Merak ettikleriMİZ

İSLAM'A GÖRE SUÇLU NİÇİN CEZALANDIRILIR?

Mehmet DİKMEN

Cezalandırmada tarih boyunca muhtelif telakkiler hakim olmuş ve cezaların gayesi, bu telakkiler ışığında belirlenmiştir.

Eski devirlerde (takriben 18. asra kadar) cezaların gayesi; yıldırma, intikam ve teşhirden ibaretti. Yakmak, çarmıha ger­mek, uzuv kesmek, kemik kırmak, kızgın demirle dağlamak, vs. o devirlerde çok görülen ceza şekilleriydi.

Ayrıca o devirlerde, suç ile ceza arasında uygunluk da yok­tu. İdam cezası bazen en basit suçlar için bile uygulanabilirdi. İngiliz Ceza Kanununda, 18. asra kadar 200 kadar suça idam cezası tatbik edilmiştir. Fransız Ceza Kanunu ise, 215 ayrı suça idam cezası uygulamıştır. Bu suçların çoğu da hafif suçlardı.

Zamanla ferdî intikamın yerine, içtimaî ve ilâhî intikam ga­yesi kaim olmaya başlamıştır. İçtimaî intikamda, korkutma ve yıldırma;

İlâhî intikamda ise, işlenen suçun keffaretinin ödenmesi maksatları hâkimdir.

18. asırdan itibaren batılı mütefekkirler, cezalardaki inti­kam gayesi ile mücadele etmişler ve onun yerine cezalandırma­da başka gayelerin ikamesine çalışmışlardır.³⁶¹

İSLAMDA CEZANIN GAYELERİ

İslâm ceza hukukunda cezanın gayesi; suçluya zulmetmek, işkencede bulunmak veya ondan intikam almak değildir. Zira Hz. Peygamber (a.s.m.), insanlar üzerinde terör estirmek ve istibdad kurmak için değil, alemlere rahmet olarak gönderilmiştir.

Dini naslardan ve müçtehitlerin ifadelerinden anlaşıldığına göre, İslâm'ın cezalandırmada takib ettiği gayeler şunlardır:³⁶²

1. Suçu Umumî Önleme

İslâm hukukundaki ceza tatbikatında ibret vericilik ve suç işlemeyi önleyicilik esas alınmıştır. Yani İslâmî cezalar, suç iş­lenmeden önce suçun işlenmesine engel olacak ve başkalarına ibret verip onların suç işleme meylini kıracak özelliktedirler.

Bu sebeple İslâm'da ağır cezalar, halkın gözü önünde icra edilir. Cezalandırmanın alenî olarak halk huzurunda yapılması, insan psikolojisiyle yakından ilgilidir.

İbret vericilik ve önleyicilik gayesi; cezalandırma işleminin teşhiri ve halkın huzurunda alenî olarak ifası ile en güzel şekil­de temin edilmiş olur. Çünkü böylelikle halkın suça karşı nefret duyma ve ayıplama duyguları daima uyanık tutulmuş olur. Hiç kimse, suçlunun o andaki durumuna düşmek ve halkın huzurun­da utanç verici hallere girmek istemez. Bu duygu da suça olan meyli kırar.³⁶³

2. Hususî Önleme

İslâmî cezalarda suçluyu ıslah gayesi de vardır. Ceza, suç­lunun ahlâkını güzelleştirmek, onu uslandırarak bir daha suç iş­lemeyecek şekilde ıslâh etmek için uygulanır.

İslâm'da cezalandırma, babanın çocuğunu terbiyesi veya doktorun hastasını tedavisi gibidir. Yoksa suçluya zulüm ve iş­kence etmek, intikam almak için değildir.³⁶⁴

3. Keffaret

Suça karşı ceza, mutlak adaletin gereği olan keffarettîr. Ce­za suçun keffaretini, karşılığını ödetmek suretiyle mutlak adale­ti sağlar. Böylece mağdur taraf da tatmin ve teskin edilmiş; ce­miyette huzur ve asayiş temin edilmiş olur. Bu sebeple Resûlüllah Efendimiz bir hadîslerinde şöyle buyurmuşlardır:

"Adaletin tahakkuku için yeryüzünde uygulanan bir ceza, yeryüzü halkı için, 30 sabah yağmur yağmasından hayırlıdır."

