MəRKƏZİ Əlyazması hüququnda Ağayev Orxan İlham oğlu

 
seçmə statistik müşahidəsi zamanı
 
müşahidənin 
vahidi yük avtomobilləridir. Bu zaman regionlar və yük tutumuna görə nəqliyyat 
vasitələrinin registri yük avtomobillərinin baş məcmusunu təşkil edir. Yük 
avtomobillərinin qruplaşdırılması 2 mərhələdə həyata keçirilir: 
1)Yük avtomobilləri respublika tabeçiliyində olan şəhər və rayonlar üzrə
qruplaşdırılması; 
2)Yük avtomobilləri şəhər və rayon daxilində yuxarıdakı yük tutumuna 
görə qruplaşdırılması
.
Belə qruplaşdırma SPSS proqram paketi vasitəsilə icra edilir 
və hər bir qrup uçun secmə vahidlərin sayı eyni ehtimalla düşmə prinsipi ilə
müəyyən edilir. Hər qrupa uçun vahidlərin sayı müəyyən edildikdən sonra sadə 
təsadüfi seçmə metodundan istifadə etməklə müşahidə vahidləri seçilir
. 
Sadə 
təsadüfi seçmə metodu SPSS proqram paketi vasitəsilə ölkənin hər bir regionu üzrə 
ayrı – ayrılıqda aparılır. Müşahidə vahidləri müəyyən edidikdən sonra yük 
avtomobillərinin yük tutumu üzrə statistik xarakteristikası verilir, həmçinin
variasiya əmsalı hesablanır.

Müşahidənin keyfiyyətini xarakterizə etmək üçün 

 
seçmə müşahidəsi
nəticəsində toplanılan məlumatlar əsasında orta kəmiyyət və orta kvadratik 
kənarlaşma, statistik xəta və s. qiymətləndirmə göstəriciləri hesablanır. Seçmənin 
qiymətləndirilməsi üçün aşağıdakı düsturlardan istifadə olunur: 
1)Orta kəmiyyəti hesablamaq üçün harmonik orta kəmiyyətin aşagıdakı sadə 
düsturundan istifadə edilir:

---

72 




n
i
i
x
n
x
1
1
2)Orta kvadrarik kənarlaşmanı hesablamaq üçün aşagıdakı düsturdan istifadə 
edilir: 
𝜎








 


n
i
i
x
x
n
1
2
1
1
3) Statistik xətanı hesablamaq üçün aşagıdakı düsturdan istifadə edilir(mütləq 
ifadədə):
 
4)Statistik xətanı 95%-lik dəqiqlik ehtimalı ilə hesablamaq üçün aşagıdakı 
düsturdan istifadə edilir(nisbi ifadədə):
 
Burada: 
x
i
- nəqliyyat vasitələrinin dəyişən əlamətini; 
N
-baş məcmunu; 
-
n
seçmə məcmunu; 
1.96 -
dəqiqlik intervalını göstərir. 
Seçmə 
müşahidəsinin 
təşkili 
və keçirilməsi 
statistik 
vahidlərin 
(respondentlətin) müşahidənin müddətinin,seçmə statistika müşahidəsinin həyata 
keçirilməsinə dair qrafikin,müşahidənin keçirilməsi üsulunun müəyyən edilməsindən
,sorgunu aparmaq üçün yeni işçilərin qəbulu və bu işçilərin təlimatlandırılmasından 
və müşahidəyə nəzarətdən ibarətdir. 
100
96
.
1
)
(
2
%






x
N
n
n
N
s
S
e
N
n
n
N
s
s
e




)
(
2

---

73 
Yük avtomobillərinin seçmə statistik müşahidəsi zamanı statistik
vahidlər 
(respondentlər)
yük avtomobillərinin sürücüləridir.
 
Yük avtomobillərinin seçmə statistik müşahidəsinin aparılma müddəti seçmə
müşahidəsinin həyata keçirilməsi qrafikinə uygun olaraq müəyyən edilir. 
Yük avtomobillərinin seçmə statistik müşahidəsi könüllülük prinsipi 
əsasında şifahi müsahibə üsulu ilə (üzbə-üz) həyata keçirilir.Bununla yanaşı, 
respondentlərin vaxtı az olduqda, müşahidə formasını özü doldurmaq istədikdə və s. 
hallarda seçmə statistik müşahidəsi başqa müşahidə üsulu ilə aparıla bilər. Bu
zaman müsahibə telefon vasitəsilə aparıla bilər və yaxud müşahidənin formasını 
respondentin özü doldura bilər. (19 ) 
Yük avtomobillərinin seçmə statistik müşahidəsini həyata keçirmək üçün
əlavə 114 sorğu aparan şəxs işə qəbul edilir və bu