Мүәллиф сөзү

30-Qur`an təfsirinin qayda-qanunları

Qur`an ayələrini, kəlmələrini tərcümə edərkən, onları düşünərkən, ayə və kəlmələrin zahiri mənasını əsas tutmaq lazımdır. Belə ki, onların lüğəvi və ürfi mənaları nəzərdə tutulmalıdır. Lakin əgər, ayələrin tərkibində və ya onların xaricdə aşkar nişanələr mövcuddursa, ağlın hökm etdiyi, yaxud müxtəlif rəvayət və hədislərdən ələ gələn istisnalar vardırsa, (məcaz, təşbeh və s.) digər qeyri-zahiri mənalar nəzərə alınmalıdır. Bununla belə diqqət etmək lazımdır ki, söylənilən nişanələr güman, zənn üzündən yox, tutarlı dəlilə əsaslanmalıdır.

Məsələn, Qur`ani-kərimdə oxuyuruq: “Hər kəs bu dünyada kordursa, Axirət (qiyamət) günü də, kor və azğın olacaqdır!” (İsra, 72)

Bizim ağlımızın və aşkar nişanələrin hökmünə əsasən, ayədə söylənilən “kor” kəlməsindən məqsəd, gözü kor və görmək qabiliyyətinə malik olmayan insanlar yox, qəlbi, ağlı və bəsirət gözü kor olanlardır. Haqqı görüb qəbul etməyən, yaxud əsrarəngiz təbiətin, Qur`anın, İlahi peyğəmbərlərinin gün kimi aydın dəlillərini görməyən şəxslərdir.

Həmçinin, Qur`anda İslam dünmənlərinin barəsində deyilir: “Onlar kar, lal və kordurlar. Elə bu səbəbdən də heç bir şeyi anlamazlar!” (Bəqərə, 171) Məlumdur ki, onlar zahiri cəhətdən kar, lal və kor deyildilər. Onlar qəlbən və öz batini xüsusiyyətləri cəhətindən həqiqəti görmür, eşitmir və söyləmirdilər. Deməli, əgər Qur`anda Allah haqqında belə buyurulursa: “Allahın əlləri açıqdır! (hər iki əli)” Yaxud: “Ey Nuh, bizim gözümüzün önündə gəmi düzəlt!” (Maidə, 64, Hud, 37) Bu o demək deyildir ki, Allah ələ-qola və gözə malikdir! Çünki əvvəlki bəhslərdə söylədiyimiz kimi bütün bunlar cismin xüsusiyyətləridir. Müxtəlif hissələrə malik olan cisim isə öz hissələrinə ehtiyaclı olaraq, nəhayət faniliyə doğru yuvarlanacaqdır. Allah-təala isə bütün bu xüsusiyyətlərdən uca və pakdır. “Əllərdən” məqsəd Allahın qüdrəti və gücüdür. Bütün dünya onun iradəsinə bağlı olaraq, sonsuz qüdrətinə baş əyir. “Gözlər”dən məqsəd isə Allahın elmi və məlumatıdır. O, hər bir şeyə alimdir və hər şeyi görür!

Biz Qur`an barəsində əqli və nəqli nişanələrlə hökm edirik. Çünki dünyanın bütün bacarıqlı natiqləri də, bu növ nişanələrə etiqadlı olaraq, onlardan öz nitqlərində geniş şəkildə istifadə edirlər. Ərəb dilində də belədir. Qur`ani-kərim də belə nişanələrdən istifadə olunmasını bəyənərək, təsdiqləyir: “Biz heç bir peyğəmbəri öz tayfasının dilindən başqa dildə göndərmədik ki, Allahın çağırışını onlara çatdırsınlar!” (İbrahim, 4) (Bir daha yadınıza salaq ki, bu nişanələr qəti, köklü dəlillərə əsaslanmalıdır!)