Menkıbeleri Türkler'e nakletmeleri, yeni

MENUFI

Ebü'l-Hasen Nûruddîn Alîb. Muhammed b. Muhammed el-Menûfî el-Mısrî (ö. 939/1532)

Mâliki fakihi.

3 Ramazan857'de ⁴⁰¹ Kahi-re'de doğdu ve burada yetişti. Bedred-din el-Feyyûmî, Kemâleddin İbn Ebû Şe-rîf, Nûreddin es-Semhûdî ve Celâleddin es-Süyûtî'den öğrenim gördü. Şâzeliyye tarikatına intisap etti. İbn Ebû Zeyd el-KayrevânFnİn Mâliki fıkhının temel me­tinlerinden olan er-Risâle'si üzerine yaz­dığı altı şerhle tanınır. 14 Safer 939'da (15 Eylül 1532) vefat etti. Karâfînin ver­diği 937 (1531) yılı yanlış, Ahmed Bâbâ et-Tinbüktî'nin 739 (1338) olarak kaydet­tiği tarih de bir zühul eseri veya istinsah hatası olmalıdır.

Eserleri.

1. Kifâyetü't-tâîibi'r-rabbâ-nî alâ Risâleti İbn Ebî Zeyd el-Kayre-vânî. Kendisine aitGayetö'1-emânî adlı büyük ve Tahkiku'l-mebânî adlı orta şerhten özetlenmiş olup müstakil ola­rak,⁴⁰² ay­rıca Ali b. Ahmed el-Adevfnin hâşiyesiyle birlikte ⁴⁰³ basılmıştır.

2. Gâyetü'I-emânî ti halli elfâz ve'l-mecânî. İbn Ebû Zeyd'in adı geçen eserinin büyük şerhidir. ⁴⁰⁴

3. Tahkiku'l-me­bânî ve tahrîrü'l-me'ânî. Aynı eser üzerine yazılan bir diğer şerhtir. ⁴⁰⁵

4. el-Mu-kaddimetü'l-'İzziyye li'l-cemâcaü'l-Ez-heriyye (el-'İzziyye). Mâliki fıkhına dair olup eseri Abdülbâki ez-Zürkânî Mebâ-rikü'l-füyûzâti'l-kudsiyye (Şerhu't-Mukaddimeti'l-'İzziyye)⁴⁰⁶Abdülmecîdeş-ŞernûbîeJf-Kevâkibü'd-dürriyye 'alâ metnil-'İz-ziyye ⁴⁰⁷ve Mu­hammed b. Muhammed el-Fîşî el-Mine-hu'i-ve iyye⁴⁰⁸ adıyla şerhetmiştir.

5. ei-İşârâtü'l-Ezheriyye Cale'l-Urcûzeti'l-Kurtubiyye. İbn Sa'dûn el-Kurtubî'nin manzum bir Mâliki ilmihali olan Urcûzetü'1-viîdân (el-Mukaddimetü'l-fturtubiy-ye) adlı eserinin şerhidir. ⁴⁰⁹

6. Şerhu'1-Âcurrû-miyye. İbn Âcurrûm'un nahve dair ese­rinin şerhidir. ⁴¹⁰

7. Mcfûnetü'1-kârî li-Şahî-hi'1-Buhârî. ⁴¹¹

8. Tuhietü'1-mu-şalîî ⁴¹²

9. Şerhu 'Akîdeti's-Senûsî. ⁴¹³

10. 'Umdetü's-sâlik calâ mezhebi Mâlik.

11. el-Fet-hu'r-rabbânî calâ cAkideti İbn Ebî Zeyd el-Kayrevânî.⁴¹⁴

Menûfî'nin kaynaklarda adı geçen di­ğer eserleri de şunlardır. Telhîşu't-Tah-kik, Tavzîhu'l-elfâz ve'1-me'ânî, el-Feyzü'r-rahmânî (bu Uç eser de er-Risâlenln şerhleridir), Şerhu Muhtasarı Halil, Şerhu Mürşidi't-tullâb, Şıyânetü'1-körî 'ani'l-hata'i ve'1-lahniii'l-Bu-hârî, Şerhu Müslim, Şerhu't-Terğib ve't-terhîb, Şerhu Menâzili's-sâ'irîn.

Bibliyografya :

Bedreddin el-Karâfî, Teoşîhu'd-Dîbâc (nşr. Ahmed eg'Şüteyvî), Beyrut 1403/1983, s. 137-138; İbnü'l-Kâdî. Dûrretü'l-hicâl, III, 253; a.mif.. Laktü'l-ferS'id [Elfü sene mine'l-üefeyât için­de, nşr Muhammed Haccî), Rabat 1396/1976, s. 293-294; Ahmed Bâbâ et-Tinbüktî, Neytü'i-İbtihâc, Trablus 1408/1989, II, 344-345; Fih-ristü'l-kütübhâneti'l-Hidtuiyye,l\], 160, 161, 162, 170-171, 176; Mahlüf. Şeceretü'n-nûr, s. 272; Serkîs, Mu'cem, 1,301, 966, 1119; 11, 1314-1315; Brockelmann. GAL, II, 411; Suppl., 1, 302; il, 434-435; Sezgin. GAS, [, 479-480; Fuâd Seyyid, Fihristü'l-mahtûtât, Kahire 1383/ 1963, II, 5, 74; III, 96; Abdülazîz Binabdullah, Ma'lemetü't-fıkhİ'l-Mâlikî, Beyrut 1403/1983, s. 57, 150;Zinkiî, eM'/âm (Fethullah), V, 11; Muhammed el-Menûnî. Delîlü mafaûtât'ı Dâ-ri'l-kütübi'n-Nâşıriyye bi-Temgrût, Muhamme-diye 1405/1985, s. 53, 58, 59, 60, 65, 69, 70, 77, 79, 94, 106, 143. Ahmet Özel

MENUNI

Muhammed b. Abdilhâdî b. Muhammed el-Menûnî (1915-1999)

Faslı âlim ve araştırmacı.

24 Şevval 1333 ⁴¹⁵ tarihinde Miknâs'ta doğdu. İlimle uğraşan bir aile­ye mensuptur. İlk eğitimini Miknâs'taki okullarda aldı ve Kur'an'ı ezberledi (1928). Bu arada kendisini ilim meclislerine götüren babasının gözetiminde İbn Âşir'in el-Mürşidü'1-muîn, İbn Mâlik'in el-El-fiyye, Mecrâdî'nİn el-Cümmel, Ahdarf-nin es-Süllemü'î-mürevnak, İbn Kî-rân'ın eî-İstfâre, Muhammed b. Yûsuf es-Senûsî'nin el-cAkidetü'ş-şuğrâ, Ebû Bekir İbn Âsım'ın el-'Âşımiyye'sinin bir kısmını, Ebü'l-Hasan ez-Zekkâk'ın el-Lâmiyyetü'z-Zekkakıyye ve Halîl b. İshak'ın el~Muhtaşar adlı eserleri gibi fı­kıh. Arap dili, mantık ve kelâma dair me­tinleri ezberledi. Kaleme aldığı otobiyog­rafisinde belirttiği üzere daha sonra şeh­rin çeşitli camilerinde geleneksel öğreni­me devam ederek aralarında Muham­med b. Hüseyin el-Arâişî, Muhtar b. Mu­hammed el~Cîlânî es-Sintîsî, Muhammed b. Mübarek el-Hilâlî, Muhammed b. İdrîs eş-Şebîhî, Muhammed b. Ahmed es-Sû-sî. Abdurrahman b. Nasır er-Rabâtî, am­cası Hasan b. Muhammed el-Menûnî'nin bulunduğu hocalardan Arap dili ve ede­biyatı, fıkıh, usûl-i fıkıh, ferâiz, kelâm, hadis ve usulü, kıraat, mantık, hesap ve ilm-İ mîkât alanında çeşitli eserler okudu. ⁴¹⁶Kettâniyye tarikatının kurucusu Muhammed b. Abdülkebîr el-Kettânî'den el alan babası vasıtasıyla tasavvuf çevreleriyle tanıştı. Kettâniyye Zâ-viyesi'ndeki dersleri takip etti. Babasıyla birlikte 1926'da Fas'a, 1929'da Rabat'a gitti. 1938 yılına kadar Miknâsta öğreni­mini sürdürdükten sonra Fas'a geçerek Karaviyyîn Medresesi'ne girdi. Liseyi bitirmesinin ardından yüksek kısmın şer'iyye bölümünden mezun oldu (1943). Buradaki hocaları arasında Muhammed b. Abdüikâdir b. Sûde, Muhammed Abdül-hay el-Kettânî, Muhammed b. Arabî el-Alevî, Muhammed Cevâd es-Sıkıllî, Ab­dülazîz b. Hayyât gibi âlimler bulunmak­tadır. Ayrıca Ayderûs b. Salim b. Ayderûs el-Hadramî el-Bâ Alevî. Muhammed Râ-gıb et-Tabbâh gibi Hicaz ve Suriye ule­mâsından İcazet aldı.

Menûnî, Karaviyyîn Medresesi'nden mezun olduktan beş ay sonra yeni açılan Miknâs Enstitüsü'ne müderris tayin edil­di. Burada Arap dili ve edebiyatı, fıkıh, hadis, siyer, Mağrib tarihi dersleri verdi. 19S4 yılında Fas'ın bağımsızlığıyla ilgili olaylar yüzünden sürgüne gönderildi ve hapse atıldı. 1956'da Fas bağımsızlığını kazanınca tekrar enstitüdeki görevine döndü. 1959-1961 yılları arasında müfet­tişlik yaptı. 1961'de Rabat'ta el-Hizâne-tü'1-Âmme'de, ertesi yıl el-Hizânetü'l-Haseniyye'de çalışmaya başladı. 1970'te Kültür ve Eğitim Bakanlığı'nda yazma eserler bölümü başkanlığına getirildi.

1974'te tekrar el-Hizânetü'l-Haseniyye'-deki görevine döndü. Ayrıca ülkedeki bir­çok kütüphanede çalışmalarda bulundu ve kataloglarını hazırladı. Fas'ın ilim ve kültür tarihi alanındaki hizmetlerinden dolayı çeşitli nişan ve ödüller alan Menûnî için 1986'da Fi'n-nehda ve't-terâküm: Dirâsût fi târîhi'l-Mağrib ve'n-nehda-ti'l-cArabiyye mühdât li'1-üstâz Mu­hammed el-Menûnî adıyla bir armağan kitap hazırlandı. ⁴¹⁷1988-1989 öğretim yılından itibaren başladığı üniversite hocalığı sürecinde Rabat ve Fas'taki külliyyetü'l-âdâblarda ders ver­di. 20 Ağustos 1999'da vefat etti.

Eserleri.

1. el-cUlûm ve'1-âdâb calâ

'ahdi'1'Muvahhidîn. ⁴¹⁸Daha sonra Hadâre-tü'1-Muvahhidîn adıyla genişletilmiş bir baskısı yapılmıştır.⁴¹⁹

2. Rekbü'l-hâcci'l-Mağribî.⁴²⁰ Mağrib'den yapılan hac seferleri ve bu ve­sileyle icra edilen resmî törenler, uygulama ve gelenekler hakkında belgelere da­yalı bir çalışmadır.

3. Mezâhiru yakaza-ti'1-Mağribi'î-hadîş. ⁴²¹Faştaki uyanış ve ıslah hareketle­ri, yönetim, ordu. kültür, eğitim, basın ve yayın alanlarındaki yeniliklerle ilgilidir.

4. Veştfik ve nuşûş can Ebi'l-Hasan "Alî b. Menûnî.⁴²² Miknâs meşâ-yihinin şeyhi olan büyük atası ve soyuna dairdir.

5. Varakât 'ani'l-hadâreti'l-Mağribiyye iî Kaşri Benî Merîn. ⁴²³

6. Müntehabât min nevâdi-ri'î-mahtûtât bi'1-Hizâneti'î-Haseniyye bi'r-Rabât.⁴²⁴ Kra­liyet Kütüphanesi'ndeki 252 yazma eser ve belge hakkındadır.

7. Delîlü mahtû-tâti Dâri'l-kütübi'n-Nâşıriyye bi-Temğ-rût. ⁴²⁵

8. el-Meşâ-dirü'l-cArabiyye li-târîhi'l-Mcığrib.⁴²⁶ Başlangıçtan gü­nümüze kadar genel tarih, biyografi, fih­rist, icazetname, ensâb, seyahatname, divan, künnâş, risale, fetâvâ ve nevazil gibi Mağrib tarihine dair bilgilerin yer aldığı çalışmalarla ilgilidir.