Kötü bir iş yapana, yaptığıyla mukabele, adalet gereğidir. Kur'an'da bu hususa şöyle temas edilir:

"Kötülüğün karşılığı ona denk bir kötülüktür. Fakat kim affeder, tarafları sulh ederse, mükafatı, Allah'a aittir. Şüphe yok ki o zalimleri sevmez..." ³⁶⁵

Görüldüğü gibi, suç işleyenin müstehak olduğu miktarda cezalandırılması adalet gereği olmaktadır. Bununla birlikte mağdurun, suçluyu affetmesinin ayrı bir fazileti vardır.

Cezalandırmada mümaselet de şarttır. Yani verilen ceza, işlenen suça denk ve uygun olmalıdır. Verilen cezanın suça nisbetle ağır olması, cemiyette adaletin değil, zulüm ve huzursuz­lukların kaynağı olur. Cezanın keffaret vasfı taşıması; suçlu açı­sında da büyük bir lütuf ve rahmettir. Zira fakihlerin ekseriyeti­nin görüşüne göre, bir suçun dünyada çekilen cezası, bu suçun günahlarını örter, ahirette ayrıca o suçtan ceza görmeyi kaldırır.

Nitekim Peygamber Efendimiz şöyle buyurmuşlardır:

"Kim suçlardan birini irtikab eder de onun cezasına çarptırıhrsa, bu, onun keffaretidir."

Cezalandırmada ıslâh gayesi esas alındığı içindir ki, suçlu suçu işledikten sonra bir pişmanlık gösterirse, mümkün mertebe cezanın uygulanmaması cihetine gidilir. Çünkü bu durumda cezalandırmanın en mühim gayesi tahakkuk etmiş­tir.

Hz. Peygamber Efendimiz, kendisi bizzat gelip hırsızlık yaptığını itiraf eden birine "senin hırsızlık yaptığını sanmıyo­rum" demiştir.

Aynı şekilde Sahabeden Maiz adlı biri Resûlüllah'a gelip zina yaptığını büyük bir pişmanlık içinde ikrar edince ona, "Sen iyi düşün. Zina yapmamış, sadece öpmüş veya bunun gibi birşey yapmış olabilirsin" demiş, böylelikle ona ikrarını geri aldırmak istemiştir. Fakat Maiz ikrarında ısrar etmiş ve ne­ticede zina cezasına çarptırılmıştır.

Burada şunu belirtmek gerekir ki, bu her iki durumda da suç sübût bulmamıştır. Çünkü suçun işlendiğini bilen ve gören yoktur. Suçlu, yaptığı işten pişman olarak suçunu bizzat itiraf ve ikrar etmektedir. Kendinin bu ikrarı olmasa, ona hukuken suç isnadı mümkün değildir.

Bu sebeple Resûlüllah Efendimiz, onların, işledikleri suç­lardan dolayı gerçek bir pişmanlık içinde olduklarını görünce, suçlarını bizzat kendilerinin itiraf ederek hukuken sübut bulma­sını istememiştir. Onların sadece kendi kendilerine tevbe ve is­tiğfarda bulunmalarını yeterli bulmuştur.

Suçlunun ikrarına ihtiyaç olmaksızın, delil ve şahitleriyle sübut bulmuş bir suç vakıasında ise, durum bundan farklıdır. Suçlunun pişmanlık duyması burada nazara alınmaz.

Zira: Had cezalarında suçludan ziyade cemiyetin (kamu­nun) menfaati esastır. Bu gibi ağır suçların cemiyet içinde yaygınlaşmaması, fitne ve huzursuzluklara sebep olmaması için suçlunun durumu ne olursa olsun hukuken sabit olan suçun ce­zası infaz edilir. Ancak kısas bundan, müstesnadır. Çünkü kısas­ta maktulün velileri, suçluyu affetmek yetkisine sahiptirler. Ve Kur'an'da bu af teşvik edilmiştir.

Tâzir denilen, cezası hâkimin takdirine bırakılmış suçlarda ise, daha ziyade suçlunun durumu esas alınır. Hakim suçluda ıslâh olacak bir hal görürse, cezayı kaldırabilir veya hafifletebi­lir. Tabii ki bu arada kamunun menfaatı da gözetilmelidir.³⁶⁶

Yanlış Yorumlanan Bir Hadîs-î Şerîf