Мүәллиф сөзү

3-Allahın Pak Zatı nəhayətsiz, hüdudsuzdur

Biz inanırıq ki, Allah-təala sonsuz və nəhayətsiz bir varlıqdır. İstər elm, istər qüdrət, istərsə də, əbədi həyat, əzəliyyət cəhətindən sonsuz və nəhayətsizdir. Elə bu səbəbdən də, zaman və məkan məhdudəsinə sığmazdır. Çünki zaman və məkan Onunla müqayisə olunmaz dərəcədə məhdud, naqis və təsəvvür olunma qabiliyyətinə malik deyildir. Allah-təala zaman və məkanı yaradan, ona hökm edəndir. Bununla belə O, eyni halda (zamana və məkana ehtiyacı olmadan) hər bir yerdə və zamanda mövcuddur. Çünki zaman və məkanı əhatə edərək, bunlardan daha uca və yüksəkdir. Qur`ani-kərim buyurur:

“O, həm yerdə Allahdır, həm də göydə Allahdır (məbuddur). Hikmətli və bilicidir.” (Zuxruf, 84)

Yaxud; “Hər bir yerdə olsanız, O, daim sizinlədir. Allah əncam verdiyiniz hər bir işi görür.” (Hədid, 4)

Bəli, uca Tanrı bizə bizim özümüzdən də, yaxındır. O, daim bizimlədir. Bizim fitrətimizdədir. O, məkana, zamana ehtiyacı olmadığı halda, hər bir yerdədir. (Ağıllar bu həqiqəti olduğu kimi dərk etməkdən acizdir.) Necə ki, Qur`ani-kərim buyurur: “Biz (Allah), insana onun şah damarından da, yaxınıq.” (Qaf, 16) Və ya; Əvvəl və axır Odur, zahir (aşkar) və batin (gizli) Odur! O hər şeyi bilir.”

Beləliklə, əgər biz Qur`ani-kərimdə: “Odur şərəfli ərşin sabihi.” Və ya; “Mehriban Allah ərşin üzərində qərar tutubdur” (Buruc, 15, Taha, 5) kimi ayələrə rast gəliriksə də, bu o demək deyildir ki, Allahın ərş adında xüsusi bir məkanı (taxtı) vardır və orada qalır. Əksinə “ərş”-dən məqsəd Allahın sonsuz və naməhdud hakimiyyətidir. Yəni Allahın nəhayətsiz qüdrət və hakimiyyəti bütün maddi cahanı və mənəvi aləmləri əhatə etmişdir. Əgər biz, Allah-təalanın xüsusi bir məkanda yerləşdiyini söyləsək, həqiqətdə, Onu məhdud bir varlıq saymış olarıq. Allaha məxluqatın xüsusiyyətlərini nisbət verməklə, uca Tanrını kiçiltmiş və məhdud etmiş olarıq. Bir halda ki, Qur`ani-kərim buyurur: “Heç nə Ona tay ola bilməz” (Şura, 11) yaxud, İsra surəsində 4-cü ayə; “Heç bir kəs Ona tay ola bilməz.”