9. Fehârisü mahtûtâti'l-Hizâneti'l-Haseniyye.⁴²⁷

10. Târîhu'l-virâkaü'l-Mağribiyye. ⁴²⁸Muvahhidler'den Alevîler'in sonuna kadar Mağ-rib'de kâğıt ve yazma sanatıyla ilgili istin­sah, süsleme vb. konular hakkındadır.

11. Mektebetü 'z-Zâviyeti'î-Hamziyye (baskı yeri ve tarihi yok). Tâfîlâlt bölgesin­de Sîdî Hamza Zaviyesi Kütüphanesi'nin kısa tanıtımı ve katalogunu ihtiva eder.

12. et-Târihu'l-Endelüsî min hilâli'n-nuşûş. ⁴²⁹Çeşitli kaynaklardan Endülüs İslâm tarihinde siyasî, ekonomik ve sosyal olaylarla ilgili seçme metinleri ihtiva eden bu çalışma diğer bazı müelliflerle birlikte yapılmıştır.

13. Kabes min catâ3i'î-mahtûti'İ-Mağ-ribî.⁴³⁰ Mağrib'de başta mushaf-ı şerif olmak üzere Şahîh-i Bu-hâri, eş-Şifâ\ mevlidler, methiyeler ve diğer çeşitli kitaplarla ilgili yazmaları, kü­tüphaneler ve katalogları, çeşitli konularla ilgili belgeler hakkında bilgi ve metin­leri ihtiva eder. Büyük ölçüde yayımlan­mış makalelerine dayanan eserin sonun­da müellifin otobiyografisi yer alır.

İbnü'l-Yemânî diye tanınan Hasan b. Tayyib el-Hazrecî el~Miknâsfnin et-Ten-bîhü'l-mu'rib ^ammâ caleyhi'l~ân ho­lü'1-Mağrib adlı eserini neşreden Menûnî ⁴³¹ ansiklopedik şahsiye­tini yansıtan Mağrib tarihine, ilim ve kül­tür hayatına dair çok sayıda makale ve tebliğ kaleme almıştır. Bunlar arasında Fas eğitim tarihi ve kurumları, mushaf-ı şerif, Şahîh-i Buhârî, eş-Şifâ3, Kur'an ilimleri ve hadis yazmaları, Arap yazısı, na't-ı şerifler üzerine yaptığı hacimli ça­lışmalar yanında Faştaki kütüphaneler ve katalogları İle tanınmış bazı şahsiyetlerin biyografileri önemli yer tutar.⁴³²

Bibliyografya :

Muhammed el-Menûnî, Kabes min catâ3i'l-mahtûü't-Mağribî.Beyrut 1999, IV, 1407-1464; Ömer Efâ. "A'mâlü'I-üstâz Muhammed el-Me-nûmfîmecâli't-türâşi'l-mahtût", a.e.JV, 1465-1471; Abdullah b. Abbas el-Cerârî, et-Te'lîfve nehçlatühû bi'l-Mağrib ft'l-karni'l-'işrîn, Rabat 1406/1985, s. 261-264; Muhammed Mes'ûd Cübrân. "el-Fakıhü'l-müverrih Muhammed b. 'Abdilhâdî el-Menûnî fi mesîreti hayâühî ve tabâYi âşârih", e/-Menâfti/(nşr. Vizâretü's-sekâ-feti'l-Mağribiyye), sy. 56, Rabat, ts., s. 255 vd.; e/-Miş/câ((Menûnîözel sayısı), sy. 34-35, Vüc-de 2001; "el-Menûnî bi-kalemihî", MMMA (Ka­hire], XLV/2( 1422/2001), s. 117-187 (Kabes min cata'i'l-mahtûti'l-Mağrİbî adlı eserindeki otobi­yografisinin tekrar neşridir); Da'uetü'l-hak{nşr. Vizâretü'l-evkâfi'l-Mağribiyye), sy. 370-371, Ra­bat 2002-2003. Ahmet Özel