfər dərhal həlak oldu, 10000 nəfər isə müxtəlif əzablara düçar oldu).

Müharibə vaxtı zəhərli maddələrdən istifadə etməmək haqqında 1907-ci il Haaqa Konversiyasını pozan almanlar 2 ildən sonra rəqib qoşunlarını yenə də xlor hucumuna məruz qoydular. 1917-ci ilin 12 iyulunda isə almanlar xlordan da zəhərli olan və sonralar İprit adlandırılan dixlordietilsulfiddən istifadə etdilər. Bu qədər zəhərli olan xlorun özündən fərqli olaraq onun birləşməsi sayılan natrium xloridsiz isə həyatımız mümkün deyildir. Belə bir hekayə var: padşahın üç qızı olur, qızlarına baş çəkməyə gedən şah böyük və ortancıl qızından soruşur ki,məni nə qədər istəyirsiz? Təbii ki, qızlar atalalarına olan istəklərini müxtəlif cür bildirirlər (dünya qədər, həyatım qədər və s.). Lakin kiçik qızın atasına cavabı belə olur: mən səni duz qədər istəyirəm. Cavab atasının xoşuna gəlmir və qızının evindən acıq edərək çıxıb gedən padşah bir müddətdən sonra qızlarına yenə qonaq olur. Bu dəfə kiçik qız atası üçün hazırladığı xörəyə qəsdən duz tökmür, padşah duzsuz xörəyi yeyə bilmir, duz gətirilməsini tələb edir, qızının onu doğrudanda bu qiymətli nemət qədər istədini başa düşür və bundan əvvəlki hərəkətlərinə ğörə peşman olur.

Düzdür, xlor haqqında söhbətə onun dəhşətli, boğucu qaz olmasından başladıq, lakin xlor əsasında alınan xalq təsərrüfatı əhəmiyyətli birləşmələrini saydıqca qurtarmaq olmaz. Üzvi kimya sənayesi xlor əsasında təşəkkül tapıb desək yanılmarıq. Dünyanın müxtəlif ölkələrində, o cümlədən bizim ölkəmizdə elmi-tədqiqat xlor-üzvi birləşmələri institutları fəaliyyət göstərir. Bu institutlarda tərkibində xlor olan minlərcə yeni maddələr sintez olunur ki, bunların da əsasında müxtəlif dərman maddələri, plastik kütlələr, kauçuklar, boyayıcı maddələr alınır. Xlor və onun birləşmələri haqqında kitablarda da xeyli məlumatlar verilmişdir.
Bilirsinizmi?

Kibrit 1805-ci ildə kəşf edilmiş və ilk kibrit sulfat turşusu ilə yandırılırdı. Yalnız 20 il sonra 1826-cı ildə sürtünmədən yanan kibritlər meydana çıxmışdı. 1885-ci ildə isə İsveçdə fabriklər fosforlu kibritlər buraxmağa başlamışdır.

Kainatda ən çox yayılmış element hidrogendir. Günəşin və ulduzların 50 %-i hidrogendən təşkil olunub. İnsan orqanizmində 7 kq-a yaxın hidrogen var. Hidrogen oksigenlə yandıqda 2500º temperatur alınır.

Hippokrat demişdir: su - bütün başlanğıcların başlanğıcıdır. Su həyatdır.

Yer kürəsindəki bütün su damcı halına salınsa o damcının diametri 1500 km olar, əgər bütün yer kürəsinə bərabər təbəqə şəklində yayılmış olsa, dünya okeanının dərinliyi 1 km olar.

Dəniz suyunda 50-yə yaxın müxtəlif duz var. O cümlədən qızıl, gümüş, radium, sezium kimi metalların duzları da çoxdur. Volqa çayı hər il Xəzər dənizinə 69 milyon ton duz gətirir. Duzun bu qədər çox olmasına baxmayaraq, qədim zamanlarda 1 ovuc duz üçün 2 qul və müəyyən qədər qızıl verirdilər.

1 nəfər 1 ildə 7 kq-a yaxın duz sərf edir